Της Ελένης Μπετεινάκη
Ο Προστάτης του Μεγάλου Κάστρου, ο Καπετάνιος μας, ο Άγιος Μηνάς μας ο ασπρομάλλης καβαλάρης που «προπατεί» ακόμα τις νύχτες στα σοκάκια της πόλης μας, γιορτάζει σήμερα.
Την ιστορία των δυο εκκλησιών του σάς την έχω γράψει πολλές φορές και πια την βρίσκετε και στο ιστορικό οδοιπορικό της πόλης μας : «Με το ποδήλατό μου στις γειτονίες του Μεγάλου Κάστρου» που εκδόθηκε πρόσφατα. Ωστόσο μια τόσο σπουδαία μέρα αξίζει νομίζω μια οποιαδήποτε αναφορά σε γεγονότα που δεν είναι και τόσο γνωστά….
Μπορεί να μην μπορώ να οδηγήσω το ποδήλατό μου αυτές τις μέρες όμως μια βόλτα στην Ιστορία και στον μικρό Άγιο Μηνά με τα πόδια πια και την ψυχή, μού ξύπνησε τις θύμησες και άνοιξα πάλι τα γραφόμενα …
Στα εγκαίνια της εκκλησίας σταμάτησα που γίνανε από τον Μητροπολίτη Γεράσιμο Λετίτζη στις 10 Νοεμβρίου του 1735. Από εκείνη την ημέρα μάλιστα ο Άγιος Μηνάς γίνεται και πολιούχος της πόλης.
Η πορεία του Μητροπολίτη Γεράσιμου που καταγόταν από το Βενεράτο της επαρχίας Τεμένους ξεκινά στα 1725 όταν από την έδρα του στην Μονεμβασιά εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να έρθει στην γενέτειρα Κρήτη και να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Εκκλησία της.
Στον όρο που έθεσε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ήθελε να του χορηγηθεί σουλτανική άδεια για την ανέγερση μητροπολιτικού ναού στον Χάνδακα, όπερ και εγένετο.
Χαρακτηριστική είναι η μετάφραση του φιρμανιού που στάλθηκε από τον Ναϊλή Αβτουλάχ-πασά και λέει:
«Θέλει γίνει γνωστόν υμίν άμα τη αφίξει της παρούσης Υψηλής Αυτοκρατορικής Μου διαταγής, ότι ο εν τη νήσω Κρήτη Μητροπολίτης Γεράσιμος υπέβαλεν εις τους πόδας του Υψηλού και πανενδόξου Αυτοκρατορικού Μου θρόνου αναφοράν, δι’ ης αναφέρει ότι εν τη συνοικία Κετχουδά Βέη της πόλεως Ηρακλείου κείται οικία Βακουφική, ήτις περιήλθεν εις αυτόν εκ του πατρός του από της εποχής της αλώσεως, εγκαταλειφθείσα τότε κατά την κατάληψιν του φρουρίου ως Εκκλησία, όπως χρησιμεύη δια την ανάγνωσιν του Ευαγγελίου και την αφήν κηρίων και κανδηλίων, συμφώνως προς το εις χείρας αυτού ευρισκόμενον Υψηλόν Αυτοκρατορικόν φιρμάνιον, εκδοθέν συνεπεία ερμηνείας ιερονομικής του Ιερού Μουσουλμανικού δικαίου….. Όπως εγνώσθη και εξηκριβώθη καταλλήλως, η ειρημένη εκκλησία υπήρξεν έκ παλαι οίκος προσευχής και εκτελέσεως των ιεροτελεστιών των Χριστιανών».
Υπερνικήθηκαν πολλά εμπόδια με αυτό το Φιρμάνι και οι Καστρινοί κατάφεραν επιτέλους να έχουν την πρώτη χριστιανική εκκλησία μέσα στην τουρκοκρατούμενη πια πόλη μας.
Σε ποίημα του Πρεσβύτερου Αρχανιώτη Παύλου Κλάδου που σώζεται σε δυο κρητικά χειρόγραφα που βρίσκονται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και που εξέδωσε ο Τιμόθεος Βενέρης, διαβάζουμε εκτός πολλών άλλων και ποιοι ήταν υποστηρικτές στην προσπάθεια του Μητροπολίτη Γεράσιμου:
Σκορδίληδες εις την γενιά οι πολυτιμημένοι,
Κι από τον δεσπότη μας ας ειν ΄ευλογιμένοι.
Σάμος Σπυρίδων ο καλός και εμπιστικός παρ άλλον,
κυρ Αναστάσης ιατρός, που δν σας λέγω λαλλον,
Παρά πως απεθέναι χίλιες βολές την ώρα,
Για ν΄ανοιχτή η εκκλησιά εδώ μέσα στη Χώρα.
Και εις κοντόν να σας -ε- πω, άπαντες οι Ρωμαίοι,
‘ολοι παρακαλούσασι πουρνό και μεσημέρι.
Και συνεχίζει το υπέροχο στιχούργημά του μην αφήνοντας καμία αμφιβολία για την σωστή ημερομηνία της τέλεσης των εγκαινίων αφού ήταν και ο ίδιος παρών συμπληρώνοντας το ποίημα στα 1737…
Λοιπόν στις δέκα του μηνός ήγουν του Νοεμβρίου,
ανοίχτηκεν η εκκλησιά Μηνά του Υπεραγίου
μέσα στούς επτακόσιους πέντε με τους τριάντα,
χιλίους λέγω από χριστού κι εμάθετε τα πάντα.
Ινδικτιώνος δεκατρείς, ημέρα ήταν Δευτέρα,
Ως τώρα ήτον σκοτεινά, μα τώρα εγίνη μέρα.
Και λίγο παρακάτω πλέκει το εγκώμιο του Γεράσιμου Λετίτζη :
Βέβαια πράγμα φοβερόν ήκαμεν ο γενναίος
Κρήτης ο κυρ Γεράσιμος που δειξε θαρσαλέος.
Έξι κι εξήντα το λοιπόν χρόνοι ΄σαν περασμένοι
όπου αυτή η εκκλησιά ήτονε ρημασμένη.
Κι αχούρι την εκάμασι και μαγερειό κι αμπάρι,
και τώρα ο κυρ Γεράσιμος της ήδωκε την χάρη...
Ας έχει δόξα ο Θεός που του ΄δωκε τη χάρη
Του Κρήτης κυρ Γεράσιμου τέτοιον καλόν να κάμη.
Αμέσως μετά την τέλεση των εγκαινίων, ο μητροπολίτης Γεράσιμος έγινε στόχος αποτρόπαιων πράξεων των Τούρκων. Λέγεται πως δεκατέσσερις μέρες είχαν μόνο περάσει και τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου, ημέρα Τρίτη, δέχτηκε επίθεση από όχλο Τούρκων, οι οποίοι έριξαν πέντε πυροβολισμούς και άγρια κτυπήματα «καδρέτων» στην πύλη της Μητρόπολης, την οποία άφησαν διάτρητη.
Ο Μητροπολίτης, μην έχοντας άλλον τρόπο να πολεμήσει τους άγριους Τούρκους, άρχισε μαζί με τους κληρικούς που βρίσκονταν κοντά του δεήσεις στον άγιο, και την ώρα της μεγάλης επίθεσης στην πόρτα ακούστηκε μια φωνή: «Τώρα θα μας πιάσουν». Οι Τούρκοι, νομίζοντας ότι εκδιώκονται από χιλιάδες Χριστιανούς, τράπηκαν σε φυγή και από τότε με εντολή του πασά κανένας πια δεν επιτρεπόταν να προβεί σε οποιαδήποτε βάρβαρη πράξη κατά των Χριστιανών, γιατί θα είχε βαρύτατη τιμωρία. Όσες μεθόδους κι αν χρησιμοποίησαν, όσες ύβρεις και αν εξαπέλυσαν, το μόνο που κατάφεραν ήταν, κατόπιν εξέτασης αιτημάτων των πιο φανατικών Οθωμανών, να βγει αυστηρότατη διαταγή που πλέον επέβαλλε ποινή θανάτου και δήμευση περιουσίας σε όποιον εξέφραζε παράπονα για την εκκλησία του Αγίου Μηνά και τη γειτνίασή της με το μουσουλμανικό τέμενος.
Κι η Ιστορία συνεχίζεται και ψάξτε να δείτε πόσα πολλά γινήκανε τα πιο παλιά τα χρόνια…
Ένα κεράκι να ανάψετε όλοι σας στη Χάρη του…
Μια βόλτα στη Μεγάλη πλατεία γεμίζει ομορφιά και γαλήνη την ψυχή…
Άγιε Μηνά μου… καλημερούδια σου! παραφράζοντας τον Νίκο Καζαντζάκη
Πηγές:
Ελένη Μπετεινάκη, Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, εκδ. Μύστις 2022
