Ο άνθρωπος που πραγματικά ανακάλυψε την Κνωσό

Ο Μίνωας Καλοκαιρινός γεννήθηκε στα 1843 στο Ηράκλειο της Κρήτης!

Ήταν το τελευταίο παιδί του μεγαλεμπόρου Ανδρέα Καλοκαιρινού της μεγάλης οικογένειας των Καλοκαιρινών, με τόπο καταγωγής τα Κύθηρα^. Μητέρα του ήταν η Μαργιόρα Κρασάκη^. Ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του στη Σύρο και κατόπιν εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, όπου παρακολούθησε για ένα χρόνο. Κατόπιν διέκοψε τις σπουδές του εξαιτίας ασθενείας και θανάτου του πατέρα του. Στη συνέχεια το ενδιαφέρον του στράφηκε προς την πατρική περιουσία την οποία διαχειρίστηκε με τον αδελφό του Λυσίμαχο. Η πατρική περιουσία διαιρέθηκε στα δύο και ο Μίνως ασχολήθηκε με σαπωνοποιία και οινοποιία.

Το 1869 νυμφεύθηκε τη Σκεύω Κριεζή, κόρη του Υδραίου Εμμανουήλ Κριεζή. Απέκτησε τέσσερα παιδιά, τη Μαρία, τον Ανδρέα, το Λέοντα και τον Οδυσσέα. Το 1898 στη διάρκεια των γεγονότων της 25ης Aυγούστου, φονεύθηκε με αποκεφαλισμό ο αδελφός του Λυσίμαχος, ο πρωτότοκος γιος του και η ανιψιά του Σκεύω. Το σπίτι του πυρπολήθηκε, με αποτέλεσμα να καταστραφεί και η αρχαιολογική του συλλογή με τα ευρήματα της Kνωσού.

Το 1901 ο Mίνως Kαλοκαιρινός υπέβαλε στη Nομική Σχολή του πανεπιστημίου Aθηνών τη διδακτορική διατριβή του «Nομοθεσία του Bασιλέως της Kρήτης Mίνωος - Περί ακοσμίας εν τω Συντάγματι». Δύο χρόνια αργότερα ορκίστηκε και διορίστηκε δικηγόρος για όλα τα δικαστήρια της Κρήτης. Το 1906 εξέδωσε το έντυπο «Kρητική Aρχαιολογική Eφημερίς».

Συγκλονιστικό το οδοιπορικό στην ζωή του Μίνωα καλοκαιρινού μέσα από τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την Κρήτη για πάνω από 60 χρόνια ως το θάνατο του στις 5 Οκτωβρίου 1907, όπως περιγράφεται στην εφημερίδα Έθνος :

 «Τη χρονιά της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου, στα 1843, στο Ηράκλειο Κρήτης, η πλούσια οικογένεια των Καλοκαιρινών αποκτούσε ένα ακόμη μέλος: Τον Μίνωα, που μεγάλωσε κάτω από το βάρος του θρυλικού ονόματος, με το οποίο τον βάφτισαν. Στα 14 του χρόνια, στα 1857, ο μικρός Μίνωας έψαχνε κιόλας να βρει σημάδια, που θα του φανέρωναν πως η μινωική αυτοκρατορία δεν ήταν παραμύθι. Ήταν τότε που βρήκε σε μια σπηλιά κομμάτια από τους νόμους της Γόρτυνας. Έφυγε στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά, και ξαναγύρισε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Στα 1865, φιλοξένησε στο πατρικό του έναν νεαρό Γάλλο αρχαιολόγο, αλλά το παιδικό του όνειρο έπρεπε να περιμένει. Οι Κρητικοί, που πάντοτε διψούσαν για την ελευθερία, ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων. Η επανάσταση του 1866 και το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι συγκλόνιζαν Έλληνες και ξένους. Ο ξεσηκωμός πνίγηκε στο αίμα. Έσβησε το 1869.

Στα κατοπινά χρόνια, ο Μίνωας Καλοκαιρινός έγινε έμπορος λαδιού και σαπουνιού, ενώ παράλληλα προσέφερε τις υπηρεσίες του ως διερμηνέας στο αγγλικό προξενείο του Ηρακλείου. Ήταν η εποχή που ο Ερρίκος Σλίμαν ξέθαβε την Τροία στη Μ. Ασία και τις Μυκήνες στον Αργολικό κάμπο. Στα 1878, ο σουλτάνος υποχρεώθηκε να παραχωρήσει κάποια προνόμια και μια μορφή αυτονομίας στην Κρήτη. Διαπρεπείς Έλληνες άρπαξαν την ευκαιρία. Αφού η Τροία του Πριάμου και οι Μυκήνες των Ατρειδών υπήρξαν, γιατί όχι και η μινωική αυτοκρατορία; Ο Ιωσήφ Χατζιδάκης και ο πασίγνωστος από τις εργασίες του πάνω στο κείμενο του Ερωτόκριτου αρχαιολόγος Στέφανος Ξανθουδίδης ίδρυσαν τον Φιλεκπαιδευτικό Όμιλο με κύριο σκοπό την αρχαιολογική έρευνα και τη διάσωση των αρχαιοτήτων.

Ο Μίνωας Καλοκαιρινός προχώρησε σε πιο ρεαλιστικές ενέργειες. Από τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, με δικά του έξοδα, πήγε στον λόφο Τσελεπί Κεφάλα (ύψωμα του άρχοντα όπως το έλεγαν οι Τούρκοι) κι άρχισε ανασκαφές. Ως τον Φεβρουάριο του 1879, είχε φέρει στο φως τα πρώτα αδιάσειστα στοιχεία ότι εκεί βρισκόταν η Κνωσός: Κάτω από στρώματα ηφαιστειακής στάχτης αποκαλύφθηκαν ο περίβολος που έχει πρόσοψη στη δυτική αυλή, έξι από τις 21 αποθήκες, οι διάδρομοι της νοτιοανατολικής αυλής, η εκεί γωνιά της αίθουσας του θρόνου και κάτι παραπάνω από τον μισό προθάλαμο.

Τα αντίγραφα δώδεκα πιθαριών, που βρήκε σε μιαν από τις αποθήκες, ο Μίνωας Καλοκαιρινός τα έστειλε στον τότε διάδοχο πρίγκιπα Κωνσταντίνο της Ελλάδας και στα μουσεία Ρώμης, Λονδίνου και Παρισιού. Τέσσερα πιθάρια, πέντε αγγεία και 360 ολόκληρα ή κομματιασμένα ευρήματα αποτέλεσαν τη μαγιά για τη δημιουργία Μουσείου στο Ηράκλειο ή εντάχθηκαν στην προσωπική του συλλογή, καθώς και στη συλλογή Ζαχαράκη.

Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή…

Τα νέα έκαναν τον γύρο του κόσμου. Η Κρήτη τράβηξε σαν μαγνήτης το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης. Στα 1881, ο Αμερικανός Στίλμαν αποφάνθηκε ότι η Κνωσός είναι ο Λαβύρινθος. Με ενέργειες του Φιλεκπαιδευτικού Ομίλου και προσωπικά του Ιωσήφ Χατζιδάκη, οι τουρκικές αρχές, το 1883, έδωσαν την άδεια για τη διενέργεια ανασκαφών και τη συλλογή αρχαιοτήτων. Την ίδια κιόλας χρονιά, οι Ιταλοί Λ. Περνιέ και Φ. Χάλμπχερ ξεκίνησαν τις ανασκαφές που οδήγησαν στην ανακάλυψη των ανακτόρων της Φαιστού και της Αγίας Τριάδας. Με διάφορα διαλείμματα, τις συνέχισαν ως τα 1914. Η ιταλική αρχαιολογική αποστολή ήταν άλλωστε αυτή που αποφάσισε να σώσει την τιμή της Αρχαιολογίας.

Ο πυρετός των ανασκαφών απλώθηκε σ’ ολόκληρη τη μεγαλόνησο. Οι Αμερικανοί έσκαβαν στον Ισθμό της Ιεράπετρας, οι Άγγλοι στη Ζάκρο και στο Παλαιόκαστρο, ο Ξανθουδίδης με τον Χατζιδάκη στον κάμπο της Μεσαράς και στις ιερές σπηλιές. Το νέο μουσείο πλούτιζε από ποικίλα ευρήματα, κοσμήματα, σκεύη, αγγεία: Του Ιδαίου Άντρου το 1884 με 1885, της περιοχής Πατσού το 1885 με 1886, των περιοχών Καρτερού και Ψύχρου το 1886, χρονιά που έφτασε στην Κρήτη και ο Ερρίκος Σλίμαν. Παζάρεψε την αγορά της Κεφάλας από τον Τούρκο αγά, που την κατείχε. Αυτός ζήτησε ως αμοιβή «τη μάνα του και τον πατέρα του». Ο Σλίμαν έφυγε. Τα ευρήματα πλήθαιναν. Το 1887, στον Άγιο Ονούφριο, κοντά στη Φαιστό, ξέθαψαν ένα οστεοφυλάκιο που έχει επιφάνεια τέσσερα μέτρα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στα 1891, ο Γάλλος Μ. Ζουμπέν δοκίμασε να αγοράσει τον λόφο της Κεφάλας. Ο ιδιοκτήτης εξακολουθούσε να ζητά αμύθητα ποσά.

Στα 1894, ένας νέος μνηστήρας εμφανίστηκε: Ο Άγγλος εθνολόγος και δημοσιογράφος Άρθουρ Έβανς που επισκέφθηκε το σπίτι του Μίνωα Καλοκαιρινού, είδε τα ευρήματα και ενθουσιάστηκε. Πρακτικός Εγγλέζος, αγόρασε ένα μικρό κομμάτι της Κεφάλας αλλά δεν τον άφηναν να το σκάψει. Περιορίστηκε σε εκδρομές ανά την Κρήτη μαζεύοντας επιγραφές «προφοινικικής γραφής», όπως νόμιζε. Την ίδια χρονιά, ο Ιταλός Α. Ταραμέλι έσκαβε στο χωριό Καμάρες και ξέθαβε αγγεία πολύχρωμα και ιδιόμορφα. Τα θεωρούσαν είδος ξεχωριστό και τα βάφτισαν «καμαραϊκά», από τον τόπο, όπου βρέθηκαν.

Το νησί, όμως, φλεγόταν από τον επαναστατικό άνεμο και μια σφαγή χριστιανών στα Χανιά, τον Ιανουάριο του 1897, προκάλεσε θυελλώδεις διεθνείς αντιδράσεις. Οι Τούρκοι απάντησαν με εξέγερση εναντίον του αγγλικού προξενείου στο Ηράκλειο. Ξέσπασε στις 25 Αυγούστου του 1898. Οι φλόγες τύλιξαν το σπίτι του Μίνωα Καλοκαιρινού και κατέστρεψαν την προσωπική του συλλογή. Κατέστρεψαν, όμως, και την τουρκική κυριαρχία στη μεγαλόνησο. Η επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων επέβαλε στον σουλτάνο να παραχωρήσει πλήρη αυτονομία στο νησί. Στις 15 Νοεμβρίου του 1898, οι τελευταίοι εκπρόσωποι του σουλτάνου αποχώρησαν. Στις 9 Δεκεμβρίου, στη Σούδα, αποβιβάστηκε ο πρίγκιπας Γεώργιος, πρώτος ύπατος αρμοστής της Κρήτης.

Ο Άρθουρ Έβανς δε έμεινε στιγμή αργός. Βρήκε χορηγό και ξαναπήγε στον ιδιοκτήτη της Κεφάλας. Οι καιροί είχαν αλλάξει, οι τιμές είχαν πέσει. Μέσα Δεκεμβρίου του 1898, ολόκληρη η έκταση, είκοσι στρέμματα γης, ήταν πια δική του. Στις 23 Μαρτίου του 1900, με βοηθούς τον αρχαιολόγο Μακένζι και τον αρχιτέκτονα Φάιφ, ο Άρθουρ Έβανς ξεκίνησε το σκάψιμο. Στα επόμενα δυο χρόνια, 50 με 200 εργάτες ξέθαψαν από τη λάβα και τη στάχτη την Κνωσό. Ο Μίνωας περίμενε να φύγουν οι Τούρκοι, πριν να αναστηθεί. Τυχερός ο Έβανς: Έγινε αυθεντία, καθόρισε χρονολογίες που δεν ισχύουν, εισήγε θεωρίες που έχουν καταπέσει και τροφοδότησε τη λαϊκή φαντασία με όσα αληθινά ή φανταστικά θα ’θελε το κοινό ν’ ακούσει. Τον δρόμο, άλλωστε είχε ανοίξει ως πρώτος διδάξας ο Ερρίκος Σλίμαν. Ο Καλοκαιρινός και οι πρωτοπόροι ξεχάστηκαν αλλά, όπως στην πρώτη περίπτωση του Σλίμαν, η Ιστορία συγχώρησε και στον Έβανς τους τσαρλατανισμούς. Όχι και η Αρχαιολογία»*.

Στις  5 Oκτωβρίου 1907 πεθαίνει ο  Mίνωας  Kαλοκαιρινός  στο Ηράκλειο σε ηλικία 64 ετών. Στους καταλόγους του Ληξιαρχείου Hρακλείου, δεν ανάγραφε ούτε η ημερομηνία γέννησης ούτε η ημερομηνία του θανάτου του. Oλα αυτά έγιναν γνωστά  μόνο από τα αρχεία που κατέχει και έχει ερευνήσει η Ηρακλειώτισσα  αρχαιολόγος κ. Kατερίνα Kόπακα και έχουν δημοσιευτεί  αρκετά  στοιχεία της βιογραφίας του.

*Εφημερίδα Έθνος, 16.12.1999

Μηχανή του Χρόνου

Ο αιώνας των λαβυρίνθων. Ρέα Γαλανάκη, Αθήνα: Καστανιώτης

Εφημερίδα Πατρίς