Τι δεν θα ξέραμε για την πρώιμη Ελλάδα αν η Γραμμική Β δεν είχε αποκρυπτογραφηθεί;

Του Δρ. Μηνά Τσικριτσή*

Ένα εύλογο ερώτημα που θα μπορούσε εύκολα να απαντηθεί από όλους, όσοι στα μαθητικά τους χρόνια μάθαιναν ότι οι Έλληνες εμφανίστηκαν με την κάθοδο των Δωριέων, περίπου το 1.100 π.Χ. και ότι η γλώσσα μας, που καταγράφει και την ελληνική Ιστορία, ξεκινά τον 8^ο αι. π.Χ., όταν για πρώτη φορά καταγράφηκαν τα ομηρικά έπη που μέχρι τότε διαδίδονταν προφορικά. Γιατί, είναι γνωστό ότι η Ιστορία εξαρτάται και προσδιορίζεται χρονικά κατά κύριο λόγο από τις γραπτές μαρτυρίες¹. 

Η σπουδαιότητα τής ανακοίνωσης τού Βέντρις το 1952  όταν ανάφερε (ότι λύθηκε επιτέλους το μυστήριο των πινακίδων τής Γραμμικής Β΄) ήταν ιδιαίτερα σημαντική, αφού άλλαξε τα δεδομένα της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού, καθώς η γραπτή του παράδοση μεταφερόταν επτά αιώνες νωρίτερα (από τον 8^ο αι. π.Χ. στον 15^ο αιώνα π.Χ.).

Επετειακή εκδήλωση “Ventris 100” για να γιορτάσει τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Michael Ventris και τα 70 χρόνια από την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄, οργανώνει στις 7 Ιουλίου 2022 το Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών του Λονδίνου. Η ειδική αυτή τιμητική εκδήλωση γίνεται 5 ημέρες πριν, αφού 12 Ιουλίου του 1922 γεννήθηκε ο Μάικλ Βέντρις (Michael Ventris, 1922– 1956). Την εκδήλωση, που έχει σύγχρονες και ενδιαφέρουσες θεματικές, θα μπορούσαν οι ενδιαφερόμενοι να παρακολουθήσουν, μετά από την απαιτούμενη εγγραφή τους, στον σύνδεσμο https://ics.sas.ac.uk/events/michael-ventris-100. 

Σύντομο ιστορικό για τον Μάικλ Βέντρις και την αποκρυπτογράφηση της πρώτης Ευρωπαϊκής γραφής που είναι Ελληνική.

Ο Βέντρις ήταν ο Άγγλος αρχιτέκτονας που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β΄ γραφή, σε συνεργασία με την Αμερικανίδα Άλις Κόμπερ και τη Στατιστική έρευνα του Κτιστόπουλου. Ο Βέντρις δεν ήταν φιλόλογος και δεν μπορούσε να συνεχίσει την ανακάλυψή του, γι' αυτό και συνεργάστηκε με τον κλασικό φιλόλογο Τζον Τσάντγουικ, για να ταυτίσει τις αναγνώσεις του με αρχαιότατες ελληνικές λέξεις και να δημοσιεύσουν στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Hellenic Studies, το 1953, εργασία με τίτλο: «Μαρτυρίες για ελληνική διάλεκτο στα μυκηναϊκά αρχεία» (“Evidence for Greek Dialect in Mycenaean Archives”).

Ο Βέντρις ήταν γιος συνταγματάρχη του βρετανικού στρατού, πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε οικοτροφεία της Ελβετίας, όπου φάνηκε η κλίση του στην εκμάθηση γλωσσών. Στο Δημοτικό είχε μάθει Γαλλικά, Γερμανικά, Ελβετικά. Στην Αγγλία, σε ηλικία 14 χρονών, είχε διδαχθεί τα Λατινικά και τα αρχαία Ελληνικά. Τότε παρακολούθησε στο Βρετανικό Μουσείο μια διάλεξη του Άρθουρ Έβανς για τα Μινωικά του ευρήματα. Τότε άκουσε για την Γραμμική Β΄ γραφή και ρώτησε τον Έβανς εάν είχε αποκρυπτογραφηθεί. Παίρνοντας αρνητική απάντηση, έβαλε σκοπό της ζωής του να την αποκρυπτογραφήσει. 

 Από το 1940, όταν ξεκίνησε σπουδές αρχιτεκτονικής, άρχισε παράλληλα τη μελέτη της Γραμμικής Β΄, από τις λιγοστές επιγραφές που είχε δημοσιεύσει ο Έβανς. Το 1942 παντρεύτηκε και ξεκίνησε εκπαίδευση πιλότου στην RAF, αλλά κατέληξε να ασχοληθεί με την αποκρυπτογράφηση κωδικοποιημένων εχθρικών μηνυμάτων. Το 1946, συνέχισε τις αρχιτεκτονικές του σπουδές, έτσι πήρε το πτυχίο το 1949. Αμέσως βρήκε δουλειά στο Υπουργείο Παιδείας ως μέλος ομάδας σχεδιασμού σχολικών κτιρίων. 

Η αποκρυπτογράφηση, όμως, της Γραμμικής Β΄ δεν είχε σταματήσει να στοιχειώνει το μυαλό του και, κατά τα τέλη του 1949, έστειλε ένα ερωτηματολόγιο σε όλους τους ειδικούς (γλωσσολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους) που τους απασχολούσε το ίδιο θέμα, προτείνοντάς τους να βρεθούν την Πρωτοχρονιά του 1950 για ανταλλαγή απόψεων.

Έχοντας, μάλιστα, τακτική αλληλογραφία με άλλους ερευνητές και επαφή με καταξιωμένους επιστήμονες, όπως ο σερ Τζων Μάιρς, οι Αμερικάνοι Έμμετ Μπένετ και Άλις Κόμπερ, δεν φαινόταν να σημειώνεται σημαντική πρόοδος, ώσπου η Αμερικανίδα ερευνήτρια Άλις Κόμπερ παρατήρησε ότι ομάδες συμβόλων, που ονομάστηκαν “Τριάδες της Κόμπερ”, φανέρωναν κλίση λέξεων. Η κλίση οδήγησε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για γλώσσα με γραμματικούς κανόνες, όπως η Ελληνική και η Λατινική, όχι η Ετρουσκική.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στην προσφορά του Μάικλ Βέντρις, θέτουμε το ερώτημα: τι έχει κάνει η κοινωνία μας για να τιμήσει αυτό το πρόσωπο; Πρακτικά θεωρούμε ότι υπάρχει ένα έλλειμμα στον τομέα αυτό του πολιτισμού μας από τους πολιτικούς μας  Άρχοντες, ιδιαίτερα σε σχέση με την γνώση του πολιτισμού που συνδέεται με τη γραφή, την πρώτη ευρωπαϊκή γραφή, καθώς και την αξιοποίηση και προβολή της. Στην πρωτεύουσα του Νομού, το Ηράκλειο, που διοικητικά και γεωγραφικά ανήκει η έδρα του Μινωικού πολιτισμού, η Κνωσός, δεν υπάρχει, δυστυχώς, ένας δρόμος σημαντικός, αντάξιος της προσφοράς του μεγάλου αυτού επιστημονικού ευεργέτη του Ελληνισμού, που να φέρει το όνομά του, παρά μόνο ένας παράδρομος, με αδιέξοδο, της Λ. Ικάρου στον Πόρο, που εντοπίσαμε κοντά στη Λεωφόρο Στ. Καζαντζίδη!!!.  

Ως Μ.Κ.Σωματείο «Μινωικός Πολιτισμός & Γραφές» θεωρούμε ότι θα πρέπει άμεσα να δοθεί το όνομα του Μάικλ Βέντρις σε κεντρικό δρόμο της πόλης. Επιπλέον, τα ονόματα όλων των δρόμων που γειτνιάζουν με αυτόν να είναι γραμμένα παράλληλα με τη σύγχρονη ελληνική γραφή και σε Γραμμική Β΄. 

Αυτή είναι η πρότασή μας προς τους Δημοτικούς Άρχοντες της Πόλης. Αφορμή, για να πράξουν το πρέπον, τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μάικλ Βέντρις και τα 70 από την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄. Είναι αδιανόητο να δίνονται εκατομμύρια Ευρώ για τη διαμόρφωση του ιστορικού κέντρου και να αγνοείται, σχεδόν, ο αποκρυπτογράφος της πρώτης γραφής του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, που είναι η Ελληνική Γραμμική Β΄ γραφή. 

¹Το παλαιότερο εύρημα με αλφαβητική γραφή είναι η οινοχόη του Διπύλου (ή, κατ’ άλλους, του «ποτηρίου του Νέστορος», που ανήκει στον 8^ο αι. π.Χ.).

*Ερευνητή Αιγαιακών Γραφών