Η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο των αρχείων στο επίκεντρο συζήτησης του Ιδρύματος Σημίτη

Ποια μπορεί να είναι η σχέση της τεχνητής νοημοσύνης και των αρχείων, αυτού του τόσο σημαντικού τομέα για την Πολιτική, την Ιστορία και την εξέλιξη μιας χώρας; Ειδικοί, από διαφορετικούς χώρους ο καθένας, συναντήθηκαν για να συνομιλήσουν για το θέμα αυτό σε μια εκδήλωση που διοργάνωσε το Ίδρυμα Κωνσταντίνου Σημίτη στην Αθήνα, στο «Μέγαρο Καρατζά» της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.

«Η τεχνητή νοημοσύνη μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε πολύ πιο εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στο αρχειακό υλικό του παρελθόντος», παρατήρησε ο καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του MIT και επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη, Κωνσταντίνος Δασκαλάκης. Μέχρι σήμερα «ιστορικοί θα χρειαζόταν να τα αναλύσουν με πολύ κόπο, αλλά τώρα μπορείς πολύ εύκολα να διατρέξεις αυτά τα αρχεία και να αποκτήσεις τη δική σου διαδρομή μέσα στο αρχείο και με τα εργαλεία αυτά να δημιουργήσεις διαφορετικών ειδών εμπειρίες ανάλογα με το τι σε ενδιαφέρει», περιέγραψε. Στο πλαίσιο αυτό και καθώς υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας διαφορετικών εμπειριών για τους μαθητές, ο κ. Δασκαλάκης εξέφρασε την ελπίδα ότι στο μέλλον «το μάθημα της Ιστορίας θα διδάσκεται με πολύ πιο ευέλικτο τρόπο ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των μαθητών».

Ωστόσο, ο κορυφαίος Έλληνας επιστήμονας προειδοποίησε ότι τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης «είναι εντυπωσιακά, αλλά όχι πάντα αξιόπιστα. Μπορεί να περιέχουν στερεότυπα που έχουν να κάνουν με τα δεδομένα πάνω στα οποία χτίστηκαν τα μοντέλα». «Και εδώ είναι άλλη μια σχέση αλληλεπίδρασης αρχειακού υλικού και τεχνητής νοημοσύνης. Για να φτιάξεις ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης που να περιέχει κάποιες αξίες, πρέπει να φτιάξεις ένα αρχειακό υλικό που να αντιπροσωπεύει αυτές τις αξίες», πρόσθεσε. Υπενθύμισε, τέλος, ότι αυτό που κάνει τον άνθρωπο ξεχωριστό είναι ότι «το νόημα το φέρνει ο άνθρωπος. Η τεχνητή νοημοσύνη αναπαράγει πληροφορία, είναι εργαλείο».

Η 'Αννα Διαμαντοπούλου, πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πρώην Επίτροπος της ΕΕ και πρώην υπουργός, τόνισε ότι «οι ψηφιακές δεξιότητες και όλη αυτή η ανάγκη κατανόησης και χρήσης των ψηφιακών εργαλείων δεν θα αποδώσει αν δεν συνδυαστεί με τις ανθρωπιστικές σπουδές».

Όσον αφορά στο ρόλο της πολιτικής, επεσήμανε ότι «είναι το θεσμικό πλαίσιο που βάζει όρια σε σχέση με την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα. Το δεύτερο είναι πώς προετοιμάζεται μια κοινωνία συνολικά. Σε αυτές τις τόσο γρήγορες εξελίξεις υπάρχει ανάγκη άλματος πολιτικού με ανθρώπους που γνωρίζουν και ανθρώπους που τολμούν».

«Στην Ελλάδα πάρα πολύ εύκολα προσεγγίζουμε την πλευρά του κακού μύθου», σχολίασε, επίσης, η κ. Διαμαντοπούλου και πρόσθεσε: «Πρέπει να κάνουμε ένα σημαντικό βήμα για να μπούμε στη νέα εποχή και να βγάλουμε προς τα έξω όσο γίνεται την αισιόδοξη πλευρά για να δημιουργήσουμε το ερέθισμα στον εκπαιδευτικό κόσμο και στους πολύ νέους ανθρώπους που είναι αυτοί που θα διαχειριστούν την τεχνητή νοημοσύνη».

Η καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία, Λίλιαν Μήτρου, αναφέρθηκε ευρύτερα στον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στα ζητήματα ιδιωτικότητας. Η κ. Μήτρου υπενθύμισε ότι «ο κίνδυνος για την ιδιωτικότητα δεν προκύπτει τώρα, αλλά υπήρχαν καθοριστικές στιγμές της τεχνολογίας που έθεταν το ζήτημα». «Η διαφορά της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι σε συνδυασμό με τη δυνατότητα συλλογής πληροφορίας μέσω του διαδικτύου των πραγμάτων, χρειάζεται πολύ περισσότερη πληροφορία και ταυτόχρονα παράγει πολύ περισσότερη πληροφορία. Αυτό είναι μια αμφίδρομη σχέση και σημαίνει ότι για να μπορέσουν να εκπαιδευτούν αυτά τα μοντέλα χρειάζεται πάρα πολλή πληροφορία, άρα αυτό πολλαπλασιάζει μοιραία τους κινδύνους για τα δικαιώματα», εξήγησε.

Την ίδια ώρα, «μέσω του συνδυασμού πληροφοριών και της συναγωγής συμπερασμάτων, μπορούν να εντοπιστούν και να ταυτοποιηθούν πρόσωπα με τρόπο που δεν γινόταν». Τέλος, η κ. Μήτρου υπενθύμισε ότι «η ιστορική έρευνα σε ένα αρχείο αφορά πολύ συχνά πρόσωπα εν ζωή, αλλά αφορά και αποβιώσαντα πρόσωπα, τα οποία με κάποιο τρόπο σχετίζονται με ζώντα, άρα μια πληροφορία που συσχετίζεται με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να έχει επιπτώσεις για κάποιον άλλον άνθρωπο».

Ο επιστημονικός διευθυντής της ερευνητικής μονάδας «Αρχιμήδης» του ερευνητικού κέντρου «Αθηνά» και μέλος της Εθνικής Επιτροπής για την Τεχνητή Νοημοσύνη, Τίμος Σελλής, παρατήρησε από την πλευρά του ότι «δεν θα μπορούσε ποτέ η τεχνητή νοημοσύνη να είναι αντίπαλος σε οποιονδήποτε τομέα, γιατί είναι ένα αποτέλεσμα δουλειάς του ανθρώπου». Ο κ. Σελλής υπενθύμισε ότι «όλα είναι αρχεία, όλα στηρίζονται πάνω σε αρχεία, δηλαδή πάνω σε πληροφορία που έχουμε καταγράψει γι' αυτό που αποτελεί τη βάση γνώσης μας» και επιπλέον «η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοί της μπαίνοντας στο χώρο των αρχείων μπορούν να βοηθήσουν αυτούς που επεξεργάζονται τα αρχεία να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους», επεσήμανε.

Μεταξύ άλλων, περιέγραψε ότι «η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοί της μπορούν να βοηθήσουν στην πλοήγηση στο αρχείο με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν που ξέραμε» και ανέφερε ως παράδειγμα τη δημιουργία γράφων γνώσης (knowledge graphs), που βοηθούν στην πλοήγηση μέσα από έννοιες και όχι γραμμικά. Επιπλέον, επεσήμανε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει και στην προσθήκη μεταπληροφορίας στα αρχεία. «Πάντα θα χρειάζεται επεξεργασμένη και εγκεκριμένη από τους ανθρώπους μεταπληροφορία που να μας λέει τι είναι εκεί μέσα, ώστε όταν κάνουμε αναζητήσεις να μην μας βγάζει λάθη. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει και εδώ, ένα σύστημα μπορεί να προσθέσει και άλλη μεταπληροφορία που εμείς δεν είχαμε σκεφτεί», κατέληξε.

«Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αν μπορέσουμε να τη ρυθμίσουμε, είμαστε σε καλό δρόμο», ανέφερε ο ομότιμος καθηγητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Βασίλειος Μάγκλαρης.

Συντονίστρια της εκδήλωσης «Τεχνητή Νοημοσύνη και Αρχεία: Μια σχέση συμπληρωματικότητας ή αντιπαλότητας;» ήταν η Δάφνη Κυριάκη- Μάνεση, καθηγήτρια του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Κωνσταντίνου Σημίτη. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων ο πρώην πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Σημίτης, και οι πρώην υπουργοί, Μιλτιάδης Παπαϊωάννου και Νίκος Χριστοδουλάκης.