H Ιστορία της τράπουλας και των χαρτιών!

Του Κώστα Μπογδανίδη

Για τον πολύ κόσμο είναι οι μέρες που αξίζει να στρωθεί κι ένα «ψιλό χαρτάκι». Για άλλους το χαρτί είναι το πάθος όλου του χρόνου. Όπως και να έχει η τράπουλα είναι μία καταπληκτική εφεύρεση. Την οποία πολλοί προσπάθησαν να απαγορεύσουν, αλλά ουδείς τα κατάφερε!

Δύο φορές η εκκλησία είχε παρέμβει (το 1377 και το 1397) ζητώντας την απαγόρευση των χαρτιών. Το πρώτο διάταγμα που εξεδόθη από μονάρχη και απαγόρευε τη χαρτοπαιξία προέρχεται από τον βασιλιά της Καστίλης Ιωάννη Α’ και χρονολογείται στα 1387. Στην Αγγλία η πρώτη γνωστή νομοθεσία που αφορούσε παιγνιόχαρτα ήταν του 1463 και σχεδιάστηκε από τον Εδουάρδο Δ’ για να προστατέψει τους εμπόρους του Λονδίνου από τη χαρτοπαιξία. Οι νόμοι όμως θεσπίζονταν και καταργούνταν , αλλά όσο πιο αυστηροί γίνονταν τόσο η χαρτοπαιξία συνέχιζε να αποκτά όλο και περισσότερους φανατικούς παίκτες.

 Στη διάρκεια της βασιλείας τους Καρόλου Α’ ήταν συνηθισμένο να βλέπει κανείς δούκες και δούκισσες απασχολημένους στα χαρτοπαικτικά τραπέζια του ανακτόρου, ενώ πλήθη ολόκληρα από μέλη της βασιλικής οικογένειας και της αγγλικής αριστοκρατίας  παρακολουθούσαν το παιχνίδι με πολύ μεγάλη αγωνία.

Όταν στη Γαλλία ένα βασιλικό διάταγμα απαγόρευσε τη χαρτοπαιξία, ο Ετιέν Βινιόλ, αξιωματικός του στρατού, σκέφθηκε έναν έξυπνο τρόπο για να ξεφύγει από τον νόμο: ανέθεσε στον βασιλικό ζωγράφο προσωπογραφιών να σχεδιάσει παιγνιόχαρτα με γνωστές φιγούρες της ιστορίας, της θρησκείας και της μυθολογίας. Έτσι, οι τέσσερις ντάμες αντικαταστάθηκαν από την Αθηνά Παλλάδα, την Ιουδήθ (τη γενναία Εβραία που σκότωσε τον Ολοφέρνη), την καλή και αγνή νεράιδα Αρζίν και τη Ραχήλ. Οι τέσσερις ρηγάδες έγιναν αγαθοί και σοφοί βασιλιάδες: ο Δαυίδ, ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Καρλομάγνος και ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι δε βαλέδες κατέληξαν να προσωποποιούν πιστούς και γενναίους πολεμιστές, όπως ο Λάνσελοτ, ο Έκτορας ή και ο ίδιος ο Βινιόλ! Οι νέες αυτές τράπουλες είχαν μεγάλη επιτυχία και το βασιλικό διάταγμα γρήγορα ανακλήθηκε.

Θεσπίστηκαν επίσης κανόνες...συμπεριφοράς, όπως  :…Η απαγόρευση του φτυσίματος και της βωμολοχίας κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Στη Μασσαλία, οι παίκτες που έβριζαν κατά τη διάρκεια του χαρτοπαίγνιου πλήρωναν πρόστιμο. Μπορούσαν όμως να απαλλαγούν από αυτό, αν συμφωνούσαν να βουτήξουν τα χέρια τους στα βρώμικα νερά του λιμανιού τόσες φορές, όσες είπαν μια υβριστική λέξη. Στις Βερσαλλίες η συμπεριφορά των χαρτοπαικτών ήταν εντελώς διαφορετική: ακόμα και οι ευγενείς που έχαναν μεγάλα ποσά ούρλιαζαν, βλαστημούσαν και τραβούσαν τα μαλλιά τους (εκτός κι αν ήταν παρών ο βασιλιάς), ενώ η κλεψιά ήταν κάτι το συνηθισμένο.

Η Προέλευση της τράπουλας…

Η πραγματική προέλευση της τράπουλας πάντως ακόμη και σήμερα αποτελεί ένα άλυτο μυστήριο. Σίγουρα πια μπορούμε να εικάσουμε ότι προήλθε από την ανατολή. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν δημιούργημα των Αράβων, άλλοι των Ινδών ή των Αιγύπτιων. Την πατρότητα των παιγνιόχαρτων διεκδικούν πολλές χώρες, το πιο πιθανό είναι ωστόσο η Κίνα, χώρα στην οποία εφευρέθηκε το χαρτί, να γνώριζε τη χαρτοπαιξία πολύ πριν από τον 12ο μ.Χ. αιώνα. Υπάρχει και ένας μύθος ότι τα χαρτιά γεννήθηκαν στο βασίλειο του Σεν-Χο.

«Ο περιορισμός εκεί στο ανάκτορο λέγεται ότι  ήταν κουραστικός και ανιαρός για τις 300 παλλακίδες του Κινέζου αυτοκράτορα του 12ου αιώνα, Σεν –Χο. Κάθε τόσο οι κοπέλες που δεν άντεχαν πια, ξεγλιστρούσαν μέσα στη νύχτα και βάδιζαν προς τη λίμνη, όπου αθόρυβα και αποφασιστικά έπεφταν μέσα. Πότε – πότε οι φρουροί έπιαναν κάποια από αυτές, καθώς επιχειρούσε το τελευταίο αυτό ταξίδι, και της ζητούσαν να εξηγήσει γιατί αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: η πλήξη… Ο Σεν –Χο κάλεσε λοιπόν τους σοφούς του και τους ζήτησε να βρουν ένα φάρμακο για την ανία. Μετά από λίγο καιρό εμφανίστηκε ένας σοφός κρατώντας μια συλλογή από μικρές, ωραία διακοσμημένες πλάκες από ελεφαντόδοντο, με τις οποίες όπως έλεγε, μπορούσε να παίξει κανείς πολλά παιχνίδια. Ο αυτοκράτορας ενθουσιάστηκε, όπως και οι κοπέλες. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και οι τριακόσιες έπαιζαν μετά μανίας!»

Η τράπουλα θεωρήθηκε εξέλιξη των «κινέζικων ντόμινο» . Αρκετοί ιστορικοί, λαμβάνοντας υπόψη τις ομοιότητες των κινέζικων χαρτονομισμάτων με τα κινέζικα παιγνιόχαρτα, συμπεραίνουν ότι η εποχή εμφάνισης των δύο δεν μπορεί να διαφέρει πολύ κι επομένως τοποθετούν τη γέννηση των παιγνιόχαρτων γύρω στον 9ο μ.Χ. αιώνα στην Κίνα.

Υπάρχει όμως και η εκδοχή τα παιγνιόχαρτα να ήταν σύγχρονα ή σχεδόν σύγχρονα με την ανάπτυξη των γραφικών τεχνών, οπότε με βάση αυτή τη λογική θα μπορούσαν να προέρχονται από τους Κινέζους, αλλά και από τους Αιγυπτίους, τους Άραβες ή τους Ινδούς, λαούς δηλαδή στους οποίους έχει αποδοθεί κατά καιρούς η επινόηση των γραφικών τεχνών.

Πιθανή είναι και η άποψη ότι τα παιγνιόχαρτα επινοήθηκαν στην Ινδία γύρω στο 900 μ.Χ και εμφάνιζαν πολεμικές αναπαραστάσεις, ενώ υπάρχει και η περίπτωση να πρωτοεμφανίστηκαν στην Αίγυπτο με απεικονίσεις θρησκευτικών θεμάτων. Τα πρώτα πάντως παιγνιόχαρτα χρησιμοποιήθηκαν εξίσου για την χαρτοπαιξία, όσο και για την χαρτομαντεία.

 Στην Ευρώπη…

Ο χρόνος  εισαγωγής τους στην Ευρώπη αποτελεί επίσης θέμα που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, όχι λιγότερες από το ζήτημα της καταγωγής τους. Οι επικρατέστερες θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα χαρτιά εισήχθησαν στην Ανατολική Ευρώπη από τους Τσιγγάνους ή τους Τατάρους, ενώ εξίσου πιθανό είναι οι Άραβες ή οι Αιγύπτιοι να τα διέδωσαν διαμέσου της Ιταλίας και της Ισπανίας. Τα παιχνίδια με χαρτιά πρωτοεμφανίζονται στην Ιταλία το 1350 και στην Ισπανία το 1371 και σιγά σιγά όλη η Γηραιά Ήπειρος αρχίζει να «κολλάει» ..

Τα πρώτα ευρωπαϊκά παιγνιόχαρτα κατασκευάζονται στην Ιταλία και είναι τα γνωστά ταρό, που χρησιμοποιούνται κυρίως για την πρόβλεψη του μέλλοντος και διαφέρουν από τα παιγνιόχαρτα που εισήχθησαν από την Ανατολή. Στην αρχή όλα τα χαρτιά είναι ζωγραφισμένα στο χέρι και γι’ αυτό κοστίζουν πολύ ακριβά, όμως η κατάσταση ανατρέπεται γρήγορα χάρη στην εφεύρεση της ξυλογραφίας. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιούν για τη νέα «μανία» όρους παραπλήσιους του (playing) cards, που έλκουν την καταγωγή τους από το λατινικό charta, δηλαδή χαρτί. Η λέξη τράπουλα πάντως, προέρχεται από την ιταλική λέξη trappola που σημαίνει δόλος, παγίδα.

Τα σύμβολα Κούπες (Hearts), Σπαθιά (Clubs), Μπαστούνια (Spades) και Καρό (Diamonds), εμφανίζονται για πρώτη φορά στα γαλλικά τραπουλόχαρτα του 1480 και αντιπροσωπεύουν μεσαιωνικές τάξεις ανδρών:

– Οι κούπες συμβολίζουν τον κλήρο, την ιεροσύνη

– Τα σπαθιά τους άρχοντες και τους ευγενείς

– Τα μπαστούνια την αγροτική τάξη και

– Τα καρό την πλούσια εμπορική τάξη.

Από τις ιταλικές τράπουλες των ταρό που αριθμούσαν 56 φύλλα προέκυψε σταδιακά η σύγχρονη τράπουλα των 52 φύλλων, που αναφέρεται ως «French pack» και έχει τις ρίζες της επίσης στη Γαλλία του 1600 (ή κατ’ άλλους πολύ νωρίτερα), γι’ αυτό εξάλλου και οι φιγούρες της παριστάνουν ενδυμασίες της εποχής. Σε μια τράπουλα υπάρχουν:

– 52 φύλλα, όσες και οι εβδομάδες του χρόνου

– 13 φύλλα κάθε «χρώματος» (φυλής), όσες και οι εβδομάδες μιας εποχής

– 4 «χρώματα» (φυλές), όσες και οι εβδομάδες του μήνα

– 12 φιγούρες, όσοι και οι μήνες του χρόνου.

Ο δε Άσσος μπαστούνι καλείται και «death card», διότι στην Αγγλία το 1562 ψηφίστηκε με νόμο η θανατική ποινή για όποιον πλαστογραφούσε το συγκεκριμένο «ισχυρό» τραπουλόχαρτο.

Οι γαλλικές τράπουλες, που ήταν από τις πιο φθηνές, κατέκλυσαν γρήγορα πολλές ευρωπαϊκές αγορές και αποτέλεσαν το πρότυπο για τις αγγλικές τράπουλες που εξάγονταν ακόμα και στην Αμερική.

Οι Αμερικάνοι άρχισαν να κατασκευάζουν τα δικά τους χαρτιά πολύ αργότερα (γύρω στο 1800) και οι «Γιάνκις» εισήγαγαν καινοτομίες που επιζούν μέχρι σήμερα: σχεδίασαν φιγούρες με δυο αντικριστά κεφάλια –στις δύο κορυφές του φύλλου– και τοποθέτησαν τα σύμβολα/δείκτες και στις τέσσερις γωνίες, έτσι ώστε να μη χρειάζεται κάθε φορά να αναποδογυρίζουν τα φύλλα για να τα βλέπουν σωστά. Επίσης, πλαστικοποίησαν τα χαρτιά και στρογγυλοποίησαν τις γωνίες για μεγαλύτερη αντοχή στη φθορά και καλύτερη αίσθηση στην αφή.

Σκληροί νόμοι…

Για πρώτη φορά επιβλήθηκε φορολογία στη χαρτοπαιξία το 1581 στην Καταλωνία. Κι από εκεί και μετά θεωρήθηκε εντελώς φυσιολογικό το κράτος να παρεμβαίνει και να εισπράττει τεράστια έσοδα από τους φόρους στα παιγνίδια με τράπουλα.

Σχεδόν με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους θεσπίστηκε και νόμος που επέβαλε χαρτόσημο στα παιγνιόχαρτα. Ήταν ο νόμος της 14 Αυγούστου 1836 ο οποίος ίσχυσε για πολλά χρόνια και καταργήθηκε με το νόμο στις 22 Μαρτίου 1884 που επέβαλε μια συνολική φορολογία των παιγνιόχαρτων.

Ακολούθησε ο νόμος του 1898 που καθόριζε αναλυτικά τα έσοδα του μονοπωλίου του κράτους το οποίο πλέον έβαζε ως υπέγγυο τα χρήματα που έπαιρνε και από τις πωλήσεις της τράπουλας τις οποίες έκανε πλέον επίσημα το υπουργείο Οικονομικών!

Ο νόμος 762 του 1917 ήρθε να καθορίσει την τιμή της τράπουλας και ο νόμος   2916 του 1922 καθόριζε αυστηρά μέτρα εποπτείας και φορολογίας των παγνιδιών. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα χωρίζονται τα παιγνίδια σε τυχερά, τεχνικά και μεικτά και ταυτόχρονα καθορίζεται το τέλος ανάλογα και την περιοχή που παίζονται.

Ο νόμος του 1971 αργότερα καθόρισε ότι τυχερά παιγνίδια παίζονται μόνο σε καζίνο και λέσχες και τα τεχνικά παιγνίδια της τράπουλας σε καφενεία κατόπιν αδείας.

Για πολλά χρόνια το ελληνικό δημόσιο είχε και το μονοπώλιο στις τράπουλες (τις εξέδιδε ο Ασπιώτης από το 1884!) και πολύ αργότερα ουσιαστικά αυτός ο νόμος ατόνησε.

Τα πρώτα ελληνικά τραπουλόχαρτα που σώζονται είναι αυτά που είχαν εκδοθεί το 1829 στην Ουγγαρία. Και είχαν Έλληνες  ήρωες στις φιγούρες. Οι Ρηγάδες για παράδειγμα της τράπουλας είχαν την εικόνα του Καποδίστρια, του Μαυροκορδάτου, του Υψηλάντη, του Κουντουριώτη. 

ΠΗΓΕΣ:

-ΠΑΤΡΙΣ

-History of playing cards

-Το μυστήριο της τράπουλας, Γιοστέιν Γκάαρντερ

-εγκυκλοπαίδεια Π.Δρανδάκη

Cretalive.gr

Wikipedia.gr