Αρχαίος ουράνιος χάρτης 2.400 ετών ίσως αποκαλύψει τα μυστικά του διαστήματος

Ένα μυστηριώδες αρχαίο αντικείμενο θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποκάλυψη της θέσης ενός σουπερνόβα που εξερράγη πριν από χιλιάδες χρόνια και δεν είναι πλέον ορατό.

Το αντικείμενο, που βρέθηκε στην Ιταλία, είναι ένας πέτρινος δίσκος με χαράξεις που οι ερευνητές πιστεύουν ότι σχηματίζουν έναν χάρτη του νυχτερινού ουρανού, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Astronomische Nachrichten.

Στη μελέτη, οι ερευνητές εντόπισαν αρκετές χαράξεις στον δίσκο, που -όπως είπαν- ταιριάζουν ακριβώς με τις θέσεις αστεριών που είναι ορατά στον νυχτερινό ουρανό.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το «αντικείμενο ιεροτελεστίας» μπορεί να αποτελεί έναν από τους παλαιότερους, αν όχι τον παλαιότερο, ουράνιο χάρτη που έχει ανακαλυφθεί ποτέ, σύμφωνα με τους επιστήμονες, αν και απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να κατανοήσουν περισσότερα για τη φύση του αντικειμένου.

Ο πέτρινος δίσκος, που έχει περίπου το μέγεθος μίας ρόδας αυτοκινήτου, βρέθηκε στη θέση ενός αρχαίου οχυρού στο Rupinpiccolo, στη βορειοανατολική Ιταλία. Αυτού του είδους οι ιστορικοί οικισμοί προστατεύονται γενικά από ογκώδη πέτρινα τείχη και είναι σήμερα γνωστοί ως castellieri.

Το castelliere στο Rupinpiccolo φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό μεταξύ του 1.800/1.650 π.Χ. και του 400 π.Χ. Το αντικείμενο χρονολογείται σε κάποιο σημείο αυτής της περιόδου, γεγονός που το καθιστά τουλάχιστον 2.400 ετών.

Τα σημάδια του δίσκου που αντιστοιχούν σε αστερισμούς

Ο πέτρινος δίσκος διαθέτει σημάδια σμίλης που έχουν παραχθεί από ανθρώπινο χέρι και δεν φαίνονται τυχαία κατανεμημένα, σύμφωνα με τους ερευνητές. Ενώ είναι απλωμένα με ακανόνιστο τρόπο, έχουν όλα έναν κοινό προσανατολισμό, γεγονός που υποδηλώνει ότι χαράχτηκαν από το ίδιο άτομο, το οποίο πιθανότατα χρησιμοποίησε κάποια μορφή υποτυπώδους σμίλης.

Συνολικά, οι ερευνητές εντόπισαν 29 σημάδια: 24 στη μία όψη της πέτρας και πέντε στην άλλη. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι επιστήμονες μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν λογισμικό για να αντιστοιχίσουν τα σημάδια αυτά σε συγκεκριμένες ομάδες αστέρων στους αστερισμούς του Σκορπιού, του Ωρίωνα και της Κασσιόπης, καθώς και στο αστρικό σμήνος που είναι γνωστό ως Πλειάδες, με βάση το πώς εμφανίζονταν στον ουρανό κατά την περίοδο που χρησιμοποιούνταν το castelliere στο Rupinpiccolo.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ήταν εξαιρετικά απίθανο τα σημάδια να έχουν τοποθετηθεί τυχαία, δεδομένης της ακρίβειας με την οποία ταίριαζαν με την κατανομή των αντίστοιχων αστέρων.

Το σημάδι που ίσως δείχνει ένα αποτυχημένο σουπερνόβα

Ένα από τα σημάδια, που βρίσκεται λίγο βόρεια του Ωρίωνα, αποδείχθηκε προβληματικό, επειδή οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να το εντοπίσουν στον σημερινό νυχτερινό ουρανό.

Το μη αναγνωρίσιμο σημάδι μοιάζει με τα υπόλοιπα και, επομένως, δεν έγινε κατά λάθος. Για να το εξηγήσουν αυτό, οι ερευνητές έκαναν την υπόθεση ότι θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει ένα αστέρι στο σμήνος του Ωρίωνα που ήταν παρόν την εποχή που σκαλίστηκε η πέτρα, αλλά που αργότερα μετατράπηκε σε σουπερνόβα ή σε ένα αποτυχημένο σουπερνόβα.

Στην τελευταία περίπτωση, ένα αστέρι φωτίζεται ξαφνικά όπως στο αρχικό στάδιο ενός σουπερνόβα, αλλά η διαδικασία δεν εξελίσσεται ομαλά. Τα αποτυχημένα σουπερνόβα πιστεύεται ότι αφήνουν πίσω τους μαύρες τρύπες ως απομεινάρια.

Αν το σημάδι στην πέτρα αντιπροσωπεύει όντως ένα αποτυχημένο σουπερνόβα, η εναπομείνασα μαύρη τρύπα δεν θα ήταν ορατή σήμερα, αλλά θα μπορούσε να εντοπιστεί με σύγχρονες αστρονομικές παρατηρήσεις.

«Η περίπτωση ενός αποτυχημένου σουπερνόβα είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα, καθώς μία από τις τεχνικές για την αναζήτησή τους είναι ακριβώς η αναζήτηση των αστέρων που λείπουν από τον σημερινό ουρανό, χρησιμοποιώντας εικόνες που έχουν ληφθεί σε προηγούμενες εποχές. Αυτή η πιθανότητα προσφέρει έναν τρόπο να επαληθευτεί η προτεινόμενη ερμηνεία» αναφέρουν οι συγγραφείς στη μελέτη τους.

Οι ερευνητές ζητούν περαιτέρω μελέτες για την αξιολόγηση της προτεινόμενης ερμηνείας, η οποία θα ρίξει φως στη σημασία του πέτρινου δίσκου.

«Θεωρούμε αυτή την ερμηνεία ως πρόταση και προτρέπουμε σε πρόσθετες μελέτες και αναζητήσεις άλλων αστρονομικών στοιχείων στον πολιτισμό των castellieri για να αποφύγουμε τις ευφάνταστες ερμηνείες. Η ανακάλυψη του υπολείμματος ενός αποτυχημένου σουπερνόβα στη θέση του άγνωστου σημείου βόρεια του Betelgeuse θα αποδείκνυε την υπόθεσή μας», τόνισαν οι συγγραφείς.

Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής του πέτρινου δίσκου δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί. Δεδομένου όμως ότι είναι πιθανότατα ηλικίας τουλάχιστον άνω των 2.400 ετών, η πέτρα μπορεί κάλλιστα να είναι ένας από τους παλαιότερους ουράνιους χάρτες που έχουν ανακαλυφθεί ποτέ.

Η παλαιότερη πιθανή χρονολογία του δίσκου είναι γύρω στο 1.800 π.Χ., αλλά ακόμη και αν ληφθεί υπόψη η πιο πρόσφατη χρονολογία του 400 π.Χ., η αναπαράσταση του ουρανού στην πέτρα παραμένει πολύ παλιά, σε σύγκριση με παρόμοια ευρήματα.

Η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση του ουρανού είναι πιθανώς ο δίσκος της Νέμπρα, ένα χάλκινο αντικείμενο που βρέθηκε στην Γερμανία και έχει χρονολογηθεί γύρω στο 1.600 π.Χ. και περιέχει χαρακτηριστικά που γενικά ερμηνεύονται ως αστρονομικά αντικείμενα. Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο δίσκος είναι περισσότερο μια συμβολική αναπαράσταση παρά ένας ακριβής αστρονομικός χάρτης.

«Πιστοί» ουράνιοι χάρτες τείνουν να μην εμφανίζονται μέχρι περίπου τον 1ο αιώνα π.Χ., τουλάχιστον μερικούς αιώνες μετά την πιο πρόσφατη χρονολογία για τον δίσκο του Rupinpiccolo. Πολύ λίγα είναι γνωστά για τον πληθυσμό που ζούσε στο οχυρό του λόφου Rupinpiccolo, αλλά οι ερευνητές υποθέτουν ότι ο δίσκος θα μπορούσε να βοηθήσει στην παρακολούθηση της αλλαγής των εποχών. Έτσι, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό του κατάλληλου χρόνου για τις γεωργικές εργασίες, από τις οποίες θα εξαρτιόταν η επιβίωση του castelliere.

Κεντρική Φωτογραφία: Ο αρχαιολόγος Federico Bernardini και ο αστρονόμος Paolo Molaro δίπλα στον πέτρινο δίσκο στο Castelliere di Rupinpiccolo / πηγή: INAF