Ο θρυλικός δήμαρχος του Ηρακλείου που τουφεκίστηκε από τους Γερμανούς

Ήταν 3 Ιουνίου του 1942 όταν ο δήμαρχος Ηρακλείου τουφεκίστηκε- μαζί με τα αδέρφια του- από τους Γερμανούς με άλλους πατριώτες.Μια ξεχωριστή μορφή της Κρήτης που άφησε το αποτύπωμά του στην πρωτεύουσα του νησιού.

Ο Μηνάς Γεωργιάδης γεννήθηκε το 1887 και έμεινε ορφανός από τους πρώτους μήνες της ζωής του. Από τα πρώτα του χρόνια έδειξε πόσο προικισμένος ήταν, άτομο ηθικό και τίμιο. Όταν τέλειωσε το Γυμνάσιο, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου, αλλά δεν πήρε το δίπλωμα του. Κατάφερε να διαπρέψει και να φτάσει να γίνει δήμαρχος στο Ηράκλειο!

Μία μόνο τετραετία παρέμεινε στη δημαρχία ο Ανδρέας Παπαδόπουλος, ο οποίος κατάφερε το 1929 να κερδίσει τις δημοτικές εκλογές στο Ηράκλειο. Ποτέ ως τώρα οι πολιτικοί παράγοντες του Ηρακλείου δεν του συγχώρεσαν την κίνηση αυτή, που στηρίχθηκε εποχικά στο ισχυρό προσφυγικό στοιχείο, και στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκε την έντονη δυσαρέσκεια που υπήρχε στις τάξεις των συντηρητικών για τους βενιζελικούς Μηνά Γεωργιάδη και Ιωάννη Βογιατζάκη.

Βέβαια και ο πρόσφυγας Ανδρέας Παπαδόπουλος ανήκε στην πτέρυγα των Φιλελευθέρων, αλλά την ύστατη στιγμή αποστασιοποιήθηκε δίνοντας τη δυνατότητα στους λαϊκούς ( αλλά και στους αριστερούς) να τον προτιμήσουν. Προς το τέλος του 1933 σε μια συνολική αποτίμηση του έργου του Α. Παπαδόπουλου ήταν πέρα για πέρα θετική ( ύδρευση –αλλαγή εσωτερικού δικτύου – λιμενικά έργα- οδικά κ.α. ) αλλά στο παρασκήνιο ο τότε δήμαρχος έχανε αρκετούς πόντους.

Ο Μηνάς Γεωργιάδης , το άστρο του οποίου έχει ανατείλει από το 1925 οπόταν και ο Μουρέλλος τον προώθησε ως εναλλακτική λύση ) έχει πια καθιερωθεί ως ο « ισχυρός ανήρ» στις συνειδήσεις των Ηρακλειωτών.

Σκληρός αγώνας…

Ο προεκλογικός αγώνας που επακολούθησε θα θεωρηθεί πολύ σκληρός. Ο Μηνάς Γεωργιάδης πήρε επισήμως το χρίσμα του κόμματος των Φιλελευθέρων και ο Ελευθέριος Βενιζέλος με προσωπικές δηλώσεις και τηλεγραφήματα τον στηρίζει. Αυτό, ίσως αλλά και το γεγονός ότι οι Βενιζελικοί κατήλθαν πλέον ενωμένοι δίνουν την νίκη στον Γεωργιάδη. Από την πλευρά του ο Ανδρέας Παπαδόπουλος βρέθηκε απομονωμένος από τα προοδευτικά στοιχεία του Ηρακλείου και την προπαγάνδα του τη στήριξε στο σύνθημα : «με πολεμούν γιατί είμαι πρόσφυγας ».

Στις εκλογές τα αποτελέσματα είχαν σχεδόν προγραφεί :

Μηνάς Γεωργιάδης : 4660 ψήφοι

Ανδρέας Παπαδόπουλος : 2448 ψήφοι

Στο Δημοτικό Συμβούλιο που εξελέγη από τις εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934 απέκτησε όνομα θρύλο .Από τους δημοτικούς συμβούλους εκείνους οι περισσότεροι συνέδεσαν το όνομά τους με την Εθνική Αντίσταση – εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς- ενώ βέβαια, κάποιοι ελάχιστοι ήταν οι μετέπειτα συνεργάτες των κατακτητών με επικεφαλής τον Εμμανουήλ Ξανθάκη, τον οποίο διόρισαν νομάρχη.

Στο δημοτικό συμβούλιο εξελέγησαν :

Μιχάλης Τζουλάκης ( πρώτος σε ψήφους)

Σπύρος Αλεξίου, Κίμων Ανεμογιάννης, Αριστείδης Ανδρουλάκης, Κωνσταντίνος Βαρβεράκης, Δημήτριος Βουρεξάκης, Εμμανουήλ Γαλενιανός, Αριστοτέλης Γραμματικάκης, Ιωάννης Γρυλλιωνάκης, Στυλιανός Δημόπουλος, Νικόλαος Καρέλλης, Μιχαήλ Κασιμάτης, Ανδρέας Καστελάκης, Κωνσταντίνος Κουλούρας, Ιωάννης Λιναρδάκης, Ευάγγγελος Μιχελιδάκης, Ζαχαρίας Περάκης, Γεώργιος Ρασιδάκης, Γεώργιος Φουντουλάκης, Δημήτριος Χαλκιαδάκης, Ευάγγελος Χατζάκης, Στέφανος Χελιδόνης και Στυλιανός Τζωρτζάκης.

Πρόεδρος εξελέγη ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Κουλούρης και αντιπρόεδρος ο Στυλιανός Δημόπουλος.

Τα έργα προχωρούν…

Ο Μηνάς Γεωργιάδης ανέλαβε να διεκπεραιώσει τις υποχρεώσεις, που είχε αναλάβει ο Δήμος σε σχέση με έργα που έπρεπε να γίνουν.

Το πρόβλημα, που δημιουργήθηκε με τις πηγές Μιλιαρά λύθηκε με την απόφαση για αναγκαστική απαλλοτρίωση και άρχισαν τα έργα.

Στις 19 Νοεμβρίου 1934 γίνεται η σχετική αναφορά στο Δημοτικό Συμβούλιο από τη μηχανική υπηρεσία, η οποία επισημαίνει :

• Την αποπεράτωση των έργων ανυψώσεως δι ΄αυτεπιστασίας των υδάτων των πηγών Μιλιαρά.
• Την κατασκευήν νέας οδού προσπελάσεως 3 χλμ
• Την κατασκευή συλλεκτηρίου δεξαμενής
• Την μεταφοράν των υδάτων από το φρεαρ αντλήσεως στη συλλεκτήριο δεξαμενή…»

Η μηχανική υπηρεσία τονίζει ακόμη ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο που έχει πραγματοποιηθεί σε τόσο μικρό διάστημα και μάλιστα δι ΄αυτεπιστασίας. Και καταλήγει προτείνοντας « να εντοιχισθή μαρμάρινη πλαξ αναγράφουσα, ότι επί δημάρχου Μηνά Γεωργιάδη εξετελέσθη και ετέρα εις ην να αναγράφωνται τα ονόματα των δημοτικών συμβούλων…» ( Πρακτικά Δημ. Συβουλίου 1934).

Αργότερα το πρόβλημα έγινε πιο έντονο και το 1936 διαπιστώθηκε πως τα νερά των πηγών Μιλιαρά δεν επαρκούσαν για την ύδρευση του Ηρακλείου. Το Δημοτικό Συμβούλιο το 1936 « προς αντιμετώπισιν της παρουσιαζόμενης μεγάλης λειψυδρίας, μετεκάλεσε εξ Αθηνών τον ειδικόν ραβδοσκόπον Λ. Μπούμπουλην, όστις ερευνήσας το παρά τας πηγάς προς ύδρευσιν της πόλεως έδαφος, υπέδειξεν σημεία τινά εις τα οποία υπάρχει ύδωρ δυνάμενον να χρησιμοποιηθεί…»

Μια επίσκεψη που στοίχησε στο Δήμο 42.500 δρχ η οποία όμως δεν απέδωσε.

Ο Δήμαρχος Μηνάς Γεωργιάδης εκσυγχρόνισε την υδρομέτρηση αλλά ασχολήθηκε και με άλλα έργα, όπως την επέκταση του σχεδίου πόλης. Πίστευε πάντως ότι τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν δεν αναδιοργανωθούν οι υπηρεσίες του Δήμου . Για αυτό και εισηγήθηκε και το Δημοτικό Συμβούλιο Ψήφισε τον οργανισμό της Εσωτερικής υπηρεσίας του Δήμου Ηρακλείου με την υπ αριθμόν 296 απόφαση του 1938.

Η πολιτική κατάσταση …

Τον πιο σημαντικό όμως ρόλο στην περίοδο της θητείας του ο Μηνάς Γεωργιάδης τον έπαιξε πολιτικά. Η εποχή που ανέλαβε δήμαρχος ήταν ταραγμένη και η ελληνική πολιτική σκηνή συχνά πυκνά κλυδωνιζόταν. Αμέσως μετά το κίνημα του 1933 το κλίμα έγινε βαρύ για τους Βενιζελικούς, οι οποίοι απείχαν από τις επόμενες εκλογές. Στην Κυβέρνηση Δεμερτζή συμμετείχε και το « πνευματικό τέκνο » του βασιλιά, ο Ιωάννης Μεταξάς που ορκίζεται υπουργός των Στρατιωτικών, ένα σκαλοπάτι πριν προχωρήσει στην κατάλυση της Δημοκρατίας.

Το 1936 είναι σταθμός για την ελληνική πολιτική: πέθαναν μεγάλοι άνδρες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο Γεώργιος Κονδύλης αλλά και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής, τον οποίο αντικατέστησε με « βασιλική βούλα » ο Ιωάννης Μεταξάς.

Στις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους ο Μεταξάς εγκαθιδρύει την δικτατορία , μια από τις πιο στυγνές δικτατορίες που γνώρισε ο τόπος. Ποια ήταν η στάση που κράτησε απέναντι στη δικτατορία ο Μηνάς Γεωργιάδης ; Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ελαστική αν και εκ των υστέρων διεφάνη πως δεν ήταν. Ο Δήμαρχος Ηρακλείου δεν παύτηκε από τον Μεταξά, τουναντίον, σχεδόν ως το θάνατο του τελευταίου διατηρούσαν άριστες σχέσεις με σύνδεσμο τον υπουργό και δήμαρχο Αθηναίων Κ. Κοτζιά.

Ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς αναφέρει στα απομνημονεύματά του πως μαζί με τον μηνά Γεωργιάδη μεσολάβησαν στο Μεταξά για να φύγουν όσοι συμμετείχαν στο κίνημα του Μάντακα (1938), ενώ ο επικεφαλής της Αντίστασης στην Κρήτη μετέφερε και προσωπικό μήνυμα του δικτάτορα στον Γεωργιάδη.

Ο Ιωάννης Μεταξάς επιμήκυνε τη θητεία των δημοτικών αρχόντων και ανέβαλε τις εκλογές που θα έπρεπε να διεξαχθούν τέλη του 1938 ή αρχές του 1939…

Ο πόλεμος….

Η δράση, όμως του δημάρχου κορυφώθηκε με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Γερμανούς, οι οποίοι δεν του συγχώρεσαν την άρνησή του να υποταγεί ( να και ο Μπαντουβάς αναφέρει πως ήταν αντίθετος με τη συγκρότηση των αντιστασιακών ομάδων).

Ο  Μανόλης Δρακάκης σε ομιλία του για τον Μηνά Γεωργιάδη  ανέφερε:

«Η γερμανική εισβολή θα βρει τον πρώτο πολίτη της πόλης, συνεπή στις αρχές και τα πιστεύω του, στην πρώτη γραμμή της λαϊκής αντίστασης. Ο Μηνάς, ο Τίτος, ο Ραπτόπουλος, ο Στυλιανός Γιαμαλάκης, ο Μανώλης Πετράκης, μαζί με άλλους πατριώτες, συγκροτούν στις αρχές του 1941, την Κρητική Επαναστατική Επιτροπή, που λίγο αργότερα μετονομάζεται σε Εθνική Κρητική Επαναστατική Επιτροπή.

Λίγους μήνες αργότερα, 15 Ιουνίου 1941, ο Τίτος, ως αντιπρόσωπος του Νομού Ηρακλείου, μαζί με άλλους επτά πατριώτες, τον γιατρό Παΐση, εφέτη Καρακουλάκη, τον δικηγόρο Ιωαννίδη, τον πατέρα του Φοίβου, τον συνταγματάρχη Ανδρέα Παπαδάκη, από το Ρέθυμνο, τον Αντώνη Γρηγοράκη από τον Κρουσώνα, τον ταγματάρχη Ραπτόπουλο, από τη Βιάννο, συναντώνται στα Χανιά και δημιουργούν την Α.Ε.Α.Κ. (Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης), την πρώτη Παγκρήτια αντιστασιακή οργάνωση στην Κρήτη.

Κι όταν οι Γερμανοί θα καταλάβουν το Ηράκλειο, ο δήμαρχος της Πόλης, μαζί με τον Τίτο και τον Μανώλη, θα είναι από τους πρώτους, που θα συλληφθούν και θα κρατηθούν ως όμηροι στα κρατητήρια της Γκεστάμπο. Στις 3 Ιουνίου 1942 ο Διοικητής Κρήτης, στρατηγός Άλεξ Αντρέ, με επείγουσα διαταγή στον στρατιωτικό διοικητή Ν. Ηρακλείου Φόλκμαν, του ζητά να εκτελεστούν 12 όμηροι, μεταξύ των οποίων και οι κορυφαίοι των Ηρακλειωτών πολιτών.

Είχε προηγηθεί από τις αντάρτικες ομάδες η απόπειρα δολοφονίας επώνυμων συνεργατών του κατακτητή, όπως του Διευθυντή της Χωροφυλακής Ιωάννου Πωλιουδάκη και ο φόνος του προέδρου της Αγίας Βαρβάρας Μιχάλη Χουστουλάκη. Σύμφωνα λοιπόν με το γερμανικό δόγμα της Ομαδικής Ευθύνης και για να τρομοκρατηθούν όλοι οι κάτοικοι του ν. Ηρακλείου και να ασκήσουν έτσι πίεση στις αντάρτικες ομάδες του Ψηλορείτη να σταματήσουν τις εκτελέσεις συνεργατών των Γερμανών, ο στρατιωτικός διοικητής Φόλκμαν, σε συνεργασία με τον αρχηγό της Γκεστάπο ταγματάρχη Χάρτμαν και πιθανόν τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη και τον Δ/ντή Χωροφυλακής Πωλιουδάκη, κατάρτισαν τον πίνακα εκείνων που θα έπρεπε να εκτελεστούν, των πρώτων δώδεκα. Πρώτοι οι τρεις Γεωργιάδηδες…”

Οι 62 εθνομάρτυρες

Εκτελέστηκαν την 3-6-1942

Τίτος Γεωργιάδης
Εμμαν. Γεωργιάδης
Μηνάς Γεωργιάδης
Ζαχαρίας Λεβής
Εμμαν. Λεβής
Μιχαήλ Σηφάκης
Νικόλαος Ανωγειανάκης
Μιχαήλ Γκολέμης
Ιωάννης Φανουράκης
Ιωάννης Σερμετζάκης
Μενελ. Πατεράκης
Εμμαν. Σαμαρείτης

Εκτελέστηκαν την 14-6-1942

Γεώργιος Σκουλάς
Αντων. Καστρινάκης
Γεώργιος Μεθυμάκης
Σπύρος Μπογδάνος
Νικόλαος Σουργιαδάκης
Γεώργιος Βοΐλας
Γεώργιος Κουρομιχελάκης
Αλκιβ. Μαρής
Νικόλαος Κατεχάκης
Αριστειδ. Ραγκαβής
Γεώργιος Σηφάκης ιερεύς
Κων/νος Σημαιονόγλου
Κων/νος Καρακωνσταντάκης
Ζαχαρίας Καρβουνάκης
Ιωάννης Αναγωνιάκης
Εμμαν. Αποστολάκης
Ευάγγ. Σηφάκης
Δημήτριος Πατεράκης
Νικόλαος Σηφάκης
Δημήτρης Ανωγειανάκης
Γεώργιος Πατεράκης
Στυλιανός Καπετανάκης
Μιχαήλ Κονδυλάκης
Μιχαήλ Παπαδογιαννάκης
Χρήστος Πετράκης
Νικόλαος Πετράκης
Εμμαν. Κουτεντάκης
Παύλος Κουτεντάκης
Μιχαήλ Κουτεντάκης
Ιωάννης Μετζάκης
Ιωάννης Ρωμάνος
Εμμαν. Μαυρονύχτης
Γεώργιος Μαυρονύχτης
Αντώνιος Βαρούχας
Γεώργιος Μεταξάς
Εμμαν. Μιγάδης ή Πλανόδιος
Ιωάννης Μανουσάκης
Δημήτριος Γρηγοράκης
Ιεροθ. Κονταδάκης
Παναγ. Φρυσούλης
Μιχαήλ Περκατσούνης
Χριστοφ. Παπαδάκης
Νικόλαος Ηλιού
Ανδρέας Τσεπαπαδάκης
Εμμαν. Σπυριδάκης
Γεώργιος Σαμαρείτης
Χαραλαμπ. Σαμαρείτης
Βασιλ. Σαμαρείτης
Ιωάννης Μπαντουβάς
Ιωάννης Αποστολάκης

Ποιοι τους κατέδωσαν στους Γερμανούς;

Ανάμεσα στα μέλη της τοπικής κοινωνίας, ειδικά ανάμεσα στους αντιστασιακούς που έφυγαν σιγά – σιγά, πάντα υπήρχε μια συζήτηση για τον άνθρωπο που “έδωσε” πολλούς από τους διαλεχτούς Ηρακλειώτες στην Γκεστάπο. Υπάρχουν και σχετικές αναφορές σε βιβλία για την εποχή. Στηρίζονταν πάντα σε προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων της αντίστασης. Χωρίς όμως να υπάρχει ένα στοιχείο, μια απόδειξη.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο τίμησε τον εκτελεσθέντα δήμαρχο με ανάρτηση της φωτογραφίας του στο Δημαρχείο.

Από κει και μετά έγινε θρύλος…

(Σήμερα τιμάται με το όνομά του το πάρκο Γεωργιάδη και με οδό στην πόλη του Ηρακλείου).

ΠΗΓΕΣ:

Εφημερίδα ΤΟΛΜΗ, Έρευνα Κώστας Μπογδανίδης

Αρχεία Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου

Η ύδρευση του Ηρακλείου, Στέργιος Σπανάκης