Η ξηρασία στην Κρήτη κι ένα σύστημα πρόγνωσης και εκτίμησης

Του Γιώργου Τσακίρη*

Το φαινόμενο της ξηρασίας αποτελεί διαχρονικά έναν από τους σημαντικότερους φυσικούς κινδύνους της Κρήτης. Η ξηρασία συνήθως δημιουργεί συνθήκες λειψυδρίας με περιορισμούς στην ικανοποίηση της ζήτησης νερού για τους οικισμούς, τις τουριστικές εγκαταστάσεις, τη βιομηχανία και τη γεωργία. 

Αν η ξηρασία είναι έντονη ή ακραία, ή αν διαρκεί πάνω από ένα χρόνο, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ σημαντικές και ίσως καταστροφικές στους πιο ευάλωτους τομείς όπως η γεωργία.

Για την αξιόπιστη εκτίμηση του επιπέδου της ξηρασίας σε μια περιοχή επιλέγονται κατάλληλοι δείκτες ξηρασίας που κυρίως στηρίζονται στις βροχοπτώσεις για κάθε επιλεγμένη χρονική περίοδο.

Σήμερα είμαστε έτοιμοι να προτείνουμε ένα Σύστημα Εκτίμησης και Πρόγνωσης της Ξηρασίας που για πρώτη φορά παρουσιάζεται διεθνώς.
Το σύστημα αυτό προέκυψε από τη μεγάλη προεργασία μέσω ερευνητικών προγραμμάτων δεκαετιών. Η μεθοδολογία και ο αλγόριθμος υπολογισμού οριστικοποιήθηκαν κατά την υλοποίηση της Δράσης με τίτλο «ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΞΗΡΑΣΙΑΣ - ΛΕΙΨΥΔΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ», η οποία περιλαμβάνεται στα μέτρα του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Κρήτης. Η Δράση χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτη 2014-2020, και υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης σε συνεργασία με την ανάδοχο ένωση οικονομικών φορέων «SEEMAN ENVIRONMENTAL, ΣΑΒΒΑΣ Ν. ΠΑΡΙΤΣΗΣ» κατά την περίοδο 9/2019-4/2021.

Σύμφωνα με την παραπάνω μεθοδολογία, και με εφαρμογή της για την περιφέρεια Κρήτης, η εκτίμηση της ξηρασίας αναφέρεται σε 4 περιόδους αναφοράς 3, 6, 9, 12 μηνών με αφετηρία την έναρξη του υδρολογικού έτους τον Οκτώβριο κάθε έτους για τις 9 χωρικές ενότητες (ομάδες υπολεκανών) στις οποίες χωρίστηκε η Κρήτη (Χάρτης 1). Στον ίδιο χάρτη παρουσιάζονται και οι μετεωρολογικοί σταθμοί  από τους οποίους αντλούνται τα δεδομένα κάθε περιόδου.

Χάρτης 1: Οι 9 χωρικές ενότητες και οι μετεωρολογικοί σταθμοί της Κρήτης

Ο αλγόριθμος υπολογισμού περιλαμβάνει ρουτίνα που με γεωστατιστικές μεθόδους μεταφέρει τα σημειακά αποτελέσματα από τους σταθμούς στις χωρικές ενότητες.

Για το χαρακτηρισμό του επιπέδου ξηρασίας, οι δείκτες ξηρασίας κατατάσσουν το επίπεδο ξηρασίας σε ήπια, μέτρια, έντονη και ακραία ξηρασία. Στις δύο τελευταίες κατηγορίες απαιτείται η λήψη μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται από τα αρμόδια όργανα που έχουν τη σχετική ευθύνη και να επιτηρείται η εφαρμογή  τους από τους κατά περίπτωση αρμόδιους φορείς.

Στο Χάρτη 2 παρουσιάζεται η κατάσταση ξηρασίας το έτος 1989-90 που ήταν ένα πολύ ξηρό έτος για την Κρήτη και την Ελλάδα στο σύνολο της.

Χάρτης 2: Η κατάσταση ξηρασίας στην Κρήτη το έτος 1989-90

Όπως αποδείχθηκε από την ανάλυση των φαινομένων ξηρασίας στις 9 χωρικές ενότητες της Κρήτης είναι δυνατή η πρόγνωση της ξηρασίας ολόκληρου του έτους από τα χαρακτηριστικά της ξηρασίας του πρώτου εξαμήνου του έτους με μεγάλη αξιοπιστία που στις περισσότερες περιπτώσεις που ελέγχθηκαν φτάνει σε επίπεδο βεβαιότητας.

Για την πρόγνωση της ξηρασίας σε πραγματικό χρόνο (που απομένει να επαληθευτεί) παρουσιάζεται η περίπτωση της χωρικής ενότητας 4: «Γεροπόταμος –Πλατύς» που σύμφωνα με το προγνωστικό μοντέλο του συστήματος δίνει κατάσταση μέτριας ξηρασίας για την τρέχουσα χρονιά. Ο Χάρτης 3 δείχνει την κατάσταση της ξηρασίας στο πρώτο 6μηνο του υδρολογικού έτους 2020-21 που χρησιμοποιείται για την πρόγνωση ολόκληρου του έτους στη χωρική ενότητα 4.

Χάρτης 3: Η κατάσταση ξηρασίας στη χωρική ενότητα 4 για το πρώτο 6μηνο του υδρολογικού έτους 2020-21

Το γεγονός αυτό για την χωρική ενότητα 4, υποδεικνύει την ανάγκη για προσεκτική χρήση του νερού σε όλους τους τομείς και την εντατική παρακολούθηση της κατάστασης για την επόμενη χρονιά, όπου ακόμη και μέτρια ξηρασία μπορεί να δημιουργήσει μεγάλες ελλείψεις νερού, με δεδομένο το σωρρευτικό αποτέλεσμα των δύο ετών.

*Ο κ. Γιώργος Τσακίρης είναι Ομότιμος Καθηγητής Υδραυλικών και Εγγειοβελτιωτικών Έργων του Ε.Μ. Πολυτεχνείου.