Πρωταπριλιά: Γιατί συνηθίζουμε να λέμε καλοπροαίρετα ψεματάκια;

Η πρώτη μέρα του ανοιξιάτικου Απρίλη είναι αφιερωμένη στην εξαπάτηση και τις φάρσες. Όλοι έχουμε μια έμφυτη επιθυμία να είμαστε άτακτοι. Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης μας. Και η Πρωταπριλιά δίνει έναν τρόπο να κάνουμε μια φάρσα σε κάποιον ή ένα αστείο χωρίς να τον βλάψουμε.

Αν και μπορεί να είναι καλοπροαίρετο, δεν εκτιμούν όλοι ένα αστείο. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2021, το 47% των Αμερικανών που ρωτήθηκαν είπαν ότι βρίσκουν τα πρακτικά αστεία ενοχλητικά, ενώ το 45% είπε ότι ήταν αστεία.

Το έθιμο στη χώρα μας

Στον ελληνικό χώρο το έθιμο πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών. Η συνήθεια να λένε ψέματα δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Μάλιστα, αποτελεί, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις.

Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.

Από τους Κέλτες μέχρι τους Γάλλους

Το έθιμο έλκει την καταγωγή του από τη Δύση και οι ρίζες του ανιχνεύονται στους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι συνήθισαν την Πρωταπριλιά που καλυτέρευε ο καιρός να βγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες τους για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν.

Τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες.

Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.

Σύμφωνα με το The Museum of Hoaxes

Μια δημοφιλής θεωρία χρονολογείται στη Γαλλία του 16ου αιώνα, όταν οι Γάλλοι άλλαξαν το ημερολόγιό τους, μεταφέροντας την έναρξη του νέου έτους από τον Μάρτιο στην 1η Ιανουαρίου.

Αρνούμενοι να υιοθετήσουν το νέο ημερολόγιο, οι σταθεροί υποστηρικτές του παλαιού συστήματος χλευάζονταν για την απροθυμία τους να δεχτούν την πρόοδο και γίνονταν στόχος φάρσας ως αποτέλεσμα της ξεροκεφαλιάς τους.

Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι η Πρωταπριλιά είναι απόγονος της γιορτής «Hilaria«, μιας αρχαίας ρωμαϊκής γιορτής που γινόταν κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου για να γιορτάσει την εαρινή ισημερία και τη θεά Κυβέλη.

Ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου σημειώνει ότι η πρώτη επίσημη αναφορά στην πονηρή γιορτή προέρχεται από ένα ποίημα του 1561 του Eduard De Dene, ενός φλαμανδού ποιητή.

Εκείνος έγραφε
για το πόσο διασκεδαστικό είναι να στέλνει τον υπηρέτη του σε μια σειρά από περιττές εργασίες, κάτι που ίσως αναγνωρίσετε ως την προέλευση του όρου «fools errands». Σχεδόν 500 χρόνια αργότερα, παρόμοιες συμπεριφορές περιγράφονται σε ένα άρθρο εφημερίδας του 1902 στο Άκρον του Οχάιο ως ένας δημοφιλής τρόπος για να γιορτάσει κανείς την 1η Απριλίου.

Από τις πιο πετυχημένες πρωταπριλιάτικες φάρσες ανά τον κόσμο

-Το 1957  ο παρουσιαστής ειδήσεων του BBC Ρίτσαρντ Ντίμπλεμπι παρουσιάζει οπτικοποιημένο ρεπορτάζ για την ανοιξιάτική συγκομιδή σπαγγέτι στην Ιταλία και γίνεται πιστευτός. Το ρεπορτάζ έδειχνε βρασμένα μακαρόνια κρεμασμένα σε δέντρα και ανθρώπους να τα μαζεύουν.

-Το 1940 το Ινστιτούτο «Franklin»  ενημέρωσε ότι την επόμενη μέρα θα έρχονταν το τέλος του κόσμου. Όπως ήταν αναμενόμενο επικράτησε πανικός.

-Tο 1955  το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε πως βρήκε τον τάφο του Σωκράτη, μαζί με το κώνειο, στην Ακρόπολη.

-Το 1962 στη Σουηδία οι τηλεθεατές ενημερώθηκαν ότι μπορούσαν να βλέπουν τηλεόραση έγχρωμα, απλώς τοποθετώντας ένα κομμάτι καλσόν μπροστά στην οθόνη.

-Το 1992 ένας μίμος υποδυόμενος τον 79χρονο Ρίτσαρντ Νίξον είπε σε αμερικανικό ραδιοφωνικό σταθμό, ότι ο 79χρονος τότε Νίξον θα είναι υποψήφιος για την προεδρία την ΗΠΑ.

Το 2014 η Google «μπήκε» δυναμικά στα κόλπα της Πρωταπριλιάς, όταν κυκλοφόρησε ένα παιχνίδι Pokémon όπου οι παίκτες μπορούσαν να ψάξουν και να πιάσουν τον Πίκατσου και τον Μπούλμπασαρ μέσω… των χαρτών της.