Σε τρεις σημαντικές αρχές βασίζονται οι εκθέσεις της Κομισιόν για το κράτος δικαίου στην Ε.Ε.: ανεξαρτησία, ποιότητα και αποτελεσματικότητα ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη δικαιοσύνη, την αντιμετώπιση της διαφθοράς, την ελευθερία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και την ύπαρξη μηχανισμών ελέγχου σε ό,τι αφορά και την κοινωνία των πολιτών.
Στην έκθεση του 2024 περιλαμβάνεται, όπως κάθε χρόνο, μια ανακοίνωση όπου εξετάζεται η κατάσταση στην Ε.Ε. συνολικά, καθώς και 27 κεφάλαια ανά χώρα τα οποία παρουσιάζουν τις σημαντικότερες εξελίξεις σε κάθε κράτος-μέλος. Η έκθεση περιλαμβάνει αξιολόγηση των συστάσεων του περασμένου έτους και, σε αυτήν τη βάση, παρέχει εκ νέου ειδικές συστάσεις που τις απευθύνει στα κράτη-μέλη.
Οι εκθέσεις καλύπτουν τέσσερις τομείς του κράτους δικαίου: την κατάσταση όσον αφορά τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας, τα μέτρα και μηχανισμούς καταπολέμησης της διαφθοράς, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και ιδιαίτερα των δημόσιων ΜΜΕ, και την ύπαρξη των ελέγχων και ισορροπιών ιδιαίτερα μεταξύ άλλων όσον αφορά την κοινωνία των πολιτών.
Για Ελλάδα
Η έκθεση δίνει έμφαση στη συμμετοχή του δικαστικού σώματος σε ό,τι αφορά τον διορισμό προέδρου και αντιπροέδρου του Συμβουλίου Επικρατείας, του Ανώτατου Δικαστηρίου και Ελεγκτικού Συνεδρίου διαπιστώνοντας «πλήρη εφαρμογή» της σύστασης του 2023 εκ μέρους της Κομισιόν.
Στη συνέντευξη Τύπου ο επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέ Ρέιντερς ανέφερε για τον διορισμό δικαστών ότι «επισημαίνουμε στις συστάσεις πως σημειώθηκε πλήρης εφαρμογή της σύστασης που είχαμε απευθύνει σχετικά με τη συμμετοχή του δικαστικού σώματος σχετικά με τον διορισμό προέδρου και αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου».
Η απόφαση επαφίεται, όπως ανέφερε, στην εκάστοτε κυβέρνηση σε όλα τα κράτη-μέλη αλλά με τη συμμετοχή του δικαστικού σώματος με σχετική πρόταση. «Δεν λέμε ότι η τελική απόφαση θα πρέπει να είναι του δικαστικού σώματος, αλλά θέλουμε να συμμετέχει στην όλη διαδικασία» ανέφερε ο επίτροπος για να προσθέσει ότι στην Ελλάδα γίνεται πλήρης εφαρμογή.
Στην έκθεση γίνεται πάντως αναφορά και στην αντίδραση του δικαστικού σώματος στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το κράτος δικαίου και την κατάσταση των ΜΜΕ στην Ελλάδα.
Σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα απόδοσης δικαιοσύνης, η έκθεση σημειώνει ότι «εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά τη διάρκεια της διαδικασίας ενώπιον των αστικών δικαστηρίων και το Συμβούλιο της Επικρατείας, με κάποιες βελτιώσεις στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια», ενώ σημειώνονται «οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για μείωση της διάρκειας της διαδικασίας».
Για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σημειώνεται ότι η γενικότερη αντίληψη «μεταξύ εμπειρογνωμόνων και στελεχών επιχειρήσεων είναι ότι το επίπεδο διαφθοράς στον δημόσιο τομέα είναι υψηλό» ενώ γίνεται αναφορά στην επικαιροποίηση «του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση της διαφθοράς για την περίοδο 2022-2025» και ότι «η εφαρμογή βρίσκεται σε καλό δρόμο». Γενικότερα, το νομικό πλαίσιο αντιμετώπισης της διαφθοράς έχει ενισχυθεί. Επίσης, οι έλεγχοι πολιτικών κομμάτων που διενεργούνται –βάσει των νέων κανόνων για τη χρηματοδότησή τους– κατέδειξε ένα καλύτερο επίπεδο συμμόρφωσης με τις συστάσεις.
Σχετικά με την υπόθεση των υποκλοπών μέσω Predator, ερωτηθείσα σχετικά η αρμόδια επίτροπος για θέματα δημοκρατίας, Βέρα Γιούροβα ανέφερε ότι στο ειδικό κεφάλαιο με τις δικλείδες ασφαλείας σε σχέση με το λογισμικό (spyware) «υπάρχει αναφορά ότι έγινε χρήση και στην Ελλάδα. Θα θυμάστε ότι συζητήθηκε εκτενώς και μάλιστα, δύο φορές με τον πρωθυπουργό τον κ. Μητσοτάκη ότι χρειάζονται αυτές οι ασφαλιστικές δικλείδες στην εθνική νομοθεσία, που θα εγγυώνται ότι δεν θα χρησιμοποιούνται τέτοιοι μηχανισμοί παρεισφρητικής παρακολούθησης κατά των δημοσιογράφων της αντιπολίτευσης. Στην Ελλάδα το ζήτημα ακόμα συζητείται, όπως και οι έρευνες ακόμα συνεχίζονται και περιμένουμε τα αποτελέσματά τους».
Από την πλευρά του ο επίτροπος δικαιοσύνης Ντιντιέ Ρέιντερς δεν απέκλεισε να δημοσιευθούν για τις σχετικές υποθέσεις παρακολουθήσεων και κατευθυντήριες γραμμές προς τα κράτη-μέλη.
Για την ανεξαρτησία των ΜΜΕ, σημειώνεται ότι «οι διαδικασίες επιλογής για την αντιμετώπιση προκλήσεων σχετικά με τους πόρους της ρυθμιστικής αρχής των μέσων ενημέρωσης βρίσκονται σε εξέλιξη, ενώ έχουν εγερθεί ανησυχίες σχετικά με την ανεξαρτησία της», ενώ «τα νέα μητρώα θεωρούνται θετική εξέλιξη για τη διαφάνεια ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης». «Εχει σημειωθεί κάποια περαιτέρω πρόοδος όσον αφορά την έγκριση μη νομοθετικών διασφαλίσεων για τη βελτίωση της προστασίας των δημοσιογράφων και σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί στη νομοθετική διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης της αποποινικοποίησης του αδικήματος της απλής δυσφήμισης» αναφέρει η έκθεση.
Σχετικά με την δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ, η Βέρα Γιούροβα επισήμανε ότι οι έρευνες συνεχίζονται. «Παρακολουθούμε το ζήτημα αλλά δεν μπορούμε να παρέμβουμε σε δικαστική έρευνα στην Ελλάδα και να επικρίνουμε το έργο των διωκτικών αρχών» είπε χαρακτηριστικά, ενώ πρόσθεσε ότι και σε ανάλογες υποθέσεις παίρνει χρόνο μια τέτοια διαδικασία.
Σε ό,τι αφορά τις ανεξάρτητες αρχές «που ιδρύθηκαν δυνάμει του Συντάγματος» η έκθεση διαπιστώνει ότι «αντιμετωπίζουν προκλήσεις που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν το καθεστώς και την ικανότητά τους να εκτελούν αποτελεσματικά τα καθήκοντά τους», ενώ ανάμεσα σε άλλα επισημαίνεται ότι «το καθεστώς ασυλίας για τα μέλη της κυβέρνησης έχει προκαλέσει δημόσια συζήτηση» στη χώρα.
Για τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η έκθεση τονίζει ότι «την 1η Ιανουαρίου 2024, η Ελλάδα είχε 28 σημαντικές αποφάσεις» που ανέμεναν εφαρμογή, καταγράφοντας «αύξηση σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος».
Σχετικά με την κοινωνία των πολιτών και τις δράσεις ΜΚΟ η έκθεση διαπιστώνει ότι «σημειώθηκε περαιτέρω πρόοδος με τη συνεχιζόμενη εφαρμογή της διαλειτουργικότητας των υφιστάμενων μητρώων για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ενώ το πλαίσιο καταχώρισης πρέπει ακόμη να αξιολογηθεί ιδίως σε σχέση με τα ειδικά Μητρώα του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου».
Οι συστάσεις:
Οι συστάσεις για το 2024 για την Ελλάδα λαμβάνουν υπόψη και τις εξελίξεις που συνέβησαν κατά την περίοδο αναφοράς, και επιπρόσθετα σε σχέση με τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αφορούν:
α) Στην ανάγκη συνέχισης των προσπαθειών δημιουργίας ισχυρού μητρώου διώξεων και τελικών αποφάσεων σε σχέση με υποθέσεις διαφθοράς και εκείνων σε ανώτατο επίπεδο
β) στην περαιτέρω ενίσχυση της διαδικασίας υιοθέτησης νομοθετικών και μη διασφαλίσεων για την προστασία των δημοσιογράφων και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις καταχρηστικές αγωγές εναντίον των δημοσιογράφων και της ασφάλειάς τους, σε ευθυγράμμιση με το μνημόνιο κατανόησης που έχει υιοθετηθεί και λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα
γ) στην εντατικοποίηση των προσπαθειών για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής και έγκαιρης διαβούλευσης στην πράξη των ενδιαφερόμενων πλευρών σχετικά με νομοσχέδια, μεταξύ άλλων και με την τήρηση του νόμιμου χρονοδιαγράμματος για δημόσια διαβούλευση
δ) στην ενίσχυση των προσπαθειών για αξιολόγηση του ισχύοντος νομικού πλαισίου σχετικά με το σύστημα καταχώρισης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και αξιολόγηση του κατά πόσον υπάρχει ανάγκη τροποποίησής του, προχωρώντας παράλληλα σε διαρθρωμένο διάλογο με τις οργανώσεις.
