Απόκριες στα 1908…στην «γρινιάζουσαν και συστροπούσαν πόλιν του Ηρακλείου»!

Επιμέλεια κειμένων: Ελένη Μπετεινάκη

Ήταν Φεβρουάριος του 1908 …Η Καστρινή Αποκριά στο φόρτε της. Παρελάσεις , άρματα, βραβεία καλύτερων μεταμφιέσεων μια ιστορία που ξαναγράφεται...Μια μικρή αναδρομή στο χρόνο  και ας έχουν περάσει 115 χρόνια από τότε…Ψάχνοντας τις ιστορικές εφημερίδες,  και συγκεκριμένα στο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΕΛΠΙΣ του Σωκράτη Βιστάκη, διαβάζουμε πως γιόρταζαν τις Απόκριες μέρες σαν και αυτές  στο Μεγάλο Κάστρο.

Τι ακριβώς ήταν το «Κομιτάτον;

« Αι απόκρεω»… Ευρέθησαν τέλος πάντων μερικοί άνθρωποι οίτινες απεφάσισαν να επαναφέρωσιν εις γρινιάζουσαν και συστροπούσαν πόλιν του Ηρακλείου παλαιάς ημέρας ευθύμου διασκεδάσεως , ημέρας αλησμονήτου παλαιάς ευθυμίας του 1882 – 1885 καθ  ΄ας η ανυπόκριτος χαρά ημίλλατο με την απλότηταν των ηθών και οι έφιπποι παρελάσεις της τότε χρυσής νεότητος άφησαν εποχή ην θα ενθυμώνται οι τότε πρωταγωνιστήσαντες μετά στοργής απείρου, διότι δυσκόλως χωρίζεται τις από τόσον τρυφεράς αναμνήσεις!!! Είμεθα ευτυχείς αναγγέλοντες ότι συνέστη κομιτάτον των απόκρεω εκ δώδεκα συμπολιτών οίτινες συνέλεξαν μέχρι σήμερον, Τετάρτην, εξ εράνων το ποσόν των δραχμών 580.Το ποσόν τούτο βεβαίως θα διπλασιασθή τουλάχιστον ως ελπίζομεν τα δε βραβεία ωρίσθησαν δια μεν την πρώτην Κυριακήν της Κρεωφάγου ως εξής :

Το πρώτον εκ δραχμών 120, το δεύτερον εκ δρχ. 80 και το τρίτον εκ δρχ. 40.Δια την τελευταίαν Κυριακήν το πρώτον εκ δρχμ.180, το δεύτερον εκ δρχ.100, το τρίτον εκ δρχ 60 και το τέταρτον εκ δρχ. 20. Ιδιαίτερον πρόγραμμα θέλει κανονίση την πορείαν των παρελάσεων εκάστης Κυριακής και τον τρόπον απονομής βραβείων.

Το κομιτάτον θα εδρεύει εις εξέδραν ενώπιον του Μεγάλου θεάτρου και επιφυλλάσεται αναλόγως των εισπράξεων να διπλασιάσει τα βραβεία της τελευταίας Κυριακής.Εμπρός λοιπόν συμπολίται Ηρακλειώται, ας βοηθήσωμεν κατά δύναμιν το έργον του κομιτάτου όπερ ανέλαβε να μας διασκεδάση ολίγον και να ενθυμηθώμεν και ημέίς ότι υπάρχουν αποκρέω και γέλια.

Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου, 1908 …(Συντάκτης- Συγγραφέας :Πιερρότος )

Και αμέσως μετά την αναγγελία στην εφημερίδα , οι ομάδες καταρτίστηκαν, το κέφι έφτασε στο αποκορύφωμα και οι διαγωνιζόμενοι με πολύ φαντασία πήραν μέρος στο μεγάλο καρναβάλι τις επόμενες δύο Κυριακές εκείνου του Φλεβάρη του 1908.

Στη εφημερίδα ΕΛΠΙΣ με συντάκτη τον μοναδικό ΠΙΕΡΡΟΤΟ συναντήσαμε και το επόμενο κείμενο που μας φέρνει χαμόγελα, συγκρίσεις αλλά και αρώματα από εποχές που δεν ζήσαμε μεν αλλά που η θύμησή τους μας γεμίζει με όμορφα συναισθήματα.

Δευτέρα Κυριακή – Πλήρης  Ικανοποίησις , Εν Ηρακλείω τη 28η Φεβρουαρίου 1908

…Εις το επίσημον της ημέρας ο καιρός ηθέλησε να παρουσιάση  μικράν την  αντίθεσιν και παραφωνίαν δι ελαφρού  μεν νοτίου ανέμου αρκετού όμως ώστε να εγείρη νέφη κονιορτού τα οποία ήσαν αρκούντως ενοχλητικά και τα οποία ήτο εύκολον εις την πλατείαν τουλάχιστον να κατασταλώσι δι αφθόνου καταβρέγματος, αι διάφοροι αρχαί δέον εις τοιαύτα ζητήματα να είναι προβλεπτικαί   καθόσον αντί ελαχίστης προνοίας μέα κώλυμα διορθούται ως εν προκειμένω όπου με ολίγον ύδωρ θα κατεκάθιζεν ο κονιορτός και ο κόσμος δεν θα μετεβάλλετο εις αλευρομένην μαρίδα έτοιμον δια τηγάνισμα.

Από της επαύριον της πρώτης Κυριακής ήρχισαν ψιθυριζόμεναι μεγάλαι επαγγελίαι περί πρωτοτύπων με τα μφιέσεων και πλουσίων αλληγορικών παραστάσεων, κατά τας τελαυταάις δε ημέρας οι ψίθυροι εγένοντο βεβαιώσεις και η περιέργεια του κόσμου ευλόγως είχε κεντηθή πάρα πολύ.Κόσμος διπλάσιος της παρελθούσης Κυριακής είχε καταλάβη αμφότερα τα πεζοδρόμια από το Καμαράκι σχεδόν ή δε πλατεία  Πρίγκηπος ήτο κατάμεστος. Η τοποθέτησις της εξέδρας γενομένη εν τω μέσω της Πλατείας ήτο επιτυχεστέρα ή πριν διότι αι παρελάσεις των αρμάτων εγίνοντο ανέτως. Την τάξιν εκτάκτως ετήρησεν η Χωροφυλακή και ουδέν παράπονον με όλην την κοσμοπλημμύραν εσημειώθη.

Ούτως αι παρελάσεις των μεταμφιεσμένων ήρξαντο περί την τρίτην ώραν κατά την έξης περίπου τάξιν.

Πρώτη παρέλασις ήτο η φέρουσα τον τίτλον « Πως εξήρχετο εις περίπατον η Μαρία Τηδώρ» συνοδεία παριστάνουσα τον περίπατον της Βασιλίσσης της Αγγλίας αρκούντως πλουσία εις αμφιέσεις με μουσικήν και τάξιν αλλ΄άχαρις και άνευ πρωτοτυπίας μη βραβευθείσα.

Δευτέρα παρέλασις ήτο ενός υπερμεγέθους φωνογράφου, επί άρματος πλουσία εις αμφίεσιν και κατασκευήν, εκ της χοάνης του οποίου εξήρχοντο μουσικαι συμφωνίαι και η παρέλασις αυτή ουδεμίαν έχουσα πρωτοτυπίαν αλλά μόνον θεαματικήν αξίαν και συμβολήν εις την λαμπρότητα της τελετής δεν εβραβεύθη.

Ετέρα ήτο η φέρουσα την επιγραφήν « Ο πλούσιος με τα φλουριά του και ο φτωχός με τα παιδιά του »αλληγορία  του πλουσίου και δυστυχούς ή δυσηρεστημένου και του πτωχού αλλ΄ευτυχούς και διασκεδάζοντος , κοινή και τετριμμένη παρέλασις μη βραβευθείσα.

Είπετο άρμα μεταμφιέσεων εν είδει εξώστου εφ ού ευρίσκετο εικοσάς νέων καλλιφώνων αδόντων. Και αυτή μόνον θεαματικόν χαρακτήραν είχε συμβάλλουσα εις την τελετήν συνεπώς δεν εβραβεύθη.

Ετέρα παρέλασις ήτο επί άρματος το « Πανεπιστήμιον  των Αθηνών » αντιγραφή του Θεοδοσίου και παριστάνουσα το Φλογερό καμίνι , άνευ πρωτοτυπίας ή χάριτος τουλάχιστον και συνεπώς αβράβευτος μείνασα.

Παρηκολούθει η « Ανατροφή των Δεσποινίδων» σατυρίζουσα την μεγαλομανίαν τςη εποχής, το άρμα διηρημένον εις δύο δια παραβάν είχεν εκ της μίας πλευράς την μητέραν πλύντριαν ούσαν και διαρκώς μπουγαδιάζουσαν και τον πατέραν μπαλωματήν  διαρκώς εργαζόμενον προς πορισμόν των απολύτως αναγκαίων. Εκ του ετέρου μέρους του χωρίσματος η δεσποινίς θυγάτηρ των έγραφε και ανεγίνωσκε και κατωπτρίζετο πουδραριζομένη και ερωτοτροπούσα. !!!Πόσαι άραγε δεν θα είδον τας εαυτάς  των εις την κοινωνικήν ταύτην σάτυραν της σημερινής εποχής; Η αρκούντως ευφυής αυτή μεταμφίεσις εβραβέυθη δια του Δ΄βραβείου .

Είπετο  αλληγορία δύο αρμάτων με επιγραφάς επί μεν του πρώτου « Η Κρήτη του 1770 – 1898 » επί δε του δευτέρου « η Κρήτη του 1898 – 1908 » συμβολίζουσα την πρότερον ηθικήν του Κρητός υπόστασιν με την σημερινήν κατάπτωσιν καθ ην ερίζομεν δια μίαν γαϊδουροκεφαλήν. Παράστασις εν μέρει ίσως αληθής αλλ΄εκτέλεσις ανούσιος και άνευ χάριτος συνεπώς αβράβευτος.

Μετά ταύτην επί άρματος ήρχετο ο « Χειμών και η Άνοιξις » ου την σημασίαν αντελήφθησαν οι πλείστοι μετά την διέλευσιν έμπροσθεν της εξέδρας όποτε ο αρματηλάτης « Χειμών» ήνοιξε την υδρόγειον σφάιραν ην έφερε το άρμα του και εσχηματίσθη είδος λέμβου εφ ης ήρχετο η « Άνοιξις » νεάνις επταετής ξανθή διανέμουσα άνθη. Ωραία αλληγορία, ίσως όχι πρβτότυπος αλλ ΄αρκούντως θεαματική. Εβραβεύθη δια του Ε΄βραβείου.

Ηκολούθησαν δύο γνωσταί παρελάσεις της Μυθολογίας επί αρμάτων καλώς στολισμένων ο « Περσεύς σώζει την Ανδρομέδαν » και ο « Προμηθεύς ». Ελλείψει πρωτοτυπίας και διότι αλλού πολλάκις επανελήφθησαν ουδέτερον εκρίθη άξιον βραβείου.

Ηκολούθει πολυτελές και λαμπρώς εστολισμένον το « Άρμα του Διονύσου ή ο Βάκχος » προπορευομένον νέων εστεμμένων και εμφυσώντων κέρατα. Επί δε του άρματος ο Διόνυσος με τους Σειληνούς και σατύρους εστεμμένοι πάντες προσέδιδον σχεδόν αληθή την αναπαράστασιν των αρχαίων τελετών. Το άρμα τούτο εβραβεύθη δια του Α΄βραβείου δια τον πλούτον των αμφιέσεων και ίσως δια τα έξοδα, καθ ημάς έδει να είνε εκτός συναγωνισμού και να συμβάλει μάλλον εις την  μεγαλοπρέπειαν της τελετής  παρά να έχη αξιώσεις πρώτου βραβείου διότι δεν υπήρχε πρωτοτυπίαν ήτο απλούν αντίγραφον της τυχούσης μυθολογικής εικόνος και η κρίσις της επιτροπής ήτο άδικος.

Το κορύφωμα της παρελάσεως, τα σκήπτρα της όλης τελετής, ήτις δια το Ηράκλειον ήτο εξόχως λαμπρά, ήτο άρμα επί του οποίου αριθμός τις μεγάλων ωών κατεκείτο φερόντων επιγραφάς « Παιδεία , δικαιοσύνη δημοσία έργα, ασφάλεια, σιδηρόδρομος, κλπ, κλπ » και επί των ωών τούτων ίστατο μεγαλοπρεπέστατος Πετεινός οιονεί θαυμάζων το έγα του και λέγομεν ούτω διότι η επιγραφή είχε το εξής δίστιχον:

« Τα έργα που γενήκανε στον τόπο μας απάνω,

μοιάζουνε όλα των αυγών που μπόρεσα να κάνω».

Η αμίμητος αύτη σατυρικήν αλληγορία έλαβε το Β΄βραβείον ενώ και διά την πρωτοτυπίαν, την  έμπνευσιν, την εκτέλεσιν την καλλιτεχνικήν έδει να λάβει υο πρώτον όπερ άλλως τε υπό πάντων των θεατών δικαίως απενεμήθη αυτή.

Είποντο τα « Αποτελέσματα της πολυτέλειας», σάτυρα κοινή και τετριμμένη της ανδρικής υποδουλώσεως εις την γυναικείαν ματαιότητα, μη βραβευθείσα.

Τέλος οι « δρόμοι μας » μεταμφίεσις διατραγωδώσα την ελεεινήν κατάστασις των οδών μας ήτις έλαβε το Γ΄βραβείον και άλλαι τινες , μεμονωμέναι αλληγορίαι και μεταμφιέσεις ασήμαντοι μεν συμβαλγούσαι όμως, πάσαι εις την ωραιότητα του θεάματος.

Ήτο καιρός να κατανοηθή ότι η δράσις των αναλαβόντων την είσπραξην χρηματικού ποσού, όπως δοθή ώθησις εις τον εορτασμόν των Απόκρεω, ήτο εξόχως ευεργετικήν και άνευ αυτών και η τελευταία Κυριακή θα παρήρχετο ψυχρά όπως καιη προηγούμενη.

Πάσαι σχεδόν αι μεταμφιέσις και αλληγορίαι ήσαν αρκούντως θεαματικαί και πλούσιαι καίτοι αι πλείσται εστερούντο πρωτοτυπίας.

Αλλ΄ότι έγινεν ήτο πολύ νώτερον των δυνάμεων των εκτελεστών και πολύ ανώτερον των προσδοκιών πάντων. Αρκεί ότι εδόθη η ώθησις και του χρόνου να οργανοθώσι καλήτερον και εγκαιρότερων τα πράγματα. Ημείς συγχαίρομεν τους αρχικούς οργανωτάς της προχθεσινής τελετής καθώς και τους εκτελεστάς βεβαιούντες ότι η ευχαρίστησις πάντων ήτο τέλεια.Και τα δυστροπώτερα γούστα ικανοποιήθηκαν αρκούντως.

Αυτό ήταν το κλίμα της εποχής. Αυτές είναι οι εικόνες και οι θύμησες . Πολλά άλλαξαν από τότε. Ίσως ναι ίσως και όχι. Το σίγουρο είναι πως  Κομιτάτον  με εξέδρα και βραβεία δεν ξέρω αν υπάρχουν, υπάρχει όμως κέφι και παρελάσεις που συνεχίζουν να γίνονται με τα θέματα της εποχής της δικής μας. Ότι κι αν γίνεται, να θυμάστε πως καλό είναι για την «γρινιάζουσαν και συστροπούσαν πόλιν του Ηρακλείου»  όπως λένε και τα κείμενα.

Καλές Απόκριες !

ΠΗΓΕΣ :

Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ , 14 και 28 Φεβρουαρίου 1908

Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου

Ελένη Μπετεινάκη, Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, εκδ.Μύστις , 2022