Αναταράξεις στον χώρο των εκδόσεων

Σε πρόσφατο άρθρο της που δημοσιεύθηκε στο προσωπικό της ιστολόγιο (και αναπαράχθηκε από την ιστοσελίδα του δικού μας Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου), η πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Εκδοτών, Μποντούρ Αλ Κασίμι, ήταν σαφής: η εκδοτική βιομηχανία, λόγω της παγκόσμιας κρίσης στην εφοδιαστική αλυσίδα, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια «τέλεια καταιγίδα». Η συμφόρηση στα λιμάνια, η έλλειψη εμπορευματοκιβωτίων και οι αυξημένες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό που προκλήθηκαν από την πανδημία, συνδυασμένες με τα αυξανόμενα κόστη στην παραγωγή χαρτιού και βιβλίου (που με τη σειρά τους οφείλονται στην αύξηση των τιμών της ενέργειας και στην περιβαλλοντική πολιτική της χαρτοπαραγωγού Κίνας), ενδέχεται να επιφέρουν μακροπρόθεσμες επιπλοκές στον χώρο του βιβλίου.

Πώς αποτυπώνονται όλα αυτά στην εμπειρία των Ελλήνων εκδοτών; Οπως λέει στην «Καθημερινή» ο Γιάννης Κωνστανταρόπουλος, υπεύθυνος των εκδόσεων Μίνωας και πρόεδρος της Ενωσης Ελληνικού Βιβλίου, εδώ και ένα χρόνο έχει παρουσιαστεί πράγματι ένα έλλειμμα προσφοράς πρώτης ύλης, που οδηγεί σε αύξηση των τιμών του χαρτιού ακόμα και σε ποσοστό 100%. «Η ζήτηση», διευκρινίζει ο κ. Κωνστανταρόπουλος, «βρίσκεται σήμερα στα επίπεδα του 2019 –πράγμα όχι παράξενο–, όμως η προσφορά είναι χαμηλότερη από εκείνης της περιόδου, ενώ εκμεταλλεύονται σε ένα βαθμό αυτό το έλλειμμα και οι έμποροι χαρτιού. Είναι η πρώτη φορά από το 1980 που έχω κλείσει από τον Νοέμβριο την αγορά της ποσότητας χαρτιού που θα χρειαστώ μέχρι το καλοκαίρι, χωρίς μάλιστα να ξέρω πόσο θα μου κοστίσει. Κλείνω την αγορά και ό,τι συμβεί – αρκεί να διατεθεί το χαρτί».

Ο Γιάννης Παπαδόπουλος των ομώνυμων εκδόσεων περιγράφει ότι προς τα τέλη του 2021, στις κυριότερες ποιότητες χαρτιού που χρησιμοποιούνται, έγιναν ανατιμήσεις της τάξεως του 15%-20%, οι οποίες αφορούσαν όσες παραγγελίες παραδόθηκαν έως τον Δεκέμβριο. Πλέον οι έμποροι χαρτιού δεν δέχονται παραγγελίες προς παράδοση τον Ιανουάριο, καθώς το απόθεμά τους έχει μειωθεί πολύ. «Οι εκδότες που αντιληφθήκαμε το πρόβλημα από τον Οκτώβριο», συνεχίζει ο κ. Παπαδόπουλος, «κάναμε μεγαλύτερες παραγγελίες, που ενώ έγιναν δεκτές δεν παραδόθηκαν εξ ολοκλήρου και η τιμή τους αυξήθηκε στο μεταξύ. Το πρόβλημα ξεκινά σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα. Για λόγους ενεργειακούς, διάφορες επαρχίες περιόρισαν την παραγωγή ειδών που δεν είναι απολύτως απαραίτητα. Επίσης, υπάρχει εκτίναξη του κόστους των μεταφορικών από την Κίνα προς την Ευρώπη, που έχει φτάσει και δεκατέσσερις φορές πάνω».

Η εικόνα που μεταφέρει ο Αλέξανδρος Πατάκης δεν διαφέρει πολύ. Οι αυξήσεις που εντόπισε ο εκδοτικός του οίκος τον τελευταίο χρόνο κυμαίνονταν μεταξύ 25%-30%. Προβλήματα υπήρξαν και στους χρόνους παράδοσης των πρώτων υλών, που αντιμετωπίστηκαν με αγορά χαρτιού όχι από κάποιο μακρινό εργοστάσιο αλλά από το ακριβότερο ντόπιο χονδρεμπόριο, και οι οποίες πάντως ήταν αρκετά μικρότερες από όσες αφορούσαν έτοιμα εκδοτικά προϊόντα, όπως παιδικά βιβλία με ενσωματωμένα ηχεία που παράγονται από διεθνείς εκδοτικούς κολοσσούς. «Κάποια τέτοια βιβλία που τα είχαμε εξοφλήσει από το φθινόπωρο, ορισμένα χριστουγεννιάτικου περιεχομένου, δεν ξέρουμε πότε θα τα παραλάβουμε», λέει ο κ. Πατάκης, επισημαίνοντας κι ένα ακόμη ζήτημα: «Οι τιμές έχουν ανέβει», λέει, «και λόγω της ενεργειακής κρίσης. Οι Ελληνες παραγωγοί, οι τυπογράφοι και οι βιβλιοδέτες πληρώνουν το λεγόμενο βιομηχανικό ρεύμα που είναι ακριβό και καθιστά λιγότερο ανταγωνιστική την ελληνική βιομηχανία. Το πρόβλημα ξεκίνησε έντονα στα μέσα του 2021 και γίνεται όλο και πιο σοβαρό».

Και ενώ όλοι συμφωνούν ότι τα παραπάνω θα οδηγήσουν, αν δεν έχει συμβεί ήδη, σε κάποια αύξηση των τιμών του βιβλίου, διαχειρίσιμη από τον μέσο αναγνώστη, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά εάν τα νέα δεδομένα θα δώσουν ώθηση στο ψηφιακό βιβλίο ή θα μειώσουν την παραγωγή νέων τίτλων: το μεν πρώτο είχε και καλύτερες ευκαιρίες για να ενισχυθεί, η δε δεύτερη παραμένει μικρότερη από την αντίστοιχη άλλων χωρών. Πιο αισιόδοξος από όλους εμφανίζεται ο Αργύρης Καστανιώτης: «Το χαρτί ανεβαίνει διαχρονικά», σημειώνει, «απλώς τώρα έγινε σε μεγαλύτερο βαθμό. Παράλληλα υπάρχει και μια κουβέντα που αφορά το περιβάλλον. Πλέον, η on demand εκτύπωση και σε κόστος έχει μειωθεί και προσφέρεται από περισσότερους. Το μόνο που λείπει σε ένα βαθμό από τον χώρο είναι η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση της διακίνησης των βιβλίων. Αν π.χ. ένας Ιταλός παραγγείλει ένα αμερικανικό βιβλίο ηλεκτρονικά, δεν φεύγει από τις αποθήκες της Amazon στην Αμερική, αλλά τυπώνεται on demand στην Ιταλία. Ετσι μειώνονται και το κόστος μεταφοράς και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα».