Θεατές και αθέατες πλευρές του Κυπριακού

του Γιώργου Πανταγιά*

Άλλοτε οι βεβαιότητες ήταν πολλές. Στην εποχή μας αρκετές απ’ αυτές έχουν καταπέσει. Μαζί τους και οι ψευδαισθήσεις κι οι αυταπάτες. Εξάλλου, η ισχύς του πραγματισμού επιδρά καταλυτικά στην απόκτηση αυθεντικής σχέσης με τη ζώσα πραγματικότητα.  

Φαίνεται πως μια από τις βεβαιότητες που παραμένει σταθερή στη διεθνή πολιτική και διπλωματική σκηνή είναι ότι το πρόβλημα του Κυπριακού αποδεικνύεται άλυτο. Στην πεποίθηση αυτή συγκλίνουν όλοι οι παράγοντες, οι οποίοι κατά καιρούς ασχολήθηκαν με αυτό. Την ίδια εκτίμηση διατυπώνει κι ο Μπαράκ Ομπάμα. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, στο βιβλίο του «Γη της Επαγγελίας», αναφέρεται στα αδιέξοδα, κάνοντας λόγο για απροθυμία επίλυσης από τους εμπλεκόμενους. Μάλιστα, παραλληλίζει το ζήτημα με το Παλαιστινιακό.  

Απογοητευμένος, αλλά και θυμωμένος για το Κυπριακό εμφανίζεται στην τελευταία του επίσημη έκθεση κι ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Ο  Αντόνιο Γκουτέρες θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους συντελεστές. Άλλωστε, ιδιαίτερα επικριτικός ήταν και μετά το ναυάγιο του Κραν Μοντανά, όταν ευχήθηκε με κάποια δόση ειρωνείας «καλή τύχη και στις δύο κοινότητες του νησιού». 

Τώρα δε εγκαλεί Αναστασιάδη και Τατάρ για αντιπαραγωγική ρητορική που απομακρύνει την προοπτική λύσης.  Δεν εκφράζει απλώς την απαισιοδοξία του. Ουσιαστικά, είναι σχεδόν βέβαιος ότι το πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου δεν πρόκειται να επιλυθεί, μιας και απουσιάζει η ειλικρινής πρόθεση. Κι όχι μόνο αυτό. Προβληματίζεται εντόνως για τις παρενέργειές του. 

Εύλογα, λοιπόν, τίθεται το ερώτημα: Πού οφείλονται τα επανειλημμένα αδιέξοδα; Στον τουρκικό τυχοδιωκτισμό; Στην εθνικιστική υπερτροφία; Στον μανιχαϊσμό και μαξιμαλισμό αμφότερων των πλευρών; Ή ακόμη και σε φοβικές ψυχώσεις, αντιπαλότητες και μισαλλοδοξίες;  

Η αλήθεια είναι ότι όλα συνθέτουν την ταυτότητα του Κυπριακού. Και η επίλυση της εξίσωσης ήταν πάντα δύσκολη και απαιτητική. Έτσι εξηγείται και το ότι κάθε φορά που άνοιγε ένα παράθυρο ευκαιρίας, έκλεινε αμέσως. Είτε γιατί κυριαρχούσαν οι μονομέρειες και οι άγονοι ανταγωνισμοί. Είτε διότι επικρατούσαν ατελέσφορα στρατηγήματα. 

Το σίγουρο είναι πως στην πλάτη της Κύπρου παίχτηκαν και παίζονται «χοντρά παιχνίδια». Ο αλυτρωτισμός κι ο διαμελισμός επέφεραν συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Τα τραύματα που άφησαν έμειναν ανεξίτηλα, παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που πέρασε. Το χειρότερο ήταν ότι στο πεδίο της πολιτικής βρήκαν και βρίσκουν γόνιμο έδαφος δυνάμεις που αντιστρατεύονται την επίλυση. Και στις δύο κοινότητες, Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, οι δυνάμεις αυτές επενδύουν στη διαίρεση. Μάλιστα, εξαιτίας της έχουν χτιστεί πολιτικές καριέρες.  

Ο εκατέρωθεν αμοραλισμός συντηρεί το τείχος της διχοτόμησης και προσθέτει διαρκώς καινούργιους κρίκους στον κύκλο των χαμένων ευκαιριών. Ιστορική αποτυχία υπήρξε η απόρριψη του Σχεδίου Ανάν, το 2004. Μια άλλη κρίσιμη καμπή ήταν το άδοξο τέλος των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά, το 2017.  

Αποτελεί παράδοξο ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά, με τη σιωπηρή συμπαράσταση των κυβερνήσεων του Κώστα Καραμανλή και του Αλέξη Τσίπρα, κλώτσησε τις δύο αυτές ευκαιρίες. Ακολουθώντας τη γνώριμη γραμμή της αναβλητικότητας, δεν τις αξιοποίησε. Η άρνησή της είναι δυσμενές γεγονός. Η αναδίπλωση της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων δεν το καλύπτει. Ούτε αναιρεί τις ευθύνες της ηγεσίας των Ελληνοκυπρίων.  

Η μεταστροφή της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς υπέρ της ύπαρξης δύο κρατών δείχνει την απουσία προνοητικότητας της ελληνοκυπριακής. Με άλλα λόγια, είναι το τίμημα της μετάθεσης της επίλυσης σε βάθος χρόνου. Ή της περιβόητης θεωρίας «η μη λύση είναι προτιμότερη από τη λύση» η οποία υπάρχει στα μυαλά κάποιων. 

Αποτιμώντας το Κυπριακό, εύκολα καταλήγει κάποιος ότι συνιστά μνημείο αδιέξοδων πολιτικών και αποτυχημένων ηγεσιών. Χωρίς στρατηγική σκέψη και οξυδέρκεια δεν κερδίζεις, αλλά χάνεις μάχες. 

Η Κύπρος πέτυχε τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία έμοιαζε ακατόρθωτη, όταν για πρώτη φορά στηρίχθηκε σε ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο, καθώς και σε ικανούς και άξιους ηγέτες, τον Κώστα Σημίτη και τον Γλαύκο Κληρίδη. Ο αρχιτέκτονας της Συμφωνίας του Ελσίνκι το 1999, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, σε αγαστή συνεργασία με τον Κύπριο Πρόεδρο έβαλε επίσης το Κυπριακό σε τροχιά επίλυσης. Η απουσία και των δύο στη συνέχεια επέτρεψε στις φοβικές και απορριπτικές δυνάμεις να ακυρώσουν τα σημαντικά βήματα που είχαν γίνει, οδηγώντας το τελικά στο τέλμα. 

Η διεθνής και εγχώρια εμπειρία έδειξε ότι ηγέτες είναι εκείνοι που καθορίζουν τη φορά των πραγμάτων με την προσωπικότητά τους, το πολιτικό τους βάθος, τη διαχειριστική ικανότητα, τη διανοητική επάρκεια, την τόλμη και το θάρρος. Η περίπτωση του Γλαύκου Κληρίδη είναι χαρακτηριστική. Δεν επέβαλε μόνο τις επιλογές του, αλλά όταν χρειάστηκε πήγε κόντρα και στο ρεύμα, επιτυγχάνοντας τους στόχους που είχε θέσει. 

Όπως εύστοχα επεσήμανε προσφάτως ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, οι τωρινές ηγεσίες των δύο κοινοτήτων του νησιού, επιμένοντας στην αρνητική ρητορική,  αγνοούν τα θετικά βήματα που έγιναν κατά τη διάσκεψη του Κραν Μοντανά, καθώς και την εκφρασμένη διάθεση σημαντικού τμήματος Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για εξεύρεση αμοιβαίας επωφελούς λύσης του Κυπριακού.

^* Συμβούλου Στρατηγικής και Επικοινωνίας 

Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου της POLITY A.E