Διεθνής έρευνα για πνιγμούς προσφύγων στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια pushback

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2021, ο Σίντι Κέιτα από την Ακτή Ελεφαντοστού και ο Ντιντιέρ Μαρσιάλ Κουαμού Νάνα από το Καμερούν, επιβιβάστηκαν σε μια λέμβο από την Τουρκία για την Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι έφτασαν στο νησί της Σάμου, τα πτώματα τους βρέθηκαν μέρες αργότερα, ξεβρασμένα στις απέναντι τουρκικές ακτές. 

Συνεντεύξεις με περισσότερους από δώδεκα μάρτυρες, ανάλυση απόρρητων εγγράφων, δορυφορικές εικόνες, λογαριασμοί μέσων κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακό υλικό, και συζητήσεις με αξιωματούχους στην Τουρκία και την Ελλάδα, συνέβαλαν στο να συνενωθούν όσα συνέβησαν εκείνες τις ημέρες του Σεπτεμβρίου κατά τις οποίες οι δύο άνδρες πέθαναν, πιθανότατα όντας θύματα επαναπροώθησης από τις ελληνικές αρχές.

Το τι συνέβη με αυτούς τους άνδρες, που εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους για πολιτικούς λόγους και για μια καλύτερη ζωή στο εξωτερικό, αποτελεί προιόν μεγάλης πολυεθνικής έρευνας από τον βρετανικό Guardian, το Lighthouse Reports, το γαλλικό Mediapart και τη γερμανική Der Spiegel.

Ο Κέιτα, 36 ετών, έφυγε από την Ακτή Ελεφαντοστού αφού συμμετείχε σε διαδηλώσεις κατά του προέδρου Αλασάνε Ουατάρα. Έφτασε στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2020. Ο Κουαμού, 33 ετών, μηχανικός στο Καμερούν, προσγειώθηκε στην Τουρκία πέρυσι, ελπίζοντας να έρθει μαζί με τον αδελφό του που ζούσε στη Γαλλία από το 2014.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, το σκάφος τους έφτασε στη βορειοανατολική ακτή της Σάμου γύρω στις 7 το πρωί, την ώρα που ο ήλιος έβγαινε. Η περιοχή, το ακρωτήριο Πράσσο, είναι μια χερσόνησος με απότομες πλαγιές. Οι δικηγόροι που εργάζονται για το Human Rights Legal Project (HRLP) στη Σάμο, 10 χιλιόμετρα από το ακρωτήριο Πράσσο, έλαβαν ένα μήνυμα από άγνωστο αριθμό που τους ενημέρωνε για την άφιξη της λέμβου, με φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από το κατάστρωμα ενός πλοίου της ελληνικής ακτοφυλακής που βρέθηκε στην περιοχή. Στις 10.25 π.μ., το HRLP έστειλε email στην τοπική αστυνομία, στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και στην υπηρεσία υποδοχής και ταυτοποίησης αιτούντων άσυλο στη Σάμο, ενημερώνοντάς τους για την άφιξη.

Το email του HRLP, το οποίο είδε ο Guardian, ζητά να παρασχεθεί στους αφιχθέντες η απαραίτητη βοήθεια για να εγγραφούν ως αιτούντες ασύλου στο νησί, όπως ορίζει ο νόμος. Δεν υπήρξε, ωστόσο, κάποια απάντηση.

Λίγο μετά την άφιξη της λέμβου, μάρτυρες περιγράφουν ότι άκουσαν κάτι που έμοιαζε με πυροβολισμούς. Πανικόβλητοι, οι άνθρωποι στη λέμβο χωρίστηκαν, ανεβαίνοντας σε λόφους κοντά στην ακτή για να κρυφτούν όπου μπορούσαν. Οκτώ κατάφεραν να διαφύγουν στην ύπαιθρο, αλλά οι άλλοι 28, μεταξύ των οποίων ένα μωρό, μικρά παιδιά και μια έγκυος γυναίκα, συνελήφθησαν από τις αρχές. Εκείνο το απόγευμα, υποστηρίζεται ότι τους φόρτωσαν σε ένα σκάφος της ακτοφυλακής, τους οδήγησαν στη θάλασσα και τους έριξαν σε δύο σωσίβιες σχεδίες. 

Αφού κοιμήθηκαν όλη τη νύχτα στο δάσος, ο Κέιτα, ο Κουαμού και ένας άλλος άνδρας, ο Ιμπραήμ (δεν είναι το πραγματικό του όνομα για λόγους ασφαλείας), συνελήφθησαν στις 16 Σεπτεμβρίου.

Ο Ιμπραήμ, πρώην μέλος του ναυτικού του Καμερούν, είπε ότι στο δρόμο τους σταμάτησαν άτομα που αυτοσυστήθηκαν ως αστυνομικοί. Τους ζητήθηκε ταυτότητά τους και τους αφαιρέθηκαν τα τηλέφωνα και τα χρήματα. Στη συνέχεια τους έβαλαν σε ένα αυτοκίνητο και τους μετέφεραν στο λιμάνι. Ο Ιμπραήμ είπε ότι στη συνέχεια τους φόρτωσαν σε ένα ταχύπλοο, το οποίο αναγνώρισε ως Rafnar, ένα σκάφος που χρησιμοποιεί η ακτοφυλακή στη Σάμο.

Μετά από μισή ώρα, η βάρκα σταμάτησε και ο Ιμπραήμ λέει ότι, ένας-ένας, οι άντρες σπρώχνονταν στο νερό. «Αντιστάθηκα», είπε. «Με χτύπησαν πριν με ρίξουν στο νερό». Αφού τελικά έπεσε στη θάλασσα, κολύμπησε απελπισμένα προς την τουρκική ακτή. 

Σύμφωνα με τον Ιμπραήμ, το σώμα του Κέιτα ξεβράστηκε αμέσως μετά αφότου έφτασε. Σύμφωνα με γνωστούς των δύο θυμάτων ούτε Κέιτα αλλά ούτε και ο Κουαμού μπορούσαν να κολυμπήσουν. Ο Ιμπραήμ προσπάθησε να κάνει ανάνηψη στον Κέιτα αλλά ήταν πολύ αργά. 

Η τουρκική αστυνομία τον συνέλαβε στις 18 Σεπτεμβρίου όπου και τους περιέγραψε τα γεγονότα που οδήγησαν στο θάνατο του Κέιτα. «Μας έσπρωξαν όλους στη θάλασσα», είπε στις αρχές. «Δε μας παρείχαν σχεδία ή βάρκα».

Δύο μέρες αργότερα βρήκαν και τον Κουαμού στην ίδια παραλία που είχε ξεβραστεί ο Κέιτα. Ο Ιμπραήμ αργότερα αναγνώρισε και τα δύο πτώματα στο νεκροτομείο της Σμύρνης.

Αν και είναι αδύνατο να επαληθευτεί πλήρως η ιστορία του Ιμπραήμ, δύο Έλληνες αξιωματούχοι με άμεση γνώση των επιχειρήσεων της ακτοφυλακής, που μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας, επιβεβαίωσαν ότι αυτό που περιέγραψε είχε συμβεί και στο παρελθόν, συνήθως απέναντι σε μικρότερες ομάδες αιτούντων άσυλο. Το σκεπτικό είναι να αποφεύγεται η χρήση σωσίβιων σχεδίων, οι οποίες είναι ακριβές. Και οι δύο αξιωματούχοι δήλωσαν ότι συνήθως παρέχονται στους πρόσφυγες σωσίβια προτού τους ζητηθεί να επιστρέψουν κολυμπώντας στην Τουρκία.

Με πληροφορίες από Guardian