Πλαστικά καλαμάκια: Από την καθολική απαγόρευση στη μεγάλη επιστροφή

«Οι πελάτες τα προτιμούν», αναφέρει στην «Καθημερινή» εργαζόμενη σε καφετέρια, αναφερόμενη στα πλαστικά καλαμάκια, που έχουν επανέλθει και επικρατήσει πλήρως στην αγορά, λανσαριζόμενα ως προϊόντα «πολλαπλών χρήσεων», δεδομένων των περιορισμών που θέτει ο νόμος περί κατάργησης του πλαστικού μίας χρήσης.

«Τα κάνουν λίγο πιο χοντρά για να θεωρούνται επαναχρησιμοποιήσιμα, αλλά δεν είναι σύννομα», τόνισε μιλώντας στην εφημερίδα ο Φίλιππος Κυρκίτσος, διδάκτωρ περιβαλλοντολόγος και πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης. Ο ίδιος υποστήριξε πως κάποια από αυτά κατασκευάζονται στην Ελλάδα και διακινούνται ατύπως, ενώ τα περισσότερα εισάγονται παράνομα από τα βόρεια σύνορά μας. «Εχουν πλημμυρίσει την αγορά», τόνισε. 

Το κράτος έχει λάβει κάποια μέτρα ώστε να αντιμετωπίσει τη νέα αυτή παραφωνία, ενώ περιβαλλοντολόγοι και ακτιβιστές ζητούν ευθυγράμμιση με τον νόμο και περισσότερους ελέγχους, τονίζοντας την ανάγκη ευαισθητοποίησης του κόσμου στο ζήτημα της μόλυνσης που προκαλεί το πλαστικό στον πλανήτη.

Το ιστορικό

Τα πλαστικά καλαμάκια απαγορεύτηκαν από τον Ιούλιο του 2021, με την εφαρμογή στη χώρα μας της ευρωπαϊκής οδηγίας για την απαγόρευση διάθεσης στην αγορά μιας σειράς πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης. Σε μια πρώτη εκτίμηση της εφαρμογής του νόμου, το 2022, η WWF ανέφερε πως, παρότι η Ελλάδα ήταν μία από τις πρώτες χώρες που ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την οδηγία, η εφαρμογή του νόμου απείχε πολύ από το να είναι ικανοποιητική. Συγκεκριμένα για τα καλαμάκια, υπογράμμιζε πως εξακολουθούσαν να διακινούνται και να χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες, ενώ «επιχειρήσεις καθώς και διαδικτυακά καταστήματα εκμεταλλεύονται την ελλιπή γνώση πολλών επιχειρήσεων εστίασης και διακινούν πλαστικά «βιοδιασπώμενα» καλαμάκια ως εναλλακτική, παρότι και αυτά δεν εξαιρούνται από την απαγόρευση χρήσης».

Οταν τα αποθεματικά σε πλαστικά καλαμάκια άρχισαν να εξαντλούνται, πολλά καφέ στράφηκαν στα χάρτινα. Ο βίος και αυτών όμως ήταν σύντομος. «Τα χάρτινα καλαμάκια δεν ήταν χρηστικά, και φάνηκε ότι είχαν και αυτά προβλήματα», σημείωσε ο κ. Κυρκίτσος. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε, αποδείχθηκε ότι τα χάρτινα καλαμάκια περιέχουν μακράς διαρκείας και δυνητικά τοξικές χημικές ουσίες, που είναι επιβλαβείς για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Τότε, άρχισαν δειλά δειλά να επανεμφανίζονται πλαστικά καλαμάκια, τα οποία προωθούνταν ως επαναχρησιμοποιήσιμα. Στην αγορά οι προμηθευτές τα διαφημίζουν αναφέροντας πως έχουν τη δυνατότητα να πλένονται κάποιες φορές σε συγκεκριμένο αριθμό στο πλυντήριο και να μη χάνουν τις ιδιότητές τους, και άρα έχουν πιστοποίηση επαναχρησιμοποιούμενου προϊόντος και εξαιρούνται από τον νόμο για τα πλαστικά μίας χρήσης. 

Εταιρεία που εμπορεύεται πλαστικά καλαμάκια «πολλαπλών χρήσεων» τα εισάγει από διάφορες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Κύπρος, η Τουρκία, η Ινδία και η Κίνα.

Η «Καθημερινή» ήρθε σε επικοινωνία με εταιρεία που εμπορεύεται τέτοια καλαμάκια. Στη σχετική ερώτησή μας ποια είναι η διαφορά αυτών με τα απλά καλαμάκια, σημείωσαν πως διαφέρει το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα, ώστε να είναι πιο ανθεκτικά, ενώ χωρίς να αναφέρουν με ευκρίνεια σύμφωνα με ποιους νόμους χαρακτηρίζονται επαναχρησιμοποιήσιμα, υπογράμμισαν πως διαθέτουν και πιστοποίηση πολλαπλών χρήσεων και πιστοποιήσεις ασφαλείας που απαιτούνται στον κλάδο ποτών και τροφίμων. Στην ερώτηση από πού τα προμηθεύονται, απάντησαν πως τα εισάγουν από διάφορες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Κύπρος, η Τουρκία, η Ινδία και η Κίνα.

Νέα εγκύκλιος

Με στόχο να αντιμετωπίσει αυτή την έξαρση της παρανομίας, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας δημοσίευσε στις 10 Ιουνίου νέα εγκύκλιο με διευκρινίσεις σχετικά με τον χαρακτηρισμό ενός προϊόντος ως επαναχρησιμοποιήσιμου. Στο κείμενο, υπογραμμίζεται πως το προϊόν που θέλει να φέρει αυτό τον χαρακτηρισμό θα πρέπει να έχει σχεδιαστεί για τον σκοπό αυτόν και να διατεθεί στην αγορά με στόχο να χρησιμοποιηθεί πολλαπλές φορές και να γίνεται αντιληπτό και να χρησιμοποιείται από τους καταναλωτές ως τέτοιο.

Ο Πέτρος Βαρελίδης, γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δήλωσε πως αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή με τα καλαμάκια πολλαπλών χρήσεων είναι σκέτη κοροϊδία. «Τι θα κάνει δηλαδή το κατάστημα; Θα πλύνει το καλαμάκι που χρησιμοποίησε ένας πελάτης και έπειτα θα το δώσει σε άλλον;». Οπως είπε, στόχος της εγκυκλίου είναι να σταματήσουν η ευρύτατα διαδεδομένη παραπλάνηση του κοινού και η παράκαμψη της νομοθεσίας και να δοθεί ένα ακόμα εργαλείο στη Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς του υπουργείου Ανάπτυξης (ΔΙΜΕΑ) να βάζει πρόστιμα στους ελέγχους που κάνει.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στα χέρια του, η εμπορία και η διάθεση στα πλαστικά καλαμάκια έχει ενταθεί τον τελευταίο χρόνο, καθώς κάποιοι μεγάλοι εισαγωγείς που είχαν αντισταθεί μέχρι τώρα υπέκυψαν. «Η εισαγωγή των προϊόντων αυτών είναι παράνομη», ξεκαθάρισε προσθέτοντας πως θα ήταν αποτελεσματικό η ΔΙΜΕΑ να βάλει πρόστιμα σε μεγάλες εταιρείες και αλυσίδες που παρανομούν, ώστε να δοθεί το μήνυμα ότι αυτή η πρακτική δεν θα γίνει ανεκτή. Περισσότερους και στοχευμένους σε μεγάλους παίκτες της αγοράς ελέγχους ζητούν και οι περιβαλλοντολόγοι.

«Βρίσκουμε τρόπους για να αποφεύγουμε να εφαρμόζουμε το πνεύμα του νόμου, που είναι η μείωση των πλαστικών μίας χρήσης. Κοροϊδεύουμε ουσιαστικά τους εαυτούς μας. Το ίδιο κάναμε με την πλαστική σακούλα», ανέφερε ο Νίκος Χαραλαμπίδης, πρόεδρος της Greenpeace Ελλάδος, επισημαίνοντας πως πρέπει πλέον να μπει στη συνείδηση του κόσμου η ανάγκη να μειώσουμε την ποσότητα των πλαστικών μίας χρήσης που καταναλώνουμε.

Στο ίδιο πνεύμα, ο κ. Κυρκίτσος σημείωσε πως τα καλαμάκια αυτά, που πολύ συχνά καταναλώνονται σε τουριστικές περιοχές, καταλήγουν σε μεγάλο ποσοστό σε χωματερές ή θάλασσες, μετατρέπονται σε μικροπλαστικά και φτάνουν έπειτα στο πιάτο μας μέσω της διατροφικής αλυσίδας. «Κάνουμε κακό στους εαυτούς μας και θανατώνουμε είδη ζώων». Σύμφωνα με τον ίδιο, το επόμενο διάστημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να εκδώσει εγκύκλιο με ακριβείς προδιαγραφές για προϊόντα που είναι πλαστικά μίας χρήσης και επαναχρησιμοποιήσιμα.

Σημειώνεται πως η Ευρώπη παράγει περίπου 26 εκατ. τόνους πλαστικών απορριμμάτων ανά έτος, ενώ το 80% των απορριμμάτων στη θάλασσα αποτελείται από πλαστικό.