Οι μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 που "σκότωσαν" την Ελλάδα

Του Κώστα Α.Μπογδανίδη

Στα 1895 ο Χαρίλαος Τρικούπης, πολιτικός ογκόλιθος της εποχής του, όταν απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής είπε την, παροιμιώδη πλέον, φράση, «Ανθ' ημών, Γουλιμής». Κάτι τέτοιο προφανώς θα σκεφτόταν και ο Βενιζέλος, μετά από 25  χρόνια, όταν οι συνεργάτες του τον πληροφορούσαν ότι οι εκλογές χάθηκαν. Εκλογές που ο Βενιζέλος με τις δάφνες της Συνθήκης των Σεβρών και της Ελλάδας των "2 Ηπείρων και των 5 θαλασσών" δεν πίστευε απλώς ότι θα κερδίσει. Θεωρούσε ότι ο λαός θα τον επιβραβεύσει για όσα έκανε για την πατρίδα. Και όμως δεν γνώριζε ότι στην ελληνική πολιτική ζωή όσοι ηγέτες εκπροσωπούσαν τον εκσυγχρονισμό, την δημοκρατική και ανεκτική κοινωνία, την φιλελεύθερη και ορθολογική σκέψη είχαν την ίδια τύχη: Ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε, ο Τρικούπης νικήθηκε από τον αγνώστων λοιπών στοιχείων Γουλιμή και ο ίδιος  ο Ελευθέριος Βενιζέλος δέχτηκε τη λίθο του αναθέματος.

Την 1η Νοεμβρίου 1920 οι εκλογές δεν χάθηκαν μόνο για τον Βενιζέλο. Χάθηκε μαζί τους και η μεγάλη ελπίδα για κάτι καλύτερο. Για μια χώρα ισχυρή , χωρίς κηδεμόνες. Ο Βενιζέλος που ξεχώριζε πάντοτε από το πλήθος, βρισκόταν στην κορυφή, αλλά εκεί κάπου έχασε τον προσανατολισμό του.

Συνθήκη των Σεβρών…

Ας πάμε όμως λίγο πιο πίσω. Η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφτηκε στις 10 Αυγούστου του 1920 και φυσικά έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους Έλληνες. Μέσα στο κλίμα ευφορίας και ενθουσιασμού που επικρατούσε για την ολοκληρωτική πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας λίγοι συνειδητοποίησαν ότι η Συνθήκη ισοδυναμούσε - στην καλύτερη περίπτωση - με συνέχιση του πολέμου. Η κυβέρνηση του σουλτάνου δέχθηκε τους σκληρούς της όρους. Η οθωμανική εξουσία όμως είχε πλέον πολύ περιορισμένη ισχύ. Το κεμαλικό κίνημα αντίστασης είχε ήδη αποκτήσει τεράστια στρατιωτική και ιδεολογική δύναμη απέναντι στον παρακμασμένο οθωμανισμό και οι όροι της Συνθήκης των Σεβρών το ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο, κάνοντας ολοένα και πιο σαφές ότι για να εφαρμοσθούν θα έπρεπε πρώτα να εξουδετερωθεί η «κεμαλική απειλή». Στο μεταξύ ο ενδοσυμμαχικός ανταγωνισμός μεγάλωνε συνεχώς.

 Όταν τον Αύγουστο του 1920 επιστρέφει στην Αθήνα  έχοντας υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών έχει προχωρήσει πολύ, τόσο πολύ που χάνει την επαφή με την λαϊκή μάζα, υπερτιμά την ψυχική αλλά και την σωματική αντοχή του μέσου ανθρώπου  Υποτιμά την δραστικότητα του δηλητηρίου που λέγεται προπαγάνδα. Η οποία και διακήρυσσε συνεχώς στον ελληνικό λαό ότι ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει και ‘τα παιδιά μας να γυρίζουν πίσω’. Οι Έλληνες δεν ήταν τυχαία κουρασμένοι. Δεν ήταν η Μικρασιατική Εκστρατεία μόνο. Από την εποχή των βαλκανικών πολέμων η χώρα ήταν συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση. Υπήρχαν στρατιώτες που έλειπαν από τα σπίτια τους 8 και 9 χρόνια!

Η αντιπολίτευση ζητά επίμονα εκλογές, o Βενιζέλος δέχεται.  Μάταια οι συνεργάτες του προσπαθούν να τον αποτρέψουν.  Αντιλαμβάνονται ότι ο λαός έχει κουρασθεί και μπορεί να καταψηφίσει τον ηγέτη που επέτυχε να μεγαλώσει την Ελλάδα..  Στο μεταξύ ο θάνατος του βασιλιά Αλεξάνδρου έχει αναζωογονήσει το δυναστικό πρόβλημα.  Ο Βενιζέλος δέχεται, δεν τον τρομάζει η ήττα.  Και την 1η Νοεμβρίου ο λαός καλείται στις κάλπες.

Το αποτέλεσμα των εκλογών εκείνων ήταν συντριπτικό.  Το κόμμα των Φιλελευθέρων σαρώνεται.  Ο Βενιζέλος δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής! 

Στις εκλογές αυτές ο Ελ. Βενιζέλος γνώρισε την πρώτη και κρισιμότερη εκλογική του ήττα, λόγω της σημαντικής μεταστροφής του εκλογικού σώματος, κυρίως στην Παλαιά Ελλάδα. Το Κόμμα Φιλελευθέρων απέσπασε όλες σχεδόν τις έδρες στην Ήπειρο, την Κρήτη και το Ανατολικό Αιγαίο (όπως και τον Μάιο του 1915) καθώς και στην, πρόσφατα απελευθερωμένη, Θράκη (όπου οι αντιβενιζελικοί διέθεταν ισχνή ή μηδενική παρουσία). Ηττήθηκε όμως στη Μακεδονία (όπως και το 1915) και κυρίως καταποντίστηκε στην Παλαιά Ελλάδα, όπου περιορίστηκε σε 6 μόνο έδρες (σε σύνολο 184). Ο Αλ. Παπαναστασίου υποστηρίζει ότι, σε αριθμό ψήφων στο σύνολο της χώρας, οι φιλελεύθεροι διέθεταν ένα ελαφρύ προβάδισμα. Όμως, ακόμη και με τους υπολογισμούς του, στην Παλαιά Ελλάδα οι βενιζελικοί συγκέντρωσαν μόλις το 40% των ψήφων, ενώ το 1915 η επιρροή τους προσέγγιζε το 55%.

(Η μεταστροφή της Παλαιάς Ελλάδας, που καταγράφηκε στις εκλογές του 1920 και η μετατροπή της σε προνομιούχο εκλογικό ακροατήριο του αντιβενιζελισμού, θα διατηρηθεί για πολλές δεκαετίες, συνιστώντας την κυριότερη σταθερά της εκλογικής γεωγραφίας μέχρι τη δεκαετία του '50. Όμως η Ελλάδα που θα διαμορφωθεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή θα είναι μια χώρα ριζικά διαφορετική από αυτήν του 1920, όχι μόνον πληθυσμιακά αλλά και πολιτικά)

Ήταν έτοιμος  ο Βενιζέλος να δεχθεί μία εκλογική αποτυχία; Ίσως. Όμως εκείνο που   δεν αντέχει είναι η  συντριβή και ακούγοντας τα αποτελέσματα αναφωνεί: «Θεέ μου... ώστε τόσο μεγάλο κακό έκανα στον ελληνικό λαό και δεν το είχα αντιληφθεί...;».  Τρεις μέρες αργότερα παραιτείται από την πολιτική και εγκαταλείπει την Ελλάδα.  Ο Κωνσταντίνος, ο μεγάλος αντίπαλός του, επιστρέφει. 

 Οι συνέπειες…

Φυσικά οι συνέπειες ήταν μεγάλες και οι εξελίξεις ραγδαίες. Θεωρώντας την Ελλάδα και τον στρατό της στη Μικρά Ασία εντολοδόχους της Αγγλίας, η Γαλλία, η οποία είχε κυρίως οικονομικά συμφέροντα στην περιοχή και είχε υποστεί τις πρώτες συνέπειες των στρατιωτικών δυνάμεων του Κεμάλ στην Κιλικία, άρχισε να εκφράζει επίσημα πιέσεις για την αναθεώρηση της Συνθήκης και να προτείνει την «πολιτική» λύση για την αντιμετώπιση του τουρκικού εθνικισμού. Παράλληλα και στην Αγγλία οι εσωτερικές αντιδράσεις πλήθαιναν συνεχώς πιέζοντας για αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών. Έτσι η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και η παλινόρθωση του Κωνσταντίνου έδωσαν απλώς την ευκαιρία στις Δυνάμεις, και κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία, να εκδηλώσουν ανοιχτά την αντίθεσή τους απέναντι στην Ελλάδα.

Τώρα το ερώτημα είναι εάν ο Βενιζέλος παρέμενε στην αρχή μπορούσε να αποτρέψει την ήττα και την Μικρασιατική Καταστροφή. Η ουσία είναι ότι με την αποχώρηση του Βενιζέλου από το προσκήνιο η Ελλάδα έχασε αναμφισβήτητα έναν ικανότατο εκπρόσωπο απέναντι στις νικήτριες δυνάμεις, ο οποίος θα μπορούσε, αν όχι να αποτρέψει την καταστροφή, τουλάχιστον να συμβάλει σε έναν βιώσιμο πολιτικό συμβιβασμό. Η νέα βασιλική κυβέρνηση επιλέγει να συνεχίσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία για την επιβολή των όρων της Συνθήκης των Σεβρών εξακολουθώντας να υπολογίζει στη στήριξη της Entente. Πόσο μάλλον που ο ίδιος ο Λ. Τζορτζ άφησε προς στιγμήν να εννοηθεί ότι αν δεχόταν να συνεχίσει τον πόλεμο θα είχε τη στήριξή του. Οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες άλλωστε στο μικρασιατικό μέτωπο δημιούργησαν ένα κλίμα ξέφρενου ενθουσιασμού, ενώ η Γαλλία και η Αγγλία, θορυβημένες από την επίσημη πλέον προσέγγιση της κεμαλικής Τουρκίας με τη Μόσχα, άρχισαν, αναμένοντας τα αποτελέσματα της επίθεσης του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1921, να επανεξετάζουν το ενδεχόμενο της υποστήριξης της Ελλάδας.

Ωστόσο μετά την αποτυχία των ελληνικών στρατιωτικών επιχειρήσεων η Γαλλία, ακολουθώντας τον δρόμο της Ιταλίας, προσεγγίζει οριστικά το κεμαλικό καθεστώς

Τα μεγάλα γιατί…

Τι έκανε τον Βενιζέλο να αποτύχει τόσο πολύ στην εκτίμησή του για τις εκλογές του ’20;  Ήταν η μέθη της διπλωματικής επιτυχίας και οι πρώτες νίκες στο στίβο της μάχης; Ήταν ο ίδιος ξεπερασμένος από την εποχή του και δεν το είχε αντιληφθεί; Υπερεκτίμησε τις δυνατότητες ενός ολόκληρου λαού; Δύσκολα μπορεί να απαντηθεί ένα τέτοιο ερώτημα.

Ο ίδιος ως τυπικός χαρισματικός ηγέτης,   έγινε αντικείμενο αληθινής λατρείας. Ακόμη και το Σύμβολο της Πίστεως παραφράστηκε στο όνομά του («Πιστεύω εις έναν Βενιζέλον» κ.ο.κ.). Κι ένας επιφανής Αγγλοχιώτης καπιταλιστής του Σίτυ (ο σερ Λουκάς Ράλλης) έφθανε στο σημείο να γονατίζει δημόσια και να φιλάει το χέρι του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό του Λονδίνου, προξενώντας κατάπληξη στους παριστάμενους Βρετανούς που τον γνώριζαν.

Εξίσου άλογο και άκρατο υπήρξε το μίσος που ενέπνευσε ο Βενιζέλος. Για κανέναν άλλο πολιτικό της νεώτερης ιστορίας μας δεν κατασκευάστηκαν τόσες θεωρίες συνωμοσίας και δεν έγιναν τόσες δολοφονικές απόπειρες, με πιο γνωστές εκείνες του 1920 και του 1933. Αφού ο χαρισματικός ηγέτης προσλαμβάνεται από πολλούς αντιπάλους του ως «Σατανάς», εύλογα καταλήγουν να θεωρούν τη φυσική του εξόντωση ως μόνη λύση.

Ο χαρισματικός ηγέτης αξιώνει από τους οπαδούς του να τον ακολουθούν τυφλά και άκριτα. Ακόμη και όταν γίνεται ψηφοφορία, γίνεται με την πεποίθηση ότι μόνο μία επιλογή μπορεί να είναι ορθή (και συμβατή με την αφοσίωση στον ηγέτη). Η υπερψήφισή της αποτελεί όχι δικαίωμα αλλά καθήκον (και μάλιστα «ιερό»). Αντίθετα, κάθε άλλη επιλογή συνιστά όχι απλό λάθος, αλλά αληθινό αμάρτημα. Έτσι π.χ. είδαν πολλοί βενιζελικοί την ήττα του Βενιζέλου στις μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920.

ΠΗΓΕΣ:

-Γ.Θ. Μαυρογορδάτος

-ΠΑΤΡΙΣ

-Πηνελόπη Δέλτα

-Γ.Βεντήρης

-Γιάννης Μανωλικάκης, Ελ.Βενιζέλος

-ΛΙΝΑ ΛΟΥΒΗ, το ΒΗΜΑ

-Ηλίας Νικολακόπουλος

-www.kairatos.com

-www.fortunecity.co.uk     

-Cretalive.gr