Θρίαμβοι και ήττες της Μεταπολίτευσης

Του Γιώργου Πανταγιά*

Τα σαράντα έξι μεταπολιτευτικά χρόνια που πρόσφατα γιορτάσαμε εμπεριέχουν πολυσήμαντα πολιτικά γεγονότα. Τα σημάδια τους στη σύγχρονη ιστορία είναι ανεξίτηλα. Η Ελλάδα αμφιταλαντευόμενη αναζήτησε τον εαυτό της σε ανατολή και δύση. Τελικά άλλαξε κατηγορία. Άφησε πίσω το βαλκανικό παρελθόν της. Με την καταλυτική συμβολή του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Κώστα Σημίτη έγινε ισότιμο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, συμμετέχοντας στον στενό πυρήνα των προηγμένων χωρών της.

Η Μεταπολίτευση έφερε την άνοιξη, επισφραγίζοντας το τέλος μιας ζοφερής μετεμφυλιακής εποχής. Στην εγχώρια σκηνή εμφανίστηκαν δυναμικοί πρωταγωνιστές, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, αλλά και νέα πολιτικά προϊόντα. Κορυφαίο όλων το ΠΑΣΟΚ. Η εικοσαετής διακυβέρνησή του προσέδωσε στον τόπο πνοή και δύναμη. Βλέποντας τη μεγάλη εικόνα, δε διαγράφω προβλήματα κακοδιαχείρισης ή νοσηρά φαινόμενα. Άλλωστε αυτά είναι σύμφυτα με την αποκαλούμενη «Βιοεξουσία».

Ο κύκλος που άνοιξε με την πτώση της δικτατορίας δεν είχε μόνο επιτυχίες. Κατέγραψε και σημαντικές ήττες. Η χρεοκοπία και η συνακόλουθη επικράτηση του λαϊκισμού αποτελούν την πιο μελανή περίοδο της νεότερης Ελλάδας. Υπήρξε μια μαύρη τρύπα που συμπαρέσυρε βεβαιότητες, αυταρέσκειες, αμεριμνησίες. 

Η περιπέτεια της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης τροφοδότησε τις δεξαμενές των ακραίων δυνάμεων του ανορθολογισμού. Πολτοποίησε ιδέες και αντιλήψεις. Αποδόμησε τα άλλοτε κραταιά κόμματα. Έδωσε υπόσταση σε επικίνδυνες φιγούρες της πολιτικής υποκουλτούρας. Φυσική συνέπεια ήταν να παλινδρομήσουμε στον χειρότερο εαυτό μας. Η εχθροπάθεια, η μισαλλοδοξία, η αντιπαλότητα, ο πολιτικός κανιβαλισμός συνιστούσαν πράξεις ενός ιδιότυπου «ψυχρού εμφύλιου».

Μπορεί να αλλάξαμε σελίδα, το αποτύπωμα όμως αυτής της ερεβώδους περιόδου αποδεικνύεται πολύ ισχυρό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλες οι έρευνες της κοινής γνώμης καταγράφουν ένα αξιοσημείωτο ποσοστό γύρω στο 30%, να ρέπει σε «ψεκασμένες» θεωρίες συνωμοσίας και σε ακραίες εθνολαϊκιστικές απόψεις. Μάλιστα, διακατέχεται από αντιευρωπαϊσμό, αλληθωρίζοντας προς ανατολάς και ψάχνοντας το νήμα της Ορθοδοξίας, η οποία εν τέλει υποκαθίσταται από τη θρησκοληψία.

Στο ευρύτερο κοινωνικό σώμα, αναμφίβολα, διάφορες εστίες αντιστέκονται στην στροφή στη Δύση. Έτσι, εξηγείται και το ότι τα ρολόγια ορισμένων έμειναν πίσω. Δε συντονίζονται με τον παρόντα χρόνο. Το κεκτημένο της Ευρώπης δεν έχει ακόμη αφομοιωθεί. Προσκρούει σε ένα ανθεκτικό πολιτισμικό υπόστρωμα ανορθολογισμού.

Η συγκεκριμένη πραγματικότητα δείχνει ότι υπάρχουν δύο Ελλάδες. Τα ιδεολογικοπολιτικά τους χαρακτηριστικά βρίσκονται σε διαμετρικά αντίθετη τροχιά. Η μια ενσαρκώνει τη συντήρηση και η άλλη την πρόοδο. Το ουσιαστικότερο είναι ότι υποκαθιστούν την ιστορική διαίρεση Δεξιά-Αριστερά. Οι θιασώτες τους φορούν ποικίλα κομματικά καπέλα. Οι πεποιθήσεις τους δεν έχουν κοινή αφετηρία. Εξ ου και οι επιδιώξεις τους είναι αντικρουόμενες.

Η πολιτική είναι το μέτρο του πολιτισμού. Οι πιο έντονες αντιθέσεις εδράζονται σε πολιτισμικά ζητήματα. Διαφορετικός είναι ο πυρήνας των εθνικιστών και πατριδοκάπηλων. Και άλλος εκείνων που προσβλέπουν στην ειρηνική συνύπαρξη και διαπνέονται από κοσμοπολιτισμό.

Οι πρώτοι ταυτίζουν την πατρίδα με τα σύμβολά της, προσδίδοντάς τους μυθολογικό, φετιχιστικό χαρακτήρα. Μη εκκοσμικευμένο, αλλά εγκλωβισμένο στο παρελθόν. Αυτό το είδος του υπερπατριωτισμού συχνά εκτρέπεται σε ξενοφοβικά, ρατσιστικά και εθνικιστικά μονοπάτια. Τρανή απόδειξη τα όσα εμετικά ακούστηκαν εναντίον του Γιάννη Αντετοκούμπο. 

Αντιθέτως, οι δεύτεροι, αποστρεφόμενοι την πατριδοκαπηλία, δεν παγιδεύονται στα σύμβολα. Ούτε εγκλωβίζονται σε εθνικιστικά συμπλέγματα. Αποζητούν το περιεχόμενο, την ουσία και την αξία των όσων πρεσβεύει η χώρα μας.  Για παράδειγμα, η τουρκική επιθετικότητα δεν αντιμετωπίζεται με εξάρσεις και επικλήσεις στη δήθεν ανωτερότητά μας. Και πολύ περισσότερο με κραυγές και κοκορομαχίες. Στις φουρτουνιασμένες θάλασσες χρειάζεται να κρατούμε σταθερά τιμόνι και πορεία. 

Η επέτειος της Μεταπολίτευσης είναι μια ευκαιρία να ξανακερδίσουμε τον χρόνο, επιλύοντας εκκρεμότητες του παρελθόντος. Και πρωτίστως να γίνουμε τολμηρά σύγχρονοι, στοχαζόμενοι τους θριάμβους και τις ήττες μας. Τα συμβατικά μηνύματα της πολιτικής τάξης δεν κινήθηκαν στην τροχιά αυτή. Επανέλαβαν τετριμμένα κλισέ και στερεότυπα.

^* Συμβούλου Στρατηγικής και Επικοινωνίας. 

Προέδρου & Διευθύνοντος Συμβούλου της POLITY A.E.