«Αυτοψία» στα καταφύγια του Πειραιά: Τι "κρύβουν" και σε τι κατάσταση βρίσκονται

Μοιάζουν με ξεχασμένο κομμάτι της ιστορίας της χώρας μας. Που «σημαδεύεται» από την υγρασία και τον χρόνο που κυλά. «Λαβύρινθοι» κάτω από τα πόδια εκατομμυρίων Ελλήνων που πηγαινοέρχονται στις δουλειές τους καθημερινά κι έχουν λησμονήσει το χθες. Χώροι που «υπόσχονταν» σωτηρία, τόσο στο κέντρο της πρωτεύουσας, αλλά και σε άλλες περιοχές της Αττικής. Τα καταφύγια, εγκαταλελειμμένα πια, «σβήνουν» το ένα μετά το άλλο, αν και στα χαρτιά παραμένουν ενεργά, δηλώνει στο Flash.gr, ο κύριος Παναγιώτης Δευτεραίος, Πολιτικός Μηχανικός – Σπηλαιολόγος, τον οποίο συναντήσαμε σε δύο από τα καταφύγια του Πειραιά…

«Είναι εκατοντάδες, είναι πάρα πολλά τα καταφύγια της Αττικής. Σε αρκετά από αυτά, στα πιο χαρακτηριστικά, έχω βρεθεί στο εσωτερικό τους.

-Θέλετε να μας πείτε ποια είναι τα πιο χαρακτηριστικά;

Η Αθήνα έχει δύο μεγάλα κεντρικά καταφύγια. Ένα στο λόφο του Λυκαβηττού και ένα στο λόφο του Αρδηττού. Αυτά είναι σκαμμένα μέσα στο βράχο, στρατιωτικής χρήσης περισσότερο όταν κατασκευάστηκαν, δηλαδή στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘30, τότε βέβαια που η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα περίχωρα απέκτησαν όλα σχεδόν τα καταφύγια που υπάρχουν σήμερα και τα οποία γνωρίζουμε και μάλιστα επί Μεταξά. 

Τώρα, εκτός από αυτά τα δύο, καταφύγια υπάρχουν σε πολλά χαρακτηριστικά κτίρια της Αθήνας, του κέντρου.

Το πιο γνωστό από αυτά, το μοναδικό αξιοποιημένο θα έλεγα, είναι στην οδό Κοραή, στο κτήριο της Εθνικής Ασφαλιστικής. Αυτό βέβαια αξιοποιήθηκε με τη δεύτερη του χρήση, ως χώρος ιστορικής μνήμης. Δηλαδή, όταν το κτήριο της Εθνικής Ασφαλιστικής επιτάχθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα, το υπόγειο διώροφο καταφύγιο που είχε, χρησιμοποιήθηκε ως κρατητήριο, κέντρο μεταγωγών για την ακρίβεια, της υπηρεσίας της Κομαντατούρ. Παρόλ’ αυτά, μπορεί κανείς να το επισκεφτεί και βλέπουμε στο εσωτερικό του πλήρεις τις εγκαταστάσεις ύδρευσης, φωτισμού, εξαερισμού, καθώς και ό,τι άλλο είχε μέσα από το καταφύγιο στην πρώτη του κατασκευή.»

Σε ποιες περιοχές υπάρχουν καταφύγια

Τα καταφύγια κατασκευάστηκαν τόσο επί Μεταξά, όσο κι από τις δυνάμεις κατοχής την πιο σκοτεινή περίοδο της ανθρωπότητας. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για την ακρίβεια, τις εντολές έδιναν οι Γερμανοί κατακτητές, σε επιταγμένους κατοίκους των γύρω περιοχών, που τους είχαν υπό την επίβλεψη τους. Από τότε, βρίσκονται στα «σωθικά» της Αττικής και όχι μόνο.

Καταφύγια στην Αθήνα (Λυκαβηττός, Αρδηττός, Πολύγωνο, κ.α.), στον Πειραιά (Προφ. Ηλίας, Καστέλα, Δραπετσώνα, κ.α.), στα Νότια Προάστια (Ελληνικό, Βούλα, Γλυφάδα), στα Βόρεια (Κηφισιά, Παπάγου, Ψυχικό), στο Σούνιο, στη Ραφήνα, σε όλη την Ελλάδα. Σε δύο από αυτά, βρεθήκαμε με τον φακό του Flash και του συναδέλφου, Γιάννη Κέμμου. Εκεί, ο κύριος Δευτεραίος, μας ξενάγησε και μας θύμισε την ιστορία τους…

«Τα γερμανικά στρατεύματα δεν κατασκεύασαν καταφύγια μέσα στην πόλη. Τα Γερμανικά Καταφύγια της Αττικής, είναι περισσότερο περιφερειακά. Ήταν για τη θωράκιση της ακτογραμμής του νομού, ας πούμε. Για παράδειγμα, υπάρχει ένα στην Ραφήνα, λίγο μακριά από το κέντρο, αλλά το αναφέρω γιατί είναι υπό αξιοποίηση. Έχει ήδη δεχτεί εργασίες για να ανοίξει για το κοινό και να γίνει επισκέψιμο. Το λέω ως παράδειγμα αυτό, γιατί της Ραφήνας, μαζί με κάποια άλλα που υπάρχουν σε όλη την ακτογραμμή από τον Πειραιά μέχρι και το Σούνιο, αποτελούσαν μέρος μεγαλύτερων εγκαταστάσεων. Ήταν δηλαδή στρατόπεδα, τα λεγόμενα οχυρά. Δεν ήταν μεμονωμένοι χώροι καταφυγής, όπως τα καταφύγια που υπάρχουν στο κέντρο της Αθήνας. Και έχουμε και την κατηγορία των καταφυγίων που έγιναν μετά τον πόλεμο.

Μάλιστα, επειδή ο Μεταξάς θέσπισε αναγκαστικό νόμο, ειδικά για δύο χρόνια πριν έρθουν οι Γερμανοί, 1938-39, έπρεπε όλα τα κτήρια που κατασκεύαζαν τότε οι ιδιοκτήτες τους, να έχουν καταφύγια στα υπόγειά τους. Αυτός ο νόμος δεν καταργήθηκε μετά τον πόλεμο. Συνέχισε να ισχύει. Έτσι έχουμε πολυκατοικίες στο κέντρο, της δεκαετίας του ’50, που έχουν κι αυτές καταφύγια στα υπόγειά τους.»

Ενεργά στα χαρτιά τα καταφύγια, όχι όμως και συντηρημένα

Στις μέρες μας τα καταφύγια αυτά, που ανήκουν στην υπηρεσία ΠΑΜ – ΠΣΕΑ ( Παλλαϊκής Άμυνας και Πολιτικής Σχεδίασης Εκτάκτων Αναγκών) καταρρέουν. Στο εσωτερικό τους ελάχιστα έχουν μείνει για να θυμίζουν το παρελθόν. Τα περισσότερα πράγματα έχουν αφαιρεθεί, τονίζει ο έμπειρος σπηλαιολόγος, από ανθρώπους που τα έχουν εξερευνήσει κατά καιρούς, στο βάθος των δεκαετιών που έχουν περάσει…

« Οι κατασκευές αυτές είναι πολύ παλιές πλέον, για να θεωρήσει κανείς ότι μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν για τον ρόλο για τον οποίο κατασκευάστηκαν. Παρ' όλα αυτά όμως δεν έχουν διαγραφεί. Δηλαδή, θεωρούνται ακόμη ενεργά. Είναι σε ένα μεταίχμιο, ως καταφύγια με ενεργό ρόλο και ως καταφύγια που μπορούν να γίνουν χώροι ιστορικής μνήμης, για παράδειγμα. Όπως αυτά που σας προανέφερα στη Ραφήνα και στο κτήριο της Εθνικής Ασφαλιστικής.
Αλλά τα περισσότερα από αυτά τα καταφύγια, στα χαρτιά των υπηρεσιών όπου και ανήκουν, δηλαδή στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη αν δεν είναι στρατιωτικού χαρακτήρα -όπως του Λυκαβηττού- τότε θεωρούνται ενεργά. Όμως ουσιαστικά έχουν εγκαταλειφθεί. Τυπικά, μόνο στα χαρτιά θεωρούνται ενεργά.

-Δεν θα μπορούσαν δηλαδή να χρησιμοποιηθούν ξανά ως καταφύγια;

Δεν είναι συντηρημένοι οι χώροι αυτοί. Ειδικά στα κτήρια, τα περισσότερα καταφύγια, χρησιμοποιούνται ως αποθήκες. Για παράδειγμα, στο κτήριο του Ερυθρού Σταυρού στην 3η Σεπτέμβριου, όταν είχα ζητήσει να το δω κάποια στιγμή, μου απάντησαν…Τι θέλετε να σας δείξουμε δηλαδή, την αποθήκη μας; Όχι. Δεν είναι φροντισμένα. Κανένα. Ίσως του Λυκαβηττού είναι το μόνο που δέχεται περιστασιακά κάποια συντήρηση, αλλά και πάλι δεν είναι στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Καλύτερο μεν από τα άλλα, δηλαδή βαμμένο μέσα, λειτουργούν οι εξοπλισμοί του, οι πόρτες του, αλλά και πάλι είναι παλιό. Φαίνονται τα σάπια σίδερα και η υγρασία.»

Τα μόνα σημάδια που μαρτυρούν τον ρόλο που έπαιξαν αυτοί οι χώροι κάποτε, είναι αποτυπωμένα στα ντουβάρια. Μηνύματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, στα ελληνικά, στα αγγλικά αλλά και στα γαλλικά. Αλλά και υπολείμματα πυρομαχικών που στοίβαζαν εκεί κάποτε, οι δυνάμεις κατοχής…

«Βρίσκουμε κατά καιρούς μηνύματα ξεχασμένα ή που δεν φαίνονται πολύ στους τοίχους, χαραγμένα από τότε. Πιο πολύ στα ιδιωτικά καταφύγια, δηλαδή στα γερμανικά περισσότερο, όχι τόσο στα αστικά. Επίσης έχει τύχει να βρούμε ξεχασμένο εξοπλισμό, δηλαδή κομμάτια πυρομαχικών. Βέβαια όταν τα βρίσκει κάποιος, συστήνουμε να μην τα αγγίζει, να μην πλησιάζει καν, γιατί μπορεί να είναι επικίνδυνα. Θέλει να δείχνει πολύ προσοχή όποιος εξερευνά αυτά τα μέρη, καθώς υπάρχουν και επικίνδυνα σημεία, όπως φρεάτια κλπ, που μπορεί να τραυματιστεί κανείς. Επίσης δεν έχουν φωτισμό και επαρκές σήμα για τα κινητά τηλέφωνα, σε περίπτωση που υπάρξει ανάγκη. Οπότε καλό είναι να μην τα εξερευνά κάποιος μόνος του.»

Ο κύριος Δευτεραίος, ως επικεφαλής της Alter Explorer Team, μιας ομάδας που διοργανώνει για το κοινό ανάλογες εξορμήσεις στο κέντρο της Αθήνας, στον Πειραιά αλλά και περιφερειακά, επισκέπτεται μόνον κατόπιν συνεννόησης και άδειας, μερικά από τα καταφύγια αυτά. Με το σωστό τρόπο, όπως τονίζει και με ασφάλεια. Χωρίς να κινδυνεύσει κάποιος ή να κάνει κάτι που απαγορεύεται.