Ένας μεγάλος ευεργέτης του Ηρακλείου, που δεν ήταν καν Κρητικός!

Κι όμως δεν ήταν καν Κρητικός. 
Δημήτρης Βικέλας… Ένας μεγάλος ευεργέτης της πόλης του Ηρακλείου!

Φεύγει από τη ζωή στις  7 Ιουλίου 1908, αφήνοντας κληροδότημα στην πόλη του Ηρακλείου την πλούσια βιβλιοθήκη του. Αφορμή και αιτία της δημιουργίας της πολύτιμης βιβλιοθήκης που φέρει το όνομά του : Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου!

 Όπως λένε οι βιογράφοι του, λίγο πριν πεθάνει, όταν επισκέφθηκε το Ηράκλειο, είδε την οικονομική ανθηρότητα, τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών, που είχαν συγκλονίσει τον κόσμο του πνεύματος, και με το ευρύ και προνοητικό βλέμμα του διείδε το μέλλον της πόλης αυτής. Και αποφάσισε να δωρίσει σε αυτήν το πολυτιμότερο αγαθό του πνευματικού ανθρώπου: την βιβλιοθήκη του…

Στην εφημερίδα ΙΔΗ στο φύλλο της στις 12 Ιουλίου 1908 διαβάζουμε  :“O Θάνατος του Δ. Βικέλα. Κληροδότημα εις τον Δήμον μας.”

«Την νύκτα της 7ης προς 8ην τρέχοντος απεβίωσεν εν Κηφησιά κατόπιν μακράς και πολυωδύνου ασθενείας καρκίνου του ύπατος ,ο πρόεδρος του Συλλόγου προς Διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων κ. Δ. Βικέλας κηδευθείς την επομένην του θανάτου του μετά μεγάλης μεγαλοπρεπείας. 

Την επομένην ανεγνώσθη εν τω Πρωτοδικείω η διαθήκη αυτού περιέχουσα μεταξύ άλλων και τα εξής αυτολεξί.

Κληροδοτώ εις τον Δήμον Ηρακλείου Κρήτης άπαντα τα βιβλία μου, εκτός των εις μικράν υαλόφρακτον βιβλιοθήκην την εν τη αιθούση της οικίας μου  τα οποία κληροδοτώ εις τον ανεψιόν μου Ιων. Βικέλαν. Η εις Ηράκλειον αποστολή των βιβλίων μου παραγγέλλω να γείνη δαπάνη της κληρονομικής μου περιουσίας, επιθυμώ δε τα εις τον Δήμον Ηρακλείου κληροδοτούμενα ούτω βιβλία να διατηρώνται εις ιδιαίτερον διαμέρισμα φέρον το όνομά μου…».

Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 15 του Φλεβάρη του 1835. Σε ηλικία πέντε χρονών οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα. «Εκεί έλαβα τας πρώτας σαφείς εντυπώσεις της ζωής. Εκεί εδοκίμασα τας πρώτας αληθείας θλίψεις. Εκεί έμαθα να θαυμάζω και να αγαπώ τα δένδρα, την θάλασσαν και τον ουρανόν». Από την Κωνσταντινούπολη, ο πατέρας του εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, όπου τον ακολούθησε. Αλλά οι δουλειές δεν πήγαν καλά και ξαναγύρισαν στη Σύρο. Εκεί φοίτησε στο ιδιωτικό σχολείο «Λύκειον» και έπειτα στο δημόσιο Γυμνάσιο. Οι συμμαθητές του παρατήρησαν τη φιλομάθειά του και τον έλεγαν «φιλόσοφο». Για να τον κοροϊδέψουν γράψαν τη λέξη αυτή σ'ένα χαρτί και το καρφίτσωσαν στη ράχη του κι έπειτα τον περικύκλωσαν με γέλια και φωνές. Εκείνος όμως δεν διέψευσε τη διάγνωση των συμμαθητών του :

«Ο πλάνης βίος παιδιόθεν και αι αλλεπάλληλοι κατά την πρώτην ηλικίαν ασθένειαι εξηγούν πώς ενηλικιώθην χωρίς να αποκτήσω ενδεικτικόν σχολείου ή απολυτήριον οιονδήποτε. Την στέρησίν των συνησθάνθην πολλάκις και ούτε την αναπλήρωσεν η απόκτησις τιμητικών διπλωμάτων».

Στη Σύρο αυτός και ο συμμαθητής του Εμμανουήλ Ροΐδης, εξέδιδαν χειρόγραφη εφημερίδα.

Το 1851 μετάφρασε την "Εσθήρ" του Ρακίνα. Το 1852 μετέβη στο Λονδίνο για επαγγελματική εξάσκηση και εργάστηκε ως υπάλληλος και ως συνέταιρος στον εμπορικό οίκο των αδελφών Μελά.  «Θα στερηθώ και συναναστροφές και διασκεδάσεις μέχρις ου αρχίσει ο πατήρ μου να κερδίζη η δε μήτηρ μου να ζη ανέτως». «Μου έλειπε η εμπορική ιδιοφυϊα και ο πόθος του πλούτου», λέει ο ίδιος. «Αναχωρών από γραφείον έκαμνα καθ'οδόν στίχους. Δεν ήμουν γεννημένος δια το εμπόριον. Δεν είχα την τάσιν του θησαυρίζειν. Ο θείος δεν έπαυε προσπαθών να με καταστήσει έμπορον άξιον του ονόματος».

Παράλληλα σπούδασε Βοτανική (το μόνο μάθημα που μπορούσε να παρακολουθήσει, λόγω ωραρίου), αλλά τα ενδιαφέροντά του ήταν φιλολογικά και μ' αυτά ασχολήθηκε κυρίως (μελέτη και μεταφράσεις). Από το 1855 έγραφε και ποιήματα, τα οποία δημοσίευε σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας ή υπέβαλλε στους ποιητικούς διαγωνισμούς του Πανεπιστημίου.

Το 1876 διαλύθηκε η εταιρία και ο Βικέλας άφησε οριστικά το εμπόριο, όπου ασχολήθηκε 24 χρόνια. Μπορούσε πια να θεωρηθεί «υλικώς ανεξάρτητος» σε ηλικία 41 χρονών. «Το εμπορικόν μου στάδιον το εθεώρουν πάντοτε ως παροδικόν. Έτρεφα την μυστικήν μου φιλοδοξίαν να γίνη γνωστόν το όνομά μου δια των γραμμάτων εις κύκλον ευρύτερον και κατά τρόπον διαρκέστερον».Λόγω όμως των προβλημάτων υγείας της συζύγου του έζησε αναγκαστικά πολλά χρόνια στο Παρίσι. Εκεί έγραψε και τον Λουκή Λάρα και έκανε πλήθος μεταφράσεων. Παράλληλα βέβαια ταξίδευε συχνά στην Αθήνα και στις εφημερίδες δημοσίευε τα διηγήματά του.

Την μεγάλη αγάπη του για τα βιβλία την πλήρωσε βλάπτοντας σοβαρά την όρασή του. Χαρακτηριστική η φράση του  : «Δεν αποκοιμούμαι ποτέ χωρίς να διαβάσω!». Διάβαζε και αγόραζε πολλά βιβλία ωστόσο του ήταν δύσκολο να τα αποχωριστεί λέγοντας : «είναι δύσκολον να ληφθεί τοιάυτη απόφασις, ισοδυναμούσα προς απόσβεσιν προσφιλούς παρελθόντος, προς άρνησιν ευγνωμοσύνης προς φίλους παλαιούς, μετά των οποίων συνεζήσαμεν και από τους οποίους ευεργετήθημεν.»

Το καλοκαίρι του 1894 διεξήχθη στη γαλλική πρωτεύουσα το Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και ο Δημήτριος Βικέλας παρακολουθεί τις εργασίες του, ως αντιπρόσωπος του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου. Στις 23 Ιουνίου, ημέρα λήξης των εργασιών του Συνεδρίου, αποφασίστηκε η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, µε την τέλεση της πρώτης διοργάνωσης το 1896 στην Αθήνα. Η συμβολή του Δημητρίου Βικέλα υπήρξε καθοριστική, ενεργώντας αυτοβούλως και χωρίς να έχει την εξουσιοδότηση του Πανελληνίου για να χειριστεί ένα τόσο σοβαρό θέμα.

Η αρχική σκέψη του Βαρώνου Ντε Κουμπερτέν ήταν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες να γίνουν το 1900 στο Παρίσι, αλλά ο εμπνευσμένος λόγος του Βικέλα ανέτρεψε την κατάσταση. «Στην Αθήνα, ασφαλώς δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να οργανώσουμε μεγαλοπρεπείς γιορτές, αλλά τις πολλές ελλείψεις μας θα αναπληρώσει η εγκαρδιότητα της υποδοχής μας. Δεν θα προσφέρουμε στους επισκέπτες μας διασκεδάσεις άξιες προς την περίσταση, αλλά έχουμε να δείξουμε τα µνηµεία και τα ερείπια της αρχαιότητος και να τους οδηγήσουμε στους τόπους όπου τελούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τους αγώνες τους…» είπε, σε μια αποστροφή της ομιλίας του και συνεπήρε τους συνέδρους, οι οποίοι ψήφισαν ομόφωνα την Αθήνα.

Η τολμηρή πρωτοβουλία του Βικέλα προκάλεσε ενθουσιασμό στην κοινή γνώμη και τον τύπο στην Ελλάδα και ήταν η αιτία που συνέβαλε στην απροσδόκητα μεγάλη επιτυχία της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων τότε, αλλά και στην παγίωση του θεσμού τα επόμενα χρόνια. Ο Δημήτριος Βικέλας εξελέγη το 1894 πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Παρέμεινε στη θέση αυτή έως το 1896, οπότε τον διαδέχθηκε ο βαρώνος Ντε Κουμπερτέν. 

Ο Δημήτριος Βικέλας θεωρείται, μαζί με τον Γεώργιο Βιζυηνό, ο εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στην Ελλάδα. Ο Λουκής Λάρας είναι το πιο γνωστό του έργο, με ξεχωριστή θέση στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Πεζογράφημα με ρεαλιστικό και κοινωνικό περιεχόμενο, γράφτηκε το 1879 και αναφέρεται στις επιπτώσεις τις επανάστασης του 1821 στους απλούς ανθρώπους. Στην Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου  υπάρχει αντίτυπο διορθωμένο από τον ίδιο για δεύτερη έκδοση.  Άλλα σημαντικά διηγήματά του είναι ο Παπα-Νάρκισσος, Ο Λυσσασμένος, Η άσχημη αδελφή, Φίλιππος Μάρθας και Γιατί έγινα Δικηγόρος.

Ο Δημήτριος Βικέλας ανέπτυξε σημαντικό κοινωφελές έργο. Ίδρυσε τον Οίκο Τυφλών, τη Σεβαστοπούλειο Σχολή και το 1899 τον Σύλλογο προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων για την έκδοση βιβλίων σε φθηνή τιμή. 

Μετά το θάνατό του κληροδότησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στο δήμο Ηρακλείου Κρήτης, τη γνωστή και σήμερα Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη.

Πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα, όπου πέθανε στις 7 Ιουλίου 1908, χτυπημένος από την επάρατη νόσο.

Το Ηράκλειο χρωστάει πολλά σ΄ αυτόν τον άνθρωπο που το παράδειγμα του ακολούθησαν αργότερα και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι δωρίζοντας τα βιβλία τους ή μέρος αυτών στην  Βικελαία Δημοτική βιβλιοθήκη που ισάξια φέρει το όνομά του!

ΠΗΓΕΣ

Wikipedia.gr

Heraklion.gr

sansimera.gr

cretalive.gr

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Εφημερίδα ΙΔΗ