Πρωταθλητές Ευρώπης στην ευσέβεια αναδεικνύονται οι Ελληνες. Συγκεκριμένα, καταλαμβάνουμε την πρώτη θέση σε ό,τι αφορά την πεποίθηση ότι η πίστη στον Θεό ταυτίζεται με την ηθική και πρώτοι στον δυτικό κόσμο, πάνω ακόμα και από τις θεοσεβούμενες ΗΠΑ, σε ό,τι αφορά τη σημασία που έχει η θρησκεία στη ζωή μας. Ταυτόχρονα, τη δεύτερη θέση στον δυτικό κόσμο ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομίες καταλαμβάνει η Ελλάδα σε ό,τι αφορά τη σημασία που έχουν ο Θεός και η προσευχή στη ζωή των πολιτών. Οι παραπάνω «πρωτιές» αποτυπώθηκαν σε παγκόσμια έρευνα που διενήργησε το αμερικανικό Pew Research Center σε 34 χώρες από τις 13 Μαΐου ώς τις 2 Οκτωβρίου 2019 με τη συμμετοχή 38.426 πολιτών. Η επεξεργασία των στοιχείων και οι ειδικές συνθήκες που επέβαλε η πανδημία καθυστέρησαν την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, η οποία έγινε τελικά την περασμένη Δευτέρα.
Φιλοσοφικό ερώτημα
Το βασικό ερώτημα, που συχνά απασχολεί φιλοσόφους, ήταν αν η πίστη στον Θεό ταυτίζεται με την ηθική στάση ζωής. Μπορούμε να είμαστε ηθικοί αν δεν πιστεύουμε στον Θεό; Τι πιστεύουν οι ίδιοι οι πολίτες; Παράλληλα, τέθηκαν δύο ερωτήματα για τη σημασία που έχουν στη ζωή μας η θρησκεία και η προσευχή. Οι απαντήσεις για το αν η πίστη στον Θεό είναι προϋπόθεση για να είναι κανείς ηθικός ποικίλλουν από χώρα σε χώρα ανάλογα με την οικονομική ανάπτυξη, την εκπαίδευση, την ηλικία και την πολιτική τοποθέτηση των ερωτωμένων. Οσο υψηλότερο είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τόσο λιγότεροι πολίτες απαντούν ότι η πίστη στον Θεό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να διαθέτει κανείς ηθικές αξίες. Ενα άλλο εύρημα είναι ότι η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ευνόησε τον Θεό. Τα τελευταία 30 χρόνια η σημασία του Θεού αυξήθηκε στη Ρωσία (από 40% σε 56%), αλλά μειώθηκε στη Δυτική Ευρώπη. Παράλληλα, η πίστη στον Θεό ανιχνεύεται σε αισθητά μεγαλύτερο ποσοστό στις αναδυόμενες οικονομίες από όσο στις ανεπτυγμένες (τη εξαιρέσει της Ελλάδας και της Τουρκίας όπου η οικονομική ανάπτυξη δεν κλονίζει την πίστη).
Το γενικό αποτέλεσμα της έρευνας είναι το εξής: Το 62% των πολιτών (στις 34 χώρες) απαντά ότι η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Το 61% απαντά ότι ο Θεός παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Και το 53% ομολογεί ότι η προσευχή παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Από τα 13 κράτη της Ε.Ε. στα οποία διενεργήθηκε η έρευνα, η Ελλάδα είναι πρώτη στην πεποίθηση ότι η πίστη στον Θεό είναι προϋπόθεση για να είσαι ηθικός (53%). Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Βουλγαρία (50%) και στην τρίτη η Σλοβακία (45%). Ενδεικτικά, η σύνδεση της ηθικής με την πίστη στον Θεό γίνεται από το 26% των Καναδών και το 44% των Αμερικανών. Στον αντίποδα βρίσκονται η Γαλλία (15%), η Τσεχία (14%) και η Σουηδία (9%). Βεβαίως, απέχουμε πολύ από την Ινδονησία και τις Φιλιππίνες όπου το 96% απαντά ότι η πίστη στον Θεό είναι ταυτόσημη με την ηθική. Λίγο πιο συγκρατημένοι είναι οι Ινδοί, αφού το ίδιο πιστεύουν «μόλις» οι 8 στους 10 (79%). Στην Τουρκία το ποσοστό είναι 75%, στη Βραζιλία 84% και στην Κένυα 95%. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2002 το ποσοστό στην Τουρκία ήταν 84% που σημαίνει ότι μέσα στα τελευταία 20 χρόνια ένας στους δέκα Τούρκους μετακινήθηκε «δυτικότερα». Παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα και η Τουρκία είναι οι μόνες χώρες με ανεπτυγμένη οικονομία όπου έχουν τόσο μεγάλα ποσοστά σύνδεσης της πίστης στον Θεό με την ηθική.
Το «χρυσό μετάλλιο» έρχεται όταν γίνεται η ερώτηση αν η θρησκεία είναι σημαντική στη ζωή μας. Η Ελλάδα αναδεικνύεται πρώτη στην Ευρώπη και πρώτη στον δυτικό κόσμο, αφού το 80% απαντά «σημαντική» και «πολύ σημαντική» και μόνο το 20% «λίγο» ή «καθόλου σημαντική». Στις ΗΠΑ τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 70% και 30%. Η Πολωνία, που έρχεται δεύτερη έπειτα από εμάς στην Ευρώπη, σημειώνει αντιστοίχως 69% και 27%. Πιο άθρησκοι από όλους οι Σουηδοί που κατά 78% δηλώνουν ότι η θρησκεία έχει ελάχιστη ή καθόλου σημασία στη ζωή τους και ακολουθούν οι Τσέχοι (72%), οι Γάλλοι (66%), οι Ολλανδοί (60%), και οι Βρετανοί (60%). Βεβαίως, η Ελλάδα καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε ευσέβεια στον δυτικό κόσμο, αλλά όχι σε όλο τον κόσμο. Μας κερδίζουν η Ινδονησία (100%), οι Φιλιππίνες (98%) και η Τουρκία (89%).
Οταν ρωτήθηκαν για την προσευχή, το 73% των Ελλήνων απάντησε ότι παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Οταν ρωτήθηκαν για τον Θεό το ποσοστό όσων απάντησαν το ίδιο ανήλθε στο 82%. Τα ποσοστά αυτά κατατάσσουν την Ελλάδα στη δεύτερη θέση στον κόσμο ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Μας ξεπερνά μόνο η Τουρκία όπου το 89% δηλώνει ότι ο Θεός και η προσευχή έχουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Στην τρίτη θέση, η Αργεντινή με 79%.
Η σχέση με την ηθική
Η ευημερία αποσυνδέει την πίστη από την ηθική. Στην Ελλάδα το 49% όσων έχουν υψηλό εισόδημα συνδέει την πίστη με την ηθική. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 59% στα χαμηλότερα εισοδήματα. Οι μεγαλύτερες διχοτομήσεις εμφανίζονται στην ηλικία, στην εκπαίδευση και στην πολιτική τοποθέτηση. Στην Ελλάδα μόνον ο ένας στους τρεις νέους 18-29 ετών (31%) συνδέει πίστη και ηθική. Το ποσοστό διπλασιάζεται στους άνω των 50 (65%). Η απόσταση που χωρίζει τις δύο ηλικιακές κατηγορίες (34%) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο μετά τη Νότια Κορέα. Σε ό,τι αφορά το μορφωτικό επίπεδο, ο ένας στους τρεις Ελληνες που είναι απόφοιτος ανώτατης εκπαίδευσης (32%) συνδέει την πίστη με την ηθική. Το ποσοστό διπλασιάζεται μεταξύ των αποφοίτων δημοτικού (59%). Εδώ είμαστε τρίτοι στον κόσμο (διαφορά 27% ανάμεσα στις δύο μορφωτικές κατηγορίες). Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Αργεντινή και στη δεύτερη το Μεξικό. Σε ό,τι αφορά την πολιτική τοποθέτηση, το 68% των δεξιών συνδέει την πίστη με την ηθική, αλλά μόνο το 36% των αριστερών. Η διαφορά αυτή (32%) μεταξύ δεξιών - αριστερών είναι η τρίτη μεγαλύτερη ύστερα από αυτή που καταγράφεται στις ΗΠΑ και στην Πολωνία. Η απόσταση στις πεποιθήσεις σχετικά με την ταύτιση πίστης και ηθικής ανάμεσα στους αριστερούς κάτω των 30 με πανεπιστημιακή εκπαίδευση και τους δεξιούς άνω των 50 με στοιχειώδη εκπαίδευση είναι στην Ελλάδα μια από τις τρεις μεγαλύτερες στον κόσμο.
