Πώς ο αρμοστής της Κρήτης κατήργησε την ...αρμοστεία!

Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1906 ο Αλέξανδρος Ζαΐμης γίνεται Ύπατος Αρμοστής Κρήτης. Το 1908  κι ενώ η Κρητική Πολιτεία βρίσκεται σε φάση ραγδαίας ανάπτυξης δύο πολύ σημαντικά γεγονότα έρχονται να αλλάξουν την κατάσταση και να επηρεάσουν την πορεία των κρητικών πραγμάτων: Η Ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο  και η προσάρτηση της Βοσνίας (τότε) και της Ερζεγοβίνης στην Αυστρία. Η είδηση δημιουργεί πανικό και σάλο και στην Κρήτη αλλά φυσικά και στην Ελλάδα ολόκληρη. 

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Γ. Θεοτόκης έγραφε στο τηλεγράφημα του στον Πρόεδρο της Κρητικής Βουλής Γ. Παπαμαστοράκη την ανάγκη λαϊκών κινητοποιήσεων, για την κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα με δημοψηφίσματα. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία: «δια του διορισμού τον κ. Ζαΐμη καθ’ υπόδειξιν της A.M. τον βασιλέως, επετεύχθη εν μέγα βήμα προς την ποθουμένην υπό των Κρητών και παντός τον Έθνους λύσιν του Κρητικού Ζητήματος».

«Τα μεσάνυκτα της 22 Σεπτεμβρίου 1908 και ενώ ο Ύπατος Αρμοστής Αλ. Ζαΐμης βρισκόταν σε διακοπές στην Αίγινα, οι Χανιώτες πολιτικοί Ελ. Βενιζέλος, Εμμ. Ξηράς, Χ. Πλουμιδάκης και Εμμ. Παπαγιαννάκης, εξέδωσαν προκήρυξη, με την οποία καλούσαν το λαό σε παγκρήτια συγκέντρωση στα Χανιά, για την κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Η προκήρυξη ήταν λιτή και σαφής: «Αγαπητοί συμπατριώται, της Βουλγαρίας ανακηρυχθείσης εις Βασίλειον, ανάγκη αμέσως αύριον να κηρύξωμεν και ημείς την ένωσιν». Πράγματι, το μεσημέρι της 23 Σεπτεμβρίου, σε επιβλητική συγκέντρωση στο πεδίο του Άρεως στα Χανιά, εγκρίθηκε ομόφωνα το πρώτο λαϊκό ψήφισμα της ένωσης. Στις μέρες που ακολούθησαν, εκδόθηκαν σε όλη την Κρήτη ταυτόσημα ψηφίσματα, ενώ, παράλληλα, η επίσημη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας εξέδωσε το ακόλουθο ενωτικό ψήφισμα, που δημοσιεύτηκε την επομένη (24 Σεπτεμβρίου) στο «Παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος εν Κρήτη», όπως τιτλοφορήθηκε από την ημέρα αυτή η Εφημερίδα της  Κυβερνήσεως της Κρητικής Πολιτείας: «Η Κυβέρνησις της Κρήτης, διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού Λαού, κηρύσσει την ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος, όπως μετ' αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάαπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον. Παρακαλεί την A.M. τον Βασιλέα ν' αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου. Δηλοί ότι μέχρι τούτου θέλει συνεχίσει να κυβερνά την Νήσον εν ονόματι της A.M. του Βασιλέως των Ελλήνων, κατά τους νόμους του Ελληνικού Βασιλείου. Εντέλλεται εις τας Αρχάς της νήσου, όπως, συμφώνως τω ψηφίσματι τούτω, εξακολουθήσωσι ν' ασκώσι τα καθήκοντα της υπηρεσίας των». Το ψήφισμα υπογράφει  ο Πρόεδρος Γ. Παπαμαστοράκης και τα μέλη Χ. Πωλογεώργης και Ε. Μοδάτσος.

Την επομένη (25 Σεπτεμβρίου) τα μέλη της Κυβερνήσεως της Κρήτης έδωσαν ενώπιον του επισκόπου Κυδωνιάς και Αποκορώνου όρκο στο όνομα του Βασιλέως των Ελλήνων. Η Κρητική Βουλή με τη σειρά της επικύρωσε τα ψηφίσματα της ένωσης, εξέδωσε επίσης δικό της πανηγυρικό ψήφισμα και προχώρησε στην κατάργηση της Αρμοστείας. Το κρητικό σύνταγμα καργήθηκε και εισήχθη το ελληνικό. Η ελληνική κυβέρνηση υπέδειξε στον Αλ. Ζαΐμη να μην επιστρέψει στην Κρήτη, όπου νέα Προσωρινή Κυβέρνηση (διακομματική) σχηματίστηκε από τους Ελ. Βενιζέλο, Μίν. Πιτυχάκη, Εμμ. Λογιάδη, Χαρ. Πωλογεώργη, με Πρόεδρο τον Αντ. Μιχελιδάκη. Η Ελληνική Κυβέρνηση, για να αποφύγει τις αντιδράσεις της Τουρκίας και τις διεθνείς περιπλοκές, δεν προχώρησε στην επίσημη αναγνώριση της ένωσης και περιορίστηκε σε παρασκηνιακές οδηγίες».*

Ένα από τα πιο σημαντικά έργα που έκανε στην θητεία του ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ήταν η μετά από έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων της οργάνωσης της ντόπιας κρητικής πολιτοφυλακής που ονομάστηκε Κρητική Χωροφυλακή και διοικούνταν από Έλληνα αξιωματικό και όλα της τα στελέχη ήταν Έλληνες. Κατάφερε έτσι να αποχωρήσουν από την Κρήτη όλα τα διεθνή στρατεύματα που μέχρι τότε είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στο νησί.

Την θέση του Αρμοστή διατήρησε ο  Ζαΐμης μέχρι τις 12 Οκτωβρίου του 1908 όπου και παύτηκε το αρμοστιακό καθεστώς υπό των ίδιων των Κρητών πραξικοπηματικά όταν κήρυξαν την Ένωση της Κρήτης με το Βασίλειο της Ελλάδος, σε συνεννόηση βέβαια με τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας Γ. Θεοτόκη.

Μέχρι τότε ο Ζαΐμης ήταν εκτός Κρήτης, (φέρεται να παραθέριζε κάπου στην Ελλάδα - πιθανόν ενήμερος της μέλλουσας εξέλιξης), όπου και ειδοποιήθηκε να μη επιστρέψει στην Κρήτη.

Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης γεννήθηκε στα 1855 στην Αθήνα,  δευτερότοκος γιος του Θρασύβουλου Ζαΐμη, πρώην πρωθυπουργού, και της Ελένης, θυγατέρας του Αλέξανδρου Μουρούζη. Αδερφοί του ήταν ο Ασημάκης Θ. Ζαΐμης και ο Παναγιώτης Ζαΐμης. Από την πλευρά του πατέρα του ήταν εγγονός του Ανδρέα Ζαΐμη, πρώην πρωθυπουργού και γόνου της μεγάλης Καλαβρυτινής οικογένειας με σημαντική συμμετοχή στην επανάσταση του 1821, και από την πλευρά της μητέρας του καταγόταν από τη σπουδαία φαναριώτικη οικογένεια των Μουρούζηδων.

 Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης  ανέλαβε την Πρωθυπουργία της Ελλάδος έξι φορές και μία φορά έγινε Πρόεδρος Δημοκρατίας, πάντα σε δύσκολες και ανώμαλες περιόδους. Υπήρξε εκπρόσωπος ενός από τα μεγαλύτερα πολιτικά τζάκια της χώρας. Η πρώτη θητεία του (1897) συνδέθηκε με την εξασφάλιση του σημαντικότερου δανείου από τις Μεγάλες Δυνάμεις και την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας. Δημιούργησε το «τρίτο κόμμα», το οποίο δεν μπόρεσε να κάμψει τον δικομματισμό της εποχής του. Ανέλαβε δεύτερη φορά Πρωθυπουργός για δώδεκα μήνες τον Νοέμβριο 1901 προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη που είχε διασαλευθεί με τα «Ευαγγελικά». Ήταν η προσπάθεια μεταγλώττισης του Ευαγγελίου στη δημοτική γλώσσα. Εκλέχθηκε οκτώ φορές βουλευτής και υπηρέτησε ως Ύπατος Αρμοστής Κρήτης με πρόταση των «Προστάτιδων Δυνάμεων».

Η μακροβιότερη πρωθυπουργική θητεία του ήταν 20 μήνες, όταν τέθηκε επικεφαλής Οικουμενικής Κυβέρνησης στα τέλη 1926, και η πιο βραχύβια 31 ημέρες. Την εποχή του Διχασμού ανέλαβε δύο ακόμη φορές Πρωθυπουργός για μικρό διάστημα και χωρίς ουσιαστική διακυβέρνηση. Την ίδια εποχή διατελούσε συνδιοικητής της Εθνικής Τραπέζης με τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο. Το 1929 εκλέγεται γερουσιαστής και λίγο αργότερα Πρόεδρος της Γερουσίας .Ανέλαβε Πρόεδρος Δημοκρατίας μετά την παραίτηση του Παύλου Κουντουριώτη και παύθηκε από τον Γ. Κονδύλη στις 10 Οκτωβρίου του 1935. Το ίδιο βράδυ η Βουλή τον διορίζει Αντιβασιλέα και με αυτόν τον τρόπο καταλύει την Αβασίλευτη Δημοκρατία .

ΠΗΓΕΣ

*Απόσπασμα από το βιβλίο του Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, 1990

Κούνδουρος Μ. Ρ. Ημερολόγιον , Ιστορικαί και διπλωματικαί αποκαλύψεις. Η απελευθερωτική επανάστασις της Κρήτης και η αρμοστεία αυτής, Αθάνα 1921.

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Cretalive.gr