«Κʼ εμίσεψες, Παρθένα μου, Μεσοπαντίτισσά μου!»*

Επιμέλεια  κειμένου : Ελένη Μπετεινάκη

13 Ιανουαρίου, μια μεγάλη γιορτή για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, αυτή της Παναγιάς της Μεσοπαντίτισσας, που λατρεύτηκε στην Candia ή στον Χάνδακα για πολλούς αιώνες μέχρι και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ας είχε ξενιτευτεί η εικόνα της μακριά από την πόλη που τιμήθηκε όσο πουθενά μέχρι τότε…

Λένε πως πήρε τ΄όνομα της επειδή τη γιόρταζαν στο μεσοδιάστημα από τις γιορτές των Χριστουγέννων ως την Υπαπαντή…

Η Παναγία η Μεσοπαντίτισσα ήταν το ιερό σύμβολο του Χάνδακα και της Βενετίας… 

Μία από τις σημαντικότερες τελετές στον ενετοκρατούμενο Χάνδακα ήταν η περιφορά της εικόνας της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας κάθε Τρίτη, στις μεγάλες εορτές ή και σε άλλες ειδικές περιστάσεις. Ο περίφημος κρητικός ποιητής Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής γράφει στον έμμετρο κρητικό του πόλεμο :

«Και τη Μεσοπαντίτισσαν όλοι παρακαλούσα,

την Τρίτη που τη βγάνασι μʼ ευλάβεια ʼκλουθούσα,

κʼ ελέγασι: “Παρθένα μου, τώρα βοήθησέ μας,

κι άγωμε ομπρός εις το Χριστό, συχώρεση έπαρέ μας”.»

Σʼ αυτήν προσεύχονταν οι κάτοικοι της πόλης για να τους βοηθήσει νʼ αντέξουν, όπως περιγράφει χαρακτηριστικά ο Μπουνιαλής:

 «Δέομαι με τα δάκρυα, Θεέ, απάκουσέ με,

κι από τα τόσα βάσανα οπού ʼχω λύτρωσέ με

εις τʼ άδικο που μʼ εύρηκε τόσους καιρούς και χρόνους

 κʼ έχω πληγές εις την καρδιά αμέτρητες και πόνους.

Κʼ εσύ, ω υπερθαύμαστη κυρία Μαριάμ μου,

 ξελύτρωσέ με τη φτωχή, Μεσοπαντίτισσά μου∙»

Η περιφορά της εικόνας της Μεσοπαντίτισσας, που βρισκόταν στον καθολικό ναό του Αγίου Τίτου και γι’ αυτό ήταν γνωστή ως Παναγία του Αγίου Τίτου, διατηρήθηκε έως τις τελευταίες ημέρες πριν από την παράδοση του Χάνδακα στους Τούρκους, γεγονός που μαρτυρείται και πάλι από τον Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή* στον Κρητικό Πόλεμο:

«Άδειασαν την Τριμάρτυρο και τʼ άλλα όλα εκείνα

και το Χριστό του Κεφαλά, κι Αγιάν Αικατερίνα.

Το Άγιον Αίμα πιάνουσι τότες και κασελιάζου,

και τη Μεσοπαντίτισσα και λείψανα φυλάσσου∙

τους Άγιους Δέκα να χαλούν, κι όσες εικόνες ήτο

τρίγυρα εκεί στην εκκλησά που λέγαν Άγιο Τίτο.

Τον Αύγουστο του 1669, η εικόνα της Μεσοπαντίτισσας  φεύγει από την πόλη του Χάνδακα για την Βενετία μαζί με άλλα ιερά σκεύη, λείψανα και εικόνες. Και στην κορύφωση του μοιρολογιού του Μπουνιαλή διαβάζουμε τον πιο σπαρακτικό στίχο :

Πλιό παρακάλια δε γροικώ κʼ εσφάγηκʼ η καρδιά μου

κʼ εμίσεψες, Παρθένα μου, Μεσοπαντίτισσά  μου.»

 Η πρώτη τοποθέτηση της εικόνας είναι  στον ναό του Αγίου Μάρκου και αργότερα με απόφαση της ενετικής Γερουσίας, το 1670, μεταφέρεται στο μεγάλο παρεκκλήσι του ναού της Santa Maria della Salute. Από τότε και κάθε χρόνο την ημέρα των Εισοδίων  τιμάται η εικόνα αυτή μέχρι και σήμερα.

Είναι γνωστό στις γραφές για την συγκεκριμένη εικόνα πως στα 1797, μετά την πτώση της Δημοκρατίας της Βενετίας, η επένδυση και τα αφιερώματα της εικόνας αφαιρέθηκαν, ενώ τα σημερινά διαδήματα της Παναγίας και του Χριστού είναι του έτους 1922. 

Κάθε χρόνο λοιπόν στις 21 Νοεμβρίου, στην εκκλησία της Παναγίας της Υγείας όπως την λένε οι Βενετοί η γιορτή που γίνεται έχει μια ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια.  Συνήθως κατασκευάζεται προσωρινή γέφυρα με βάρκες, που ενώνει τις δύο όχθες του μεγάλου καναλιού και επιτρέπει την άμεση πρόσβαση στον ναό. Οι πιστοί συρρέουν από το βράδυ της παραμονής, ενώ γύρω από την εκκλησία στήνονται πάγκοι με γλυκίσματα και διάφορα λατρευτικά αντικείμενα.

Σήμερα πια στην πόλη μας το Ηράκλειο η εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας υπάρχει μόνο σε αντίγραφα. Δύο βρίσκονται στην εκκλησία του Αγίου Τίτου και ένα στο μικρό του  παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στη μνήμη της. Βρίσκεται στην οδό Κόσμων και Θησέως και κτίστηκε το 2006 με δαπάνη των Χαρίτωνος και Μαλβίνας Παπαδάκη. 

Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 13 Ιανουαρίου…

Πηγές: 

Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1990

Χρύσα Μαλτέζου,“Κι εμίσεψες Παρθένα μου…” Η οικειοποίηση των κρητικών συμβόλων από τη Βενετία, στο ένθετο εφημερίδας “Καθημερινή” “Κρητικός Πόλεμος”, Κυριακή 25 Ιανουαρίου 1998, σ. 11-12

*Ελένη Μπετεινάκη, Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, εκδ, ΜΥΣΤΙΣ (κυκλοφορεί τον Ιανουάριο του 2022)

Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή του Ρεθυμναίου, “Ο Κρητικός Πόλεμος 1645-1669”, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου – Μάρθα Αποσκίτη, εκδόσεις Στιγμή, 1995.

Νικολάου Σταυρινίδη, Η τελευταία περίοδος της πολιορκίας του Μ. Κάστρου, 1979

Χρυσούλα Τζομπανάκη,Ο Κρητικός Πόλεμος 1645-1669, 2008

Κρητικό Πανόραμα 13ο τεύχος, Μάιος 2006