Ένας ασθενής...εξομολογείται!

Μια επιστολή - κατάθεση ψυχής, η οποία γράφτηκε ανήμερα των Χριστουγέννων μέσα στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο Ηρακλείου έστειλε στο cretalive ο κ. Γιώργος Γοργοράπτης.
Με αφορμή την περιπέτεια της υγείας του, ξεδιπλώνει την "εμπειρία" του από τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό της αιματολογικής κλινικής και καταγράφει τον θαυμασμό του για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τους ασθενείς.
Παράλληλα καταθέτει τους προβληματισμούς του για τον τρόπο με τον οποίο κάποιο "αλγόριθμοι" - όπως αναφέρει - θα αποφασίσουν για το αν θα του δοθεί το δικαίωμα να δώσει τη μάχη, που είναι αποφασισμένος να δώσει για τη ζωή του.

"ΕΠΙΛΕΞΙΜΟΤΗΤΑ - Οι άνθρωποι, οι άλλοι και οι αλγόριθμοι", τιτλοφορεί την ανοιχτή επιστολή του ο κ. Γοργοράπτης και γράφει αναλυτικά:

"Προς την κυρία Δήμητρα Λιάπη Διευθύντρια της αιματολογικής κλινικής Βενιζέλειου Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης.

ΚΟΙΝ. Προς την Διοίκηση του Νοσοκομείου.

Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου και ελπίζω η τελευταία που απασχολώ τον δημόσιο χώρο με την ασημαντότητα μου. Στην προβολή των απόψεων μου στον κοινωνικό χώρο, της δουλειάς ή του προσώπου μου ούτε τον ελάχιστο χρόνο ποτέ δε διέθεσα. Όχι από έπαρση αλλά από μια αίσθηση επείγοντος που από παιδί κυριαρχούσε μέσα μου. Αποδείχτηκε πως δεν είχα άδικο. Έπρεπε να τρέχω, να ζήσω σχεδόν μυστικά. Ήταν δύσκολο για κάποιον σαν εμένα; Ναι, αλλά πρόλαβα. Ανεξάρτητα από το τι μπορούσα και τι όχι επέλεξα να προσπαθήσω να αναστήσω τα τέσσερα αγόρια μου σε μια συνθήκη πλήρους αφοσίωσης. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια τα παιδιά μου με μοιράστηκαν με τους μαθητές μου. Οι μεν έλεγαν για τους δε πως είναι τυχεροί. Ξέρω πολύ καλά πως ο πραγματικά τυχερός είμαι εγώ και το πιστεύω και τώρα, κυρίως τώρα, που εκ των πραγμάτων κοιτάζω και λίγο πίσω. Όμως το θέμα ποτέ δεν είναι τι βλέπω πίσω αλλά μπροστά μου.

Υπάρχουν εκεί έξω ένα εκατομμύριο άνθρωποι που φωτίζουν τον εργασιακό τους χώρο (που συχνά και εκ των πραγμάτων γι’ αυτούς ταυτίζεται εν πολλοίς με τον κοινωνικό) με την ευγένεια, το χαμόγελο, την καλή τους διάθεση, την μαχητικά θετική στάση ζωής τους.

Υπάρχουν εκεί έξω ένα εκατομμύριο άνθρωποι (είναι οι ίδιοι) που μετέχουν στο κοινωνικό γεγονός με γνωστική επάρκεια, ο καθένας στο αντικείμενο του. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος παντογνώστης για να το δει, αρκεί να θέλει να δει το αποτέλεσμα της προσπάθειας τους.

Υπάρχουν εκεί έξω ένα εκατομμύριο άνθρωποι που δεν αρνούνται συστηματικά να χρησιμοποιήσουν το μυαλό τους όταν τα προβλήματα γίνονται σύνθετα και οι λύσεις δεν είναι προφανείς και καθορισμένες από τα σχετικά πρωτόκολλα.

Υπάρχουν εκεί έξω ένα εκατομμύριο άνθρωποι που τολμούν να αναλάβουν πρωτοβουλία και να δράσουν, όταν όλα μοιάζουν να χάνονται, δρώντας τις περισσότερες φορές σωτήρια, αναλαμβάνοντας τεράστιο βάρος ευθύνης, αντί να κρυφτούν πίσω από τυπικές οδηγίες, που καλώς ισχύουν, αλλά δεν λύνουν πάντα το πρόβλημα όταν αυτό είναι σύνθετο και επείγον.

Υπάρχουν εκεί έξω ένα εκατομμύριο άνθρωποι (επιμένω οι ίδιοι είναι) που ως ουσιαστικά αλληλέγγυοι δίνουν περιεχόμενο, νόημα και τιμούν με την παρουσία τους την ιδέα της κοινωνίας. Χωρίς αυτούς όχι μόνο η ρόδα δεν γυρίζει αλλά κι αν γυρίσει δεν ξέρει που πάει. Υπάρχουν άνθρωποι!

Γνώρισα τους τελευταίους δυο μήνες, είναι αλήθεια όχι από καλή αιτία, πολλούς τέτοιους ανθρώπους, που με έκαναν να θυμηθώ πόσο τυχερός υπήρξα στη ζωή μου, ακριβώς γιατί τέτοιοι άνθρωποι κατά κανόνα με συντρόφευσαν και τέτοιους κατά πλειοψηφία κλήθηκα να στηρίξω. Στην αιματολογική κλινική του Βενιζέλειου νοσοκομείου, με τον αλλόκοτα vintaz ξενοδοχειακό εξοπλισμό, συνάντησα την κυρία Δήμητρα Λιάπη διευθύντρια της κλινικής. Εκεί δουλεύει ασταμάτητα, απίστευτα πολλές ώρες. «Είναι η δουλειά μου. Δεν κάνω κάτι άλλο για να μου λέτε ευχαριστώ.» Αυτό θα ακούσει όποιος θελήσει να ανατροφοδοτήσει λίγο το τεράστιο κουράγιο της μικρόσωμης αεικίνητης γυναίκας. Αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα ποιος είναι ο συνομιλητής της, ακούει προσεκτικά, μιλάει επιγραμματικά υπομειδιώντας, με τον έλεγχο της συζήτησης πάντα δικό της, για να απλώσει σε ένα τεράστιο φωτεινό χαμόγελο, όταν με ευγένεια και χάρη βάζει τέλος στην απεραντολογία του ασθενούς που προσπαθεί να αντλήσει σθένος από τις λέξεις. «Για την ώρα δεν έχομε κάτι άλλο, θα τα ξαναπούμε.» Είναι από αυτούς του ενός εκατομμυρίου. Δίπλα της οι γιατροί κυρίες: Αιμιλία Σταυρουλάκη, Άννα Μπουλά, Άρια Χατζηβασίλη , Πέγκυ Κανέλλου και η τυχερή να εργάζεται και να μαθαίνει στο πλαίσιο μιας τέτοιας ομάδας, η ειδικευόμενη γιατρός κυρία Ιωάννα Μανίκα. Είναι όλες τους από αυτούς τους σπάνιους του ενός εκατομμυρίου. Γυναίκες βράχοι, να σκάει απάνω τους το κύμα και να συνοφρυώνεται μ’ αυτό που συναντά. Γυναίκες που για τη δουλειά έχουν ξεχάσει τα ρολόγια τους, με ότι ενδεχομένως μπορεί να σημαίνει αυτό για τους άλλους τομείς της ζωής τους. Γυναίκες με τέτοια δοτικότητα που κάνει την δική μου διάθεση για προσφορά στους μαθητές μου να μοιάζει με κερί δίπλα σε προβολέα χειρουργείου.

Η αιματολογική κλινική του Βενιζέλειου νοσοκομείου λειτουργεί και παράγει το έργο της στηριγμένη και σε μια ομάδα νοσηλευτών και νοσηλευτριών που τις πρώτες μέρες με έκαναν να σκεφτώ «Δεν μπορεί, με κάποιο τρόπο τις έχουν επιλέξει. Δεν μπορεί να είναι όλοι έτσι.» Μάλλον κάνω λάθος, αλλά για την ώρα θα μείνω στην εμπειρία μου. Ξέρουν πάρα πολύ καλά που βρίσκονται, ξέρουν σε ποιου είδους αρρώστους απευθύνονται, όμως δευτερόλεπτο δεν χάνουν την ανυπόκριτη γλυκύτητα, την τρυφερή ευγένεια, το ατέλειωτο κουράγιο, το φωτεινό γέλιο και κυρίως το απίστευτο χιούμορ τους, που ελπίζω να βοηθά τις ίδιες τουλάχιστον όσο ανακουφίζει τους πάσχοντες. Από τον προϊστάμενο Πλαϊτη Μανώλη, και την υπεύθυνη Άρτεμη Δουρουντουδάκη, μέχρι τον πιο πρόσφατο εκπαιδευόμενο νοσηλευτή, οι νοσηλεύτριες της αιματολογικής κλινικής του Βενιζέλειου νοσοκομείου προέρχονται από και ανήκουν στην δεξαμενή του ενός εκατομμυρίου. Η Ευαγγελία Ανδρουλάκη, η Γωγώ Θεοδώρου, η Χριστιάνα Καλονάκη, η Σοφία Λαγουδάκη, η Ειρήνη Μακράκη, η Γεωργία Φραγκιαδάκη, ο Ηλίας Κριτσωτάκης, η Βούλα Φούσια, η Μαρία Μαθιουδάκη, η Μαρία Δράκου, η Νεκταρία Στιβακτάκη, η Μάγδα Αγγέλου, η Αγγελική Βελόγλου, η Ελευθερία Τσαγκαράκη, η Φωτεινή Παπαδάκη, ανεξάρτητα από τα χρόνια εμπειρίας και από τον τίτλο σπουδών αναλαμβάνουν καθημερινά ένα ψυχικό φορτίο που λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να σηκώσουν ακόμα και από αυτούς του ενός εκατομμυρίου. Αν ένας μαθητής μου εκνευριστεί γιατί νομίζει πως δεν είναι αρκετά έξυπνος ώστε να ανταποκριθεί στην δυσκολία ενός μαθήματος, εγώ πρέπει να τον στηρίξω και να τον πείσω πως μπορεί. Αν μια καλή μαθήτρια βουρκώσει γιατί δεν έγραψε είκοσι, πρέπει να με ακούσει να λέω πως δεν αμφισβητώ την κλάση της, απλώς στο τελευταίο διαγώνισμα έκανε μερικά λαθάκια. Ε καλά, δε θέλομε δα και ψυχοθεραπεία επειδή διαχειριζόμαστε το μαθησιακό άγχος των παιδιών. Τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι εδώ μέσα , πώς το κάνουν, ποιος τους φροντίζει για να μπορούν να το κάνουν και κυρίως πως καταφέρνουν να επιστρέφουν στα σπίτια τους χωρίς να έχουν οι ίδιοι αρρωστήσει; Και μη πει μου κάποιος πως είναι ρόλος, γιατί όλα είναι ρόλος αλλά δεν είναι όλοι οι ρόλοι ίδιοι και ξέρω τι λέω.

Υπάρχουν εκεί έξω και οι άλλοι, τέσσερα εκατομμύρια, «ενεργός» πληθυσμός, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και αυτοί. Κάποιοι από αυτούς θεωρούν πως τους χρωστούν να τους πληρώνουν επειδή μας κάνουν την τιμή να ανασαίνουν, ή επειδή πιστοποίησαν κάποτε, κύριος οίδε που και πως, ένα επίπεδο γνώσης. Κάποιοι από αυτούς δουλεύουν πολύ και ορισμένοι έχουν, για τον εαυτό τους και αποτελέσματα κάποτε ως εντυπωσιακά. Δεν είναι οι λάθος άνθρωποι, απλώς κάνουν λάθος. Το οργανωμένο σύνολο είναι γι’ αυτούς χώρος επιβολής παντοειδούς εξουσίας. Η αντίληψη τους για τον άλλο εξαντλείται σε εκείνην του υποψήφιου θύματος. Μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν, να τον εκμεταλλευτούν, να τον εξαπατήσουν, σε αρκετές περιπτώσεις να τον εξοντώσουν. Δεν είναι απαραίτητα η κακότητα το κίνητρο τους. Μπορεί να τους κινεί η ανασφάλεια συγκαλυμμένα ή όχι, μπορεί ο φόβος, κάποτε ο κοινωνικός πανικός. Απέτυχαν! Οι άνθρωποι αυτοί δεν ανήκουν σε ένα ιδεολογικό χώρο, αν και έχουν την τάση να συνασπίζονται, όταν δεν σφάζονται αλλήλοις. Η δική μου εμπειρία πάντως αφορά σε επαφή με τέτοιους τύπους από όλους τους ιδεολογικούς, πολιτικούς, κομματικούς και κοινωνικούς χώρους. Ό,τι κι αν νομίζουν για τον εαυτό τους είναι οι άτυχοι. Τυχεροί είναι οι άλλοι, αυτοί του εκατομμυρίου. Ζουν ως «εμείς» και έτσι έχουν την βάση για να χτίσουν. Οι πολλοί δεν την έχουν αυτή τη βάση κι αν είναι πλοία δεν έχουν έρμα. Η ευτυχία είναι πολύ ντελικάτη για να συνυπάρξει με την ημιβάρβαρη νοοτροπία αυτών των άλλων. Μπορούν να υποκριθούν οτιδήποτε, ακόμα και τους ευτυχισμένους. Δεν πείθουν κανένα, ούτε καν τους όμοιους τους. Όσο για τον εαυτό τους ε κάποιες ώρες περισυλλογής δεν θα έχουν κι αυτοί, κάποιο αναστοχασμό δεν θα επιχειρούν; Άρα κάτι θα ξέρουν για την κατάσταση τους και τις προοπτικές της. Ελπίζω!

Υπάρχουν εκεί έξω και οι αλγόριθμοι. Πριν από εικοσιπέντε χρόνια βρέθηκα, με άμφω κάταγμα στα σφυρά του αριστερού ποδιού, να περιμένω στον προθάλαμο χειρουργείου για την ανάταξη και την τοποθέτηση λάμας και καρφιών στερέωσης, φυσικά με ολική νάρκωση. Εμπιστευόμουν τον γιατρό, δεν ανησυχούσα για την επέμβαση, όμως με ενοχλούσε το ότι θα βρισκόμουν εκτός συνείδησης, έστω για λίγο, έστω για το «καλό μου». Όταν ο γιατρός είπε «Αυτός ο κύριος, που μόλις πέρασε μέσα, έχει το ίδιο κάταγμα με σένα. Σε δέκα λεπτά τελειώνουμε αυτόν και ξεκινάμε εμείς. Εντάξει; Λίγη υπομονή. «Μα δεν είναι θέμα υπομονής, δεν καταλαβαίνω γιατί σ’ εμένα θα γίνει ολόκληρο χειρουργείο και τον κύριο θα τον τακτοποιήσετε σε δέκα λεπτά». «Γιατί εσύ είσαι νέος». «Τι πάει να πει αυτό; Δεν μπορεί να κάνει την επέμβαση;» «Μπορεί, αλλά θα του βάλουν ένα γύψο και θα φύγει. Ίσως να κουτσαίνει λίγο μετά αλλά στην περίπτωση του δεν είναι πρόβλημα. Θα ήθελες εσύ να κουτσαίνεις;» Η επέμβαση έγινε, τα μέταλλα τοποθετήθηκαν, έκαναν τη δουλειά τους, αργότερα αφαιρέθηκαν, η βάδιση ήταν και είναι όπως πριν το ατύχημα. Για τον κύριο δεν έμαθα ποτέ τι ακολούθησε, ελπίζω η πρόγνωση να διαψεύστηκε στην περίπτωση του. Αυτοί είναι οι αλγόριθμοι. Μέσω αυτών και ερήμην μας η απόφαση που αφορούσε και τους δυο είχε ληφθεί. Είναι όλο αυτό αποδεκτό; Κι αν ναι, από ποιόν; Δεν έχει καμιά σημασία, έτσι λειτουργεί.

Υπάρχουν εκεί έξω, αλλά υπάρχω και εγώ εδώ μέσα. Είμαι στο παλιό νοσοκομείο της πόλης μας, από επιλογή, απολαμβάνοντας την φροντίδα ανθρώπων απολύτως μοναδικών, που με βοηθούν και προσπαθούν το καλύτερο για εμένα σήμερα. Όμως για το αύριο που διεκδικώ κάποιος αλγόριθμος θα αποφασίσει αν θα μου δοθεί το δικαίωμα να δώσω τη μάχη, που είμαι αποφασισμένος να δώσω.

Έχω την τεράστια τύχη η αδερφή μου κι εγώ να είμαστε απολύτως συμβατοί. Υπάρχει δότης! Όμως υπάρχουν και τα ντεζαβαντάζ. Δεν είμαι πια τριανταοκτώ χρόνων, όπως τότε με το πόδι, έχουν περάσει εικοσιπέντε χρόνια, είμαι στο ηλικιακό όριο. Ούτε βεβαίως το κόστος για το σύστημα υγείας έχει κάποια σχέση, είναι άλλης τάξης. Έχω περάσει πριν δεκατρία χρόνια CA κύστης. Βέβαια το ξεπέρασα με συστηματική φροντίδα και σχολαστική ιατρική παρακολούθηση. Πάντως το κουτάκι που θα τικαριστεί θα αφαιρεί πόντους. Έχω υπάρξει καπνιστής. Σήμερα δεν είμαι, αλλά το κουτάκι που θα τικαριστεί θα αφαιρεί πόντους. Στο πλαίσιο αυτής της τελευταίας περιπέτειας στον σταθερό μέχρι εκείνη τη στιγμή ασθενή, μετά από ένα σαράντα πυρετό, ενεργοποιήθηκε αιμοφαγοκυταρικό σύνδρομο. Για την ώρα μοιάζει να ξεπερνιέται, είναι υπό έλεγχο, αλλά τον χαρακτηρισμό σταθερός τον χάσαμε, το κουτάκι που θα τικαριστεί θα αφαιρεί πόντους. Ναι είμαι ή έχω υπάρξει και αυτά. Δεν είμαι όμως μόνο αυτά κι όπως κάθε άλλη ανθρώπινη ύπαρξη δεν μπορεί να χωρέσει σε κουτάκια, όμοια κι εγώ δεν χωρώ. Τους αλγόριθμους τους φτιάχνουν άνθρωποι, συμπληρώνουν τις φόρμες άνθρωποι, με τα στοιχεία τροφοδοτούν το σύστημα άνθρωποι, τελικά οι αλγόριθμοι είναι άνθρωποι πίσω από ένα προπέτασμα αντικειμενοποίησης με στόχο την προστασία αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Η απόφαση δεν μου ανήκει. Άλλοι θα αποφασίσουν. Όμως πριν διεκδικήσω το δικαίωμα μου στη ζωή είμαι υποχρεωμένος να παλέψω για το δικαίωμα μου να δίνω μάχες. Δεν έχω την πρόθεση να μείνω άπραγος, να περιμένω σιωπηρά την καταδικαστική ετυμηγορία που θα με αφορά. « Κύριε Γοργοράπτη δεν είστε μεταμοσχεύσιμος».

Ζούμε στην εποχή της εξατομικευμένης ιατρικής (personalized medicine), στο πλαίσιο της οποίας γίνεται παγκόσμια μια τεράστια προσπάθεια σε επίπεδο έρευνας και στρατηγικού σχεδιασμού ώστε να περάσουμε από τα πρωτόκολλα που λειτουργούν στο επίπεδο ενός πληθυσμού, σε προσεγγίσεις που λειτουργούν εξατομικευμένα, για τον κάθε άνθρωπο. Στα πλαίσια της εξατομικευμένης ιατρικής, μια σειρά κριτηρίων που μπορεί να έχουν προγνωστική αξία για το μέσο όρο ενός πληθυσμού, μπορεί ταυτόχρονα να σφάλλουν σοβαρά όταν εφαρμόζονται σε συγκεκριμένους ανθρώπους, οι περιστάσεις του καθενός από τους οποίους είναι μοναδικές. Για παράδειγμα, αν η ηλικία αποτελεί κριτήριο επιλεξιμότητας για μια θεραπεία, αξίζει να σκεφτούμε κατά πόσο αντιστοιχεί η ημερολογιακή ηλικία ενός ανθρώπου με τη βιολογική του ηλικία. Ένας άνθρωπος 60 ετών μπορεί να έχει τη βιολογία ενός ανθρώπου μικρότερης ή μεγαλύτερης ηλικίας, πράγμα που καθορίζεται από γενετικούς και άλλους παράγοντες, συχνά εξαιρετικά πολύπλοκους. Έτσι λοιπόν, σε συνδυασμό με τα pret-a-porter κλινικά πρωτόκολλα, που λαμβάνουν υπόψη ένα μικρό αριθμό παραγόντων, έχει τεράστια αξία η εμπειρία του κλινικού γιατρού που έχει προσεκτικά συνεκτιμήσει εκείνους τους παράγοντες που δεν εισέρχονται στα προγνωστικά σκορ αλλά είναι πιθανά μεγάλης σημασίας για τη λήψη της σωστής απόφασης για τον άνθρωπο που έχει μπροστά του.

Δεν έχω άλλο όπλο από τις λέξεις και ακριβώς αυτό κάνω τώρα. Αυτές αγάπησα, τις πίστεψα, τις θεράπευσα, τις μετέδωσα, τώρα τις παραδίνω και τους παραδίνομαι. Ποιο θα ήταν το νόημα μιας ολόκληρης ζωής αν αυτές δεν έχουν δύναμη; Όταν σκεφτόμουν, όταν διάβαζα, όταν επικοινωνούσα, όταν δίδασκα. Οι λέξεις είναι η ψυχή μας. Τις νύχτες όμως που δεν μπορώ να κοιμηθώ μια σκέψη με απασχολεί. Μήπως αυτοί του εκατομμυρίου την κρίσιμη ώρα ξεχνούν ποιοι είναι και γίνονται οι άλλοι. Μήπως τελικά δεν υπάρχουν αυτοί και οι άλλοι; Προσπαθώ να διώξω τη μαύρη σκέψη. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τίποτα και για κανέναν, κανένα δεν έχει νόημα. Δεν είναι έτσι. Πιστεύω στους ανθρώπους, πιστεύω στον τόπο μου, πιστεύω στην κοινωνία του ενός εκατομμυρίου. Ας μη συμβεί κάτι που θα καταδείξει πως οι άλλοι έχουν δίκιο. Μη με διαψεύσετε.

Γιώργος Γοργοράπτης

Βενιζέλειο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης.

25-12-2019"