Ο πάπας που αγάπησε την Κρήτη και πέθανε γι’ αυτήν !

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)

Μέρος 2ο

Είναι η προκατάληψη ή η άγνοια άραγε η ίδια η υγρή μελάνη που γράφεται η Ιστορία; 350 χρόνια μετά, η ιστορική δικαίωση της Αλήθειας ακόμη προσμένει…

Η έρευνα της πολιορκίας των τριών τελευταίων χρόνων του Χάνδακα επί των ημερών του Κλήμη Θ’, μέσα από την αλληλογραφία των παπικών νούντσιων, επιτρέπει να πιστοποιηθεί ότι ο Κλήμης Θ’, παρέμεινε πιστός στο ζήλο της Αγίας Έδρας για την υπεράσπιση της κληρονομιάς της χριστιανικής πίστης ενάντια στο διογκούμενο κύμα των ισλαμικών επιδρομών. Μια κληρονομιά που η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και η ελληνική επικράτεια και οι πληθυσμοί της στερουμένων κρατικής οντότητας όντας κάτω από τα δεσμά του Σουλτάνου δεν μπορούσαν να υπερασπιστούν με ισχυρή και γεωπολιτική ισχύ και στρατηγική. Αφού συνέβαλε για την αποκατάσταση της ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας, ο ποντίφικας προσπάθησε να συνθέσει μια μεγάλη εκστρατευτική αποστολή των καθολικών πριγκίπων για την απελευθέρωση του Χάνδακα και κατόρθωσε, βοηθούμενος από τις συγκυρίες να επιτύχει μια μεγάλη βοήθεια από το Λουδοβίκο ΙΔ’.

Εξομάλυνε επίσης όλες τις δυσκολίες οι οποίες τόσο στη Γαλλία όσο και το εξωτερικό, εναντιώνονταν στην πραγματοποίηση των βασιλικών υποσχέσεων. Παρά τις απογοητεύσεις που προξένησε η ταπεινωτική αποτυχία της γαλλικής αποστολής, παρά τον πόνο πού αισθάνθηκε από την πτώση της πολιορκούμενης πόλης, επέμενε στη γενναιόφρονα και χριστιανική πολιτική του, και επιχείρησε μάταια όμως, τη συμμαχία των καθολικών πριγκίπων κατά των Τούρκων.

Μέσα σε όλες αυτές τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις, διαφαίνεται η ιστορική αλήθεια ότι μόνο η Αγία Έδρα ήταν απελευθερωμένη από εγωιστικά και ενίοτε μικροπρεπή κίνητρα τα οποία απέτρεπαν τις δυνάμεις και συνέβαλαν κατά μέγα μέρος στην αποτυχία των προσπαθειών του πάπα, καταστρέφοντας τελικά τις ελπίδες του.

Ούτε η ίδια η Βενετία με τη δολιότητα της πολιτικής της, ούτε η Ισπανία με την απάθειά της, βοήθησαν την παπική πρωτοβουλία, και η κατάσταση της καταπόνησης και της αδυναμίας τους δεν αρκούσαν για να δικαιολογήσουν τελείως τη στάση τους. Τελικά μόνο στη Γαλλία η έκκληση του Κλήμη Θ΄ βρήκε την πιο γενναιόδωρη απήχηση. Ο γαλλικός λαός, ο κλήρος, οι ευγενείς και ο στρατός απεδείχθησαν πιστοί στο ιπποτικό και χριστιανικό πνεύμα. Παρά τη χλιαρότητα του περιβάλλοντος του και παρά την παραδοσιακή πολιτική καλής φιλίας μεταξύ της Γαλλίας και της Πύλης μέσα από το καθεστώς των διομολογήσεων στην Ανατολή, η προσωπική «χημεία» Λουδοβίκου ΙΔ’ και Κλήμη Θ’, ήταν η καθοριστική αφορμή ώστε ο πάπας να αναλάβει ειλικρινά την υπεράσπιση της Χριστιανοσύνης στην Ανατολή, ευελπιστώντας ότι τελικά ο βασιλιάς Ήλιος θα δώσει το πράσινο φως για τη μεγάλη εκστρατεία στην Κρήτη. Μόνη απ’ όλες τις καθολικές δυνάμεις, η Γαλλία, έδειξε σε αυτές τις περιστάσεις γενναιοδωρία και οφείλουμε 350 χρόνια μετά να της είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό.

H επέμβαση του βασιλιά Λουδοβίκου μπορεί να ήταν ειλικρινής, δεν ήταν όμως καθόλου ανιδιοτελής. Τόσο απέναντι της Αγίας Έδρας όσο και της Τουρκίας, στέλλοντας τα στρατεύματά του για βοήθεια του Χάνδακα, υπάκουσε σε πολιτικά σχέδια που μείωσαν αισθητά την αξία και τη γενναιοδωρία του.

Η ειρήνη της Εκκλησίας και η ισχύς της γαλλικής επιρροής στη Ρώμη από τη μία, η προθυμία της Τουρκίας για την επανασύσταση στενών σχέσεων με τους Γάλλους από την άλλη, που προσεχώς θα κατέληγαν στην ανανέωση των διομολογήσεων, αντάμειψαν ευρέως το Γάλλο βασιλιά για τις επιλογές του, αλλά δυστυχώς για τη δόξα του, η χριστιανική του πολιτική τερματίστηκε με τη διαμορφωθείσα πλέον κατάσταση.

Πόσο πιο ευγενικό και γενναιόδωρο υπήρξε το Βατικανό και πόσον πλέον ευγενικός και γενναιόδωρος υπήρξε ο σκοπός του αποδεικνύεται από την αδέκαστη κρίση των ιστορικών γεγονότων. Για την παποσύνη δεν επρόκειτο για πολιτικά η εμπορικά οφέλη, αλλά για την υπεράσπιση της χριστιανικής πίστης ενός νησιού στην καρδιά της Μεσογείου ικανού να σταματήσει την επέλαση των Οθωμανών στην Ευρώπη.

Μόνον ο εγωισμός των ευρωπαϊκών κρατών εμπόδισε την επιτυχία των σχεδίων του Κλήμη Θ’. Ο πάπας ήταν αφοσιωμένος ψυχή τε και σώματι στο έργο της απελευθέρωσης του Χάνδακα, τελευταία λεωφόρο της Χριστιανοσύνης στην Ανατολή, και ανάλωσε όλη του την ενέργεια και τη διπλωματία, όλα τα έσοδα των κρατών του και την προσωπική του περιουσία γι’ αυτό το σκοπό. Όταν η Ευρώπη απαθής παρίστατο πια στην κατάρρευση των προσδοκιών του, ο πόνος του ήταν τόσος ώστε δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Κανείς από τους ιστορικούς δεν αμφισβητεί ότι η λύπη του για την πτώση του Χάνδακα είναι πρόξενος του θανάτου του. «Θεωρείται ότι η απώλεια της Κάντια και η δυσαρέσκεια που επακολούθησε συνέβαλαν κατά πολύ για τον θάνατό του» λέει ο σύγχρονός του ιστορικός Paul Pellisson, και από την πλευρά του ο Ενετός πρέσβης Γκριμάνι, πού τόσο αναμείχτηκε στα γεγονότα αυτής της περιόδου, γράφει: «Αυτός ο αγαθός ποντίφικας αισθάνθηκε έναν απέραντο οίκτο για την κατάληξη της τελευταίας εκστρατείας ο οποίος και τον έριξε στον τάφο».

Σήμερα, ο παλιός πλακόστρωτος δρόμος που περνούσε πριν από 350 χρόνια μέσα από δάση με πεύκα, πουρνάρια και καστανιές συνδέοντας το Βατικανό με το θερινό παλάτι με τους αριστοκρατικούς πύργους ανάπαυσης των ποντιφικών καμιά πενηνταριά χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ρώμης στο Καστέλ Γκαντόλφο στις όχθες της ηφαιστιογενούς λίμνης Αλμπάνο δεν υπάρχει πια. Στο μεγαλύτερο τμήμα του καταστράφηκε από το μικρό αεροδρόμιο του Τσιαμπίνο και την αστικοποίηση της περιοχής τους επόμενους αιώνες. Έτσι η παλιά άμαξα που θα μετέφερε τον ηθοποιό που υποδύονταν τον κόμη Ντε Βιβόν (έναν από τους ηγέτες της εκστρατείας στην Κρήτη εκείνο το καλοκαίρι του 1669) επιστρέφοντας στη Γαλλία μετά το φιάσκο των συμμαχικών δυνάμεων και την άπρακτη επιστροφή του στόλου από την Κρήτη στη Γαλλία κάνοντας στάση στην Τσιβιτά Βέκια, για να ενημέρωνε τον ποντίφικα που περνούσε τις μέρες του στη θερινή κατοικία στις όχθες της λίμνης Αλμπάνο για τη δραματική είδηση για την πτώση του Χάνδακα, για τις ανάγκες γυρισμάτων ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ για τη ζωή του πάπα Κλήμη Θ’ μιας τεράστιας συμπαραγωγής ιδιωτικού ιταλικού καναλιού με γνωστό διεθνές ιστορικό κανάλι, χρειάστηκε να περάσει μέσα από τους σημερινούς ασφαλτοστρωμένους δρόμους που τους σκιάζουν πελώριες καστανιές, ιτιές και πεύκα. Τα σκηνικά των γυρισμάτων αυτής της σπουδαίας ιστορικής παραγωγής που συμπίπτει με τα 350 χρόνια από την πτώση του Χάνδακα, δύσκολα θυμίζουν εκείνη την εποχή αν εξαιρέσεις το παγωμένο στο χρόνο Βατικανό, το μοναδικό μπεντενογυρισμένο κάστρο Μισέλ Άγγελο στο λιμάνι της Τσιβιτά Βέκια, το παλάτι του Καστέλ Γκαντόλφο (που ας σημειωθεί από το καλοκαίρι του 2013 ο πάπας Φραγκίσκος άνοιξε για πρώτη φορά στο κοινό ως ύψιστο αξιοθέατο της ιστορίας του Βατικανού), το δικό μας τον Κούλε και τα άλλα λιγοστά απομεινάρια της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αδρία στην Κρήτη.

Σήμερα 350 χρόνια μετά, ίσως η κοινωνία και οι θεσμοί της Κρήτης και της χώρας μας, μπορεί να μην έχουν ακόμη την ωριμότητα για να αποδεχθούν να αναρτηθούν τα πορτραίτα του πάπα Κλήμη Θ’, του βασιλιά Ήλιου ή του Φραγκίσκο Μοροζίνι πλάι σε εκείνα του Βενιζέλου, του Καζαντζάκη και του Ελ Γκρέκο μέσα στις αίθουσες των δημοσίων κτιρίων του νησιού. Η ιστορική δικαίωση αργεί να περπατήσει ανά τους αιώνες. Κουτσαίνει πολύ μέχρι μεστωμένη και ώριμη πια, να φτάσει στην τελεσίδικη απονομή της Αλήθειας. Άραγε η ίδια η μελάνη με την οποία γράφεται η Ιστορία να είναι η υγρή της προκατάληψη ή η άγνοιά της; Ως πότε όμως;

Τα κορυφαία πνευματικά ιδρύματα του νησιού με προεξάρχον το Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και οι πολιτικοί θεσμοί, πρέπει να αποκαταστήσουν μια αδικία της Ιστορίας. Να επανορθώσουν με το κύρος τους της Αλήθεια και μια ιστορική δικαίωση έστω και μετά από 3,5 αιώνες…

(*) Το παραπάνω κείμενο βασίζεται σε αδημοσίευτη στην Ελλάδα έρευνα από άγνωστο αρχειακό υλικό δυτικών πηγών κυρίως από τα αρχεία του Βατικανού, του πάπα Κλήμη IX και τις παπικές νουντσιατούρες στην Ευρώπη που αφορά στον Κρητικό Πόλεμο και την τελευταία περίοδο πολιορκίας του Χάνδακα (1667-1669) μέσα από την ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής. Ο κ. Κωστής Μαυρικάκης είναι Πολιτικός Μηχανικός με ενδιαφέροντα στη συγγραφή και την ιστορική έρευνα. Έχει βραβευτεί (2017) με τον έπαινο της Τάξης Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών.