Κυρίες και κύριοι… ο Γρηγόριος Ξενόπουλος!

Φεύγει από την ζωή, σαν σήμερα, στην Αθήνα στις 14 Ιανουαρίου του 1951 αντιμετωπίζοντας οικονομικά προβλήματα. Η κηδεία του γίνεται με δημοσία δαπάνη, έχοντας όμως προηγουμένως καταφέρει ό,τι ονειρεύτηκε, όπως εξάλλου αναφέρει και ο ίδιος στον απολογισμό που έκανε τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όταν έγραφε το «Η ζωή μου σαν παραμύθι». Ήθελε να γίνει ένας συγγραφέας-παιδαγωγός να μιλά μια  απλή λογοτεχνική γλώσσα που να την αντιλαμβάνονται και να την απολαμβάνουν όλοι, κι αν και πολεμήθηκε πολύ γι αυτό , η αγάπη που εισέπραξε από τα ίδια τα παιδιά ήταν η παρηγοριά και η μεγάλη του ανταμοιβή, όπως άλλωστε συμβαίνει σε κάθε μεγάλο δάσκαλο …

Γεννήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 1867, στην Κωνσταντινούπολη. Πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, δημοσιογράφος, επιφυλλιδογράφος, μεταφραστής, καθαρευουσιάνος στην αρχή, υπέρμαχος της δημοτικής στη συνέχεια… αλλά και η ψυχή του μακροβιότερου παιδικού περιοδικού, της «Διαπλάσεως των Παίδων»  που έκλεισε το 1948, έπειτα από 71 χρόνια, απ' όπου έκαναν τα πρώτα τους λογοτεχνικά βήματα αρκετοί συγγραφείς.

Η μητέρα του καταγόταν από την Πόλη, και ο πατέρας του ήταν Ζακυνθινός. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο νησί του πατέρα του και στα 1883 γράφεται στο πανεπιστήμιο Αθηνών στην Φυσικομαθηματική σχολή.  Ποτέ δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του μιας και το θέμα που τον ενδιέφερε πολύ στη ζωή του ήταν η λογοτεχνία. Μάλιστα την «χρησιμοποιεί» και για βιοποριστικούς λόγους. Γράφει και έτσι έχει το πρώτο του εισόδημα. Στα 1894 μόνιμος κάτοικος πλέον των Αθηνών παντρεύεται την Ευφροσύνη Διογενίδη. Αποκτούν μια κόρη μαζί , όμως ο γάμος αυτός λήγει πολύ σύντομα μετά από περίπου ενάμιση χρόνο και ο συγγραφέας παντρεύεται ξανά  στα 1901 την Χριστίνα Κανελλοπούλου  και αποκτούν μαζί άλλες δυο κόρες.

Αυτό που ξεχωρίζει την ζωή του είναι η ενασχόληση του με την λογοτεχνία με ένα πολύ ξεχωριστό τρόπο. Λίγο πριν παντρευτεί την πρώτη του γυναίκα αναλαμβάνει την διεύθυνση της εικονογραφημένης Εστίας και από το 1896, που θεωρείται και χρονιά σταθμός, την αρχισυνταξία του περιοδικού : «Η Διάπλασις των Παίδων».

Σας ασπάζομαι, Φαίδων…! Με αυτές τις τρεις λέξεις υπέγραφε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος τις επιστολές που έστελνε στο περίφημο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» του οποίου είχε την αρχισυνταξία στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του από το 1896 – 1948.

 Σημειώνεται ότι στα παιδικά του χρόνια ήταν  ήδη συνδρομητής του περιοδικού  που ήδη θαύμαζε και υπεραγαπούσε. Έγραφε τότε  με τα ψευδώνυμα Εύοσμον Μυριάνθεμον και Κόμης Μοντεχρίστος. Το 1891 δημοσιεύεται στη Διάπλαση το παιδικού του μυθιστόρημα : «Η Αδελφούλα μου» και από τότε γίνεται έκτακτος συνεργάτης του ως την στιγμή που πλέον αναλαμβάνει την αρχισυνταξία του.

Η Ευθαλία - Λουλού Ξενοπούλου, κόρη του από τον δεύτερο γάμο του με μια συνέντευξή  της στο Δημήτρη Γκιώνη λίγο πριν πεθάνει λέει:

«Ο πατέρας μου ήταν άνθρωπος ήσυχος και καλός. Ήταν καλός άνθρωπος, δουλευτής και γι' αυτό πέθανε στην ψάθα», και συνεχίζει  : «Τη "Διάπλαση" την έβγαζε από το 1879 ο Νικόλαος Παπαδόπουλος από την Ύδρα, που ήταν θείος της μαμάς μου. Στην αρχή γραφόταν στην καθαρεύουσα. Έπειτα, λίγο αφ' ότου πήγε ο μπαμπάς, άρχισε να γράφεται στη δημοτική. Το πρώτο κείμενό του δημοσιεύθηκε το 1892. Ήταν ένα διήγημα, "Η αδελφούλα μου", στη δημοτική. Το 1896 ο αρχισυντάκτης του Αριστοτέλης Κουρτίδης πήγε στη Γερμανία και πήρε τη θέση του ο πατέρας μου. Τότε άρχισε να γράφει τις "Αθηναϊκές επιστολές", με το ψευδώνυμο Φαίδων Από εκεί, μιλώντας στα παιδιά, σχολίαζε τα πάντα…»

- Πόσες επιστολές να 'χει γράψει;

«…Περί τις 3.000. Αλλά οι επιστολές ήταν το λιγότερο. Ολη σχεδόν η δουλειά περνούσε από το χέρι του. Φοβερή δουλειά. Σκεφτείτε ότι παίρναμε 500-1.000 γράμματα την ημέρα. Κάποτε μπήκα κι εγώ σ' αυτή τη δουλειά».

- Τι κυκλοφορία είχε η «Διάπλαση»;

«Είχε 7.000 συνδρομητές. Στην υπόλοιπη Ελλάδα τη στέλναμε με το πρακτορείο εφημερίδων. Σκεφτείτε τι δουλειά είχαμε κάθε βδομάδα».

- Θα είχατε και επισκέψεις παιδιών.

«Το σπίτι μας ήταν κέντρο διερχομένων. Τι παιδιά, τι ηθοποιοί που έπαιζαν στα έργα του μπαμπά, τι συγγραφείς -γιατί τότε δεν υπήρχε τηλέφωνο και για ό,τι ήθελαν έρχονταν εκεί».

Και καβγάδες- Φιλολογικές συγκεντρώσεις, που συνηθίζονταν εκείνα τα χρόνια, γίνονταν στο σπίτι σας;

«Και βέβαια. Συνήθως κουβέντιαζαν για τη γλώσσα. Ερχόταν ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Κωστής Παλαμάς, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Μανόλης Καλομοίρης, ο Σωτήρης Σκίπης, ο Μηνάς Φιλήντας, ο Ηλίας Βουτιερίδης, ενίοτε ο Γιάννης Ψυχάρης. Και καμιά φορά παίζανε χαρτιά, πόκερ και άλλα».

- Και πότε έγραφε;

«Έγραφε τη νύχτα, ώς τις πρωινές ώρες, 4-5, και ξυπνούσε γύρω στις 11. Δεν κουραζόταν εύκολα. Αλλωστε ό,τι έκανε τ' αγαπούσε».

- Το σπίτι, στην οδό Ευριπίδου όπου μένατε, ήταν δικό σας;

«Όχι, ανήκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μας το 'χε νοικιάσει. Ζήσαμε εκεί 40 χρόνια, ώς τα Δεκεμβριανά, που μας το τίναξαν οι ΕΛΑΣίτες».

- Γιατί το ανατίναξαν;

«Δεν ξέρουμε. Την περιοχή εκείνη, του Ψυρρή, την είχαν οι ΕΛΑΣίτες κι εκεί γίνονταν πολλές μάχες. Μας είπαν να φύγουμε γιατί έπρεπε να ανατινάξουνε το σπίτι. Και το ανατίναξαν μαζί με άλλα εκεί κοντά. Δεν έμεινε τίποτα, καταστράφηκαν πολλά πράγματα, αρχεία, πίνακες».

Μία συνδρομήτρια του περιοδικού η Γεωργία Ταρσούλη, συνεργάτρια και για ένα διάστημα αρχισυντάκτης του περιοδικού, γράφει: « Η Διάπλασις των παίδων. . . ήταν ένα σεμνό τριανταφυλλί φυλλαδιάκι, δεκαεξασέλιδο, που έβγαινε κάθε δεκαπέντε μέρες και δημοσίευε ψυχωφελή διηγήματα του Αριστοτέλη Κουρτίδη σε άψογη καθαρεύουσα, αρχαιότροπα ποιήματα του Αλέξανδρου Κατακουζηνού και νηπιακά αναγνώσματα, που είχαν για τίτλο Η Εύχαρις και το κυνάριόν της. . . Κι' ο νεαρός λογοτέχνης. . . Γρηγόριος Ξενό-πουλος, δεν είχε κλείσει ακόμη τα εικοσιτρία, σπούδαζε φυσικομαθηματικά, που τα παράτησε στη μέση, κι' ερχόταν. . . να τινάξει στον αέρα όλο το συντηρητικό οικοδόμημα της Διαπλάσεως των παίδων» των παίδων»

 Ο ίδιος στα Άπαντά του γράφει :«Γι' άλλους συνεργάτες λεπτά δεν περίσσευαν, κι' εγώ έπρεπε να γράφω όλο το φυλλάδιο οχτασέλιδο, εβδομαδιαίο, σαν το σημερινό, έκτος από την Αλληλογραφία, τις Πνευματικές Ασκήσεις και τα Παιδικά Πνεύματα, που τα έκανε ο Παπαδόπουλος. Αλλά σιγά - σιγά έμαθα να τα κάνω κι' αυτά. Διάβαζα κι' απαντούσα στα γράμματα των παιδιών. . . διόρθωνα και συναρμολογούσα τις Ασκήσεις. . . και διάλεγα τα Παιδικά Πνεύματα. Έτσι τα έκανα όλα».

Και θα γράψει επίσης πως :« …το έτος 1895 ήτο έτος κρίσιμον διά την Διάπλασιν. Η συνδρομή της ήτο μικρά,τα έξοδά της μεγάλα, και κατ' έτος εζημιόνετο σημαντικώς. Έπρεπε να γίνη κάτι γενναίον, να ληφθή εν μέτρον σωτηρίας ριζικόν…»

Ο Ξενόπουλος προσπάθησε να κάνει πολλές καινοτομίες στο περιοδικό και το διάστημα που απλά ήταν συνεργάτης του αλλά και όταν ανέλαβε τη θέση του αρχισυντάκτη. Καινοτομίες του θεωρούνται  : «… αι Κυριακαί της Διαπλάσεως». Ήταν ερωτήσεις του περιοδικού, στις οποίες απαντούσαν  με γράμματά τους οι συνδρομητές και  « αι Αθηναϊκαί επιστολαί» του Φαίδωνα που δημοσιεύονται από το 1896 και απευθύνονται στους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Γυμνασίου, στους φοιτητές και γενικότερα στους έφηβους. Η θεματολογία τους αντλείται από την επικαιρότητα (ιστορική, πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική) και συνοδεύεται από ένα ηθικό συμπέρασμα με τη μορφή διδάγματος, προτροπής η προβολής ενός θετικού παραδείγματος.

Γράφει πάλι ο Ξενόπουλος σχετικά: «Έπαιρνα αφορμή από ένα οποιοδήποτε περιστατικό της εβδομάδας. . . κι αφού το διηγιόμουν ή το περιέγραφα, ή το εξέθετα, προσπαθούσα να δώσω στο νεαρό μου αναγνώστη μερικές σχετικές γνώσεις και στο τέλος μια συμβουλή, ένα ηθικό δίδαγμα. Άλλοτε πάλι, απαντούσα σε μιαν απορία ή έδινα πληροφορίες που μου ζητούσαν η έλεγα τη γνώμη μου για ζητήματα φιλολογικά, κοινωνικά, παιδαγωγικά, φιλοσοφικά, ζητήματα που άρχιζαν πια να ενδιαφέρουν και τους εφήβους»

Ο Ξενόπουλος στη Διάπλαση, χρησιμοποίησε πολλά ψευδώνυμα ανάλογα με τα θέματα που έγραφε, απαντούσε ή συμμετείχε. Το πρώτο το συναντάμε στα τέλη του 1894 στις επιστολές που έγραφε στα παιδιά σαν Φαίδων. Ορισμένα απ΄ αυτά ήταν : Κίμων Αλκίδης, Ερανιστής, Πέτρος Πυργωτός, Φωκίων Θαλερός,Λέανδρος Ξενότιμος, Λουκιανός Χαρμόσυνος, Φαίδων, η κυρά Μάρθα, Ανανίας, Άννα Πυργωτού, ο Μαθουσάλας, Αζαρίας, Τρισεύγενη, Έψιλον, Μαρία Θαλερού.

Επίσης ο Ξενόπουλος ήταν ο ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού Νέα Εστία, ένα δεκαπενθήμερο λογοτεχνικό περιοδικό που ιδρύθηκε το 1927. Είναι το μακροβιότερο του κλάδου του, καθώς εκδίδεται ανελλιπώς μέχρι σχεδόν τις μέρες .

Ο Ξενόπουλος διετέλεσε διευθυντής του έως το 1935, οπότε τον διαδέχτηκε ο Πέτρος Χάρης (1935-88). Το περιοδικό δημοσιεύει λογοτεχνικές εργασίες και μελέτες σχετικές με την ελληνική και παγκόσμια πνευματική κίνηση. Επίσης η «Νέα Εστία» καλύπτει τον ευρύτερο χώρο των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων του ελλαδικού χώρου και αποτελεί μια καταστημένη αξία του ελληνικού πνευματικού κόσμου.

Το 1931 έγινε ακαδημαϊκός. Μαζί με τους Παλαμά, Σικελιανό και Καζαντζάκη ίδρυσε την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών.

Συνεργάστηκε με πλήθος εφημερίδων και περιοδικών στις οποίες δημοσίευε μελέτες, άρθρα, διηγήματα και μυθιστορήματα. . Από το 1901 ως το 1912 δημοσίευε στο περιοδικό Παναθήναια λογοτεχνικά έργα και μελέτες και από το 1912 άρχισε να συνεργάζεται με την εφημερίδα Έθνος γράφοντας μυθιστορήματα σε συνέχειες..

Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την Έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους Διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου με την οποία αφενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφετέρου δε διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα.

Έγραψε τριάντα περίπου μυθιστορήματα, από τα οποία ξεχωρίζουν: Ο κόκκινος βράχος 1905,Λάουρα, Μινώταυρος,Η τρίμορφη γυναίκα, Αφροδίτη, Τερέζα, Ισαβέλλα, Στέλλα Βιολάντη 1909,Φοιτηταί, Μυστικοί Αρραβώνες, Ποπολάρος,Ψυχοσάββατα, Το φίλτρο του Λεβάντε, Φωτεινή Σάντρη.

Πέθανε στην Αθήνα στις 14 Ιανουαρίου του 1951 αντιμετωπίζοντας οικονομικά προβλήματα, και τάφηκε  με δημοσία δαπάνη, έχοντας όμως προηγουμένως καταφέρει ό,τι ονειρεύτηκε, όπως εξάλλου αναφέρει και ο ίδιος στον απολογισμό που έκανε τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όταν έγραφε το «Η ζωή μου σαν παραμύθι». Ήθελε να γίνει ένας συγγραφέας-παιδαγωγός να μιλά μια  απλή λογοτεχνική γλώσσα που να την αντιλαμβάνονται και να την απολαμβάνουν όλοι, κι αν και πολεμήθηκε πολύ γι αυτό , η αγάπη που εισέπραξε από τα ίδια τα παιδιά ήταν η παρηγοριά και η μεγάλη του ανταμοιβή, όπως άλλωστε συμβαίνει σε κάθε μεγάλο δάσκαλο …

ΠΗΓΕΣ :

Η Διάπλασις των Παίδων,τόμος 11, αριθ. 51-52, Νοέμβριος 1904

Η Διάπλασις των Παίδων ( 1879-1922), Βίκυ Πάτσιου, Αθήνα 1987,

Wikipedia.org

Εφημερίδα το ΕΘΝΟΣ

Εφημερίδα Ελευθεροτυπία

Άπαντα, Γρηγόριος Ξενόπουλος, 1958

Cretalive.gr

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/