Τα «παράξενα ζευγάρια» της προόδου και της συντήρησης

Του Γιώργου Πανταγιά*

Στις δυτικές δημοκρατίες τα πολιτικά συστήματα είναι κυρίως διπολικά. Το κοινωνικό σώμα διαπερνούν δύο μεγάλα ρεύματα, καταλαμβάνοντας εκ διαμέτρου σχεδόν ολόκληρο το φάσμα της πολιτικής. Τα ρεύματα αυτά έχουν διαφορετικές ιδεολογικοπολιτικές αφετηρίες, ξεχωριστές ιστορικές αναφορές  και διακριτά αξιακά φορτία. Ουσιαστικά πρόκειται για τον προοδευτικό ή αλλιώς κεντροαριστερό πόλο από τη μια πλευρά και το συντηρητικό ή κεντροδεξιό από την άλλη. Το κενό που μεσολαβεί ανάμεσά τους καλύπτουν συνήθως δογματικές απολιθωμένες ακροαριστερές αντιλήψεις, αλλά και η οπισθοδρομική και αναχρονιστική ακροδεξιά. Και γενικώς φονταμενταλιστικά  κινήματα πολιτικού και θρησκευτικού φανατισμού.

Βέβαια εδώ χρειάζεται μια αναγκαία διευκρίνηση: Διπολισμός και δικομματισμός δεν ταυτίζονται υποχρεωτικά. Αφενός γιατί στο εσωτερικό των δύο πόλων συνυπάρχουν πολιτικά και κομματικά σχήματα τα οποία δεν κινούνται πάντα στην ίδια τροχιά. Αφετέρου διότι υπόκεινται σε αλλαγές και σε μεταμορφώσεις. Και το σημαντικότερο, η πρόοδος και η συντήρηση στο χώρο της πολιτικής κάθε άλλο παρά στατικές είναι. Επηρεάζονται και καθορίζονται από τις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες, τόσο στο γενικότερο περιβάλλον όσο και στα ίδια τα κόμματα. 

Στην τωρινή εποχή άλλωστε τα τείχη του παρελθόντος δεν είναι πλέον αδιαπέραστα, αλλά διάφανα. Έτσι και οι πολίτες απελευθερώνονται από παλιές δεσμεύσεις και από αξεπέραστες κομματικές εντάξεις.  Ο οριζόντιος άξονας της πολιτικής καθίσταται κυρίαρχος. Οι κάθετοι διαχωρισμοί έχουν σε σημαντικό βαθμό ατονήσει. Οι πλειοψηφίες, εκλογικές, πολιτικές  διαμορφώνονται στη βάση προγραμματικών προτιμήσεων. Και όχι με κριτήρια τις ιδεολογικοπολιτικές ακόμη και τις ηθικές επιλογές. Εξού και οι πλειοψηφίες αυτές συγκροτούνται από δυνάμεις που δεν έχουν την ίδια κομματική καταγωγή, αλλά κοινές προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Πρωτίστως δε, μοιράζονται κοινές αξίες.

Ποιος είναι λοιπόν προοδευτικός ή συντηρητικός σήμερα και κατ’ επέκταση τι είναι προοδευτική ή συντηρητική διακυβέρνηση, σηκώνει μια μεγάλη συζήτηση. Η ταυτότητα δεν διαβεβαιώνεται με διαπιστευτήρια. Και πολύ περισσότερο με τους γνωστούς παλιούς φορμαλισμούς. Με μια σύντομη περιδιάβαση στην εγχώρια σκηνή εύκολα διαπιστώνουμε, πως σε όλους τους κομματικούς σχηματισμούς μεγάλους και  μικρούς φωλιάζουν προοδευτικές και συντηρητικές  δυνάμεις. Οι αποχρώσεις  άλλοτε είναι έντονες και άλλοτε αχνές. Ο διπολισμός μπορεί να είναι κυρίαρχος, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι απαλλαγμένος από συγχύσεις ή ακόμη και στρεβλώσεις. Για να μη πω και διφυή χαρακτήρα. Εξάλλου σε παράξενους καιρούς  εύλογο είναι  να  προκύπτουν και  «παράξενα ζευγάρια». Οι επιφανειακές και ετερόκλητες συναντήσεις είναι εξηγήσιμες. Δεν είναι τυχαίες ούτε ευκαιριακές. Ο γνωστός δεξιός εθνικόφρων λαϊκισμός σε πολλές περιπτώσεις είναι αγκαζέ με τον αποκαλούμενο αριστερό συντηρητισμό. Ο κρατισμός  φύεται  σ’ όλες τις πλευρές  του κομματικού συστήματος. Το ίδιο και ο εθνικισμός.  Πως ερμηνεύεται αυτό; Η αριστερά και η δεξιά έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Τις δύο ψυχές. Η δογματική και ιδεοληπτική αριστερά συναντάται σε πολλά επίπεδα με την καθυστερημένη και λαϊκίζουσα δεξιά. Το αντίστοιχο συμβαίνει με την κοσμοπολίτικη και σύγχρονη αριστερά και την αντικρατική και μεταρρυθμιστική δεξιά. Το παρατηρούμε διαρκώς και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. 

Μια συστημική ανάγνωση μας βοηθά να αντιληφθούμε τη συμμετρία που υπάρχει μεταξύ των διαφορετικών τάσεων, οι οποίες διαπερνούν τις δυνάμεις της Ν.Δ, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΙΝΑΛ.  Και ταυτόχρονα να διαπιστώσουμε την ασυμμετρία που κυριαρχεί στον τωρινό διπολισμό. Πέρα λοιπόν από τις γνωστές ταμπέλλες, οι ιθύνοντες της πολιτικής χρήσιμο θα ήταν να αποσαφηνίσουν τις έννοιες της προοδευτικής και συντηρητικής διακυβέρνησης, αφήνοντας στην άκρη τις αποσκευές και τα εργαλεία του παρελθόντος.

* Συμβούλου Στρατηγικής και Επικοινωνίας Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου POLITY AE