Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη
Τα γεγονότα του Ιουλίου του 1965 αποτελούν ένα σημαντικό κεφάλαιο της πολιτικής μας ιστορίας, που συγκλόνισαν την Αθήνα και όλη τη χώρα και είναι γνωστά ως «Ιουλιανά» ή «Αποστασία». Καθόρισαν τις εξελίξεις και εν πολλοίς συνέβαλαν στη δημιουργία κλίματος αποσύνθεσης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που ευνόησε την επέμβαση του στρατού.
Τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν ήταν: Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος,o Ηλίας Τσιριμώκος, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, ο Γεώργιος Ράλλης και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος.
Των «Ιουλιανών» είχαν προηγηθεί: οι εκλογές (Μάιος 1958) που κατέστησαν την ΕΔΑ αξιωματική αντιπολίτευση, οι εκλογές (Οκτώβριος 1961) που επιγράφονται ως «εκλογές βίας και νοθείας», η δολοφονία (Μάιος 1963) του βουλευτή Λαμπράκη από το παρακράτος με την συνενοχή της αστυνομίας και η αναχώρηση (Δεκέμβριος 1963) του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την Ελλάδα.
Από το 1964 και μετά οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες:
- Στις εκλογές τον Φεβρουάριο του 1964 λαμβάνουν: η ΕΚ 52,72% και 171 έδρες, η ΕΡΕ 35,26 % και 107 έδρες και η ΕΔΑ 11,8% και 22 έδρες.
- Τον Αύγουστο του 1964 απορρίπτεται από τον Μακάριο και τον Γ. Παπανδρέου το σχέδιο Άτσετον.
- Τον Οκτώβριο του 1964 καθιερώνεται η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση με κατάργηση των διδάκτρων στα δημόσια εκπαιδευτήρια, καθιερώνεται η δημοτική και οι ενιαίες εξετάσεις σε πανελλαδική κλίμακα. Η ΕΡΕ και συντηρητικοί κύκλοι αντιδρούν στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
- Ο Κανελλόπουλος, πρόεδρος της ΕΡΕ, σε ομιλία του στις 19 Φεβρουαρίου 1965 στη πλατεία Κλαυθμώνος κάλεσε δημόσια τους βουλευτές της ΕΚ να αποστατήσουν και τον βασιλιά «να συγκροτήσει εκ της παρούσης Βουλής άλλην Κυβέρνηση». Η αποστασία αποτέλεσε μια από τις επιλογές των Ανακτόρων και της Δεξιάς. Με την σύγκρουση αυτή έρχεται στην επιφάνεια το σχέδιο «Περικλής», και η αποκάλυψη του σχεδίου «Ασπίδα», μια οργάνωση μέσα στο στρατό για την οποία κατηγορείται ο Α.Παπανδρέου (18 Μαΐου 1965, εφημερίδα «Ημερήσιος Κήρυκας» Λάρισας).
- Τα Ανάκτορα αρνούνται τον Ιούνιο του 1965 να υπογράψουν διάταγμα απομάκρυνσης του Γαρουφαλιά από το Υπουργείο Άμυνας και την ανάληψή του από τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου.
- Τον ίδιο μήνα, Ιούνιο του 1965, ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος (μετέπειτα δικτάτορας) πραγματοποιεί προβοκάτσια σε μονάδα πυροβολικού στον Έβρο ενοχοποιώντας «κομμουνιστές» φαντάρους που (υποτίθεται) έριξαν ζάχαρη στα ρεζερβουάρ των στρατιωτικών οχημάτων.
Η αυλαία των Ιουλιανών είχε ανοίξει.
- Στις 10 Ιουλίου 1965 πραγματοποιούνται οι πρώτες διαδηλώσεις στήριξης της κυβέρνησης Παπανδρέου με το σύνθημα 1-1-4.
- Στις 15 Ιουλίου 1965 εξαναγκάζεται σε παραίτηση η κυβέρνηση Γ.Παπανδρέου από τα Ανάκτορα και ορκίζεται η πρώτη κυβέρνηση των αποστατών υπό τον Γεώργιο Αθανασιάδη Νόβα με υπουργούς στα σημαντικά υπουργεία τους: Κ. Μητσοτάκη (Συντονισμού), Στ. Κωστόπουλο (Εθν. Άμυνας), Δ. Παπασπύρου (Δικαιοσύνης), Στ. Αλαμανή (Εσωτερικών και Δημοσίας Τάξης). Πραγματοποιούνται μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία με πολλούς τραυματίες και συλλήψεις. Η Κυβέρνηση Νόβα παραιτείται στις 5 Αυγούστου 1965.
Η σημειολογία των γεγονότων, αναλυτικά, έχει ιδιαίτερη σημασία.
Το απόγευμα της Πέμπτης 15 Ιουλίου 1965 και ώρα 7, ο πρωθυπουργός Γ.Παπανδρέου καταφτάνει στα Ανάκτορα για να συναντηθεί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο.
Η συνάντηση υπήρξε ολιγόλεπτη.
Στις 7.15 ο Γ. Παπανδρέου αναχωρεί για την κατοικία του στο Καστρί και μία ώρα αργότερα καλεί τους πολιτικούς συντάκτες κάνοντας την εξής δήλωση: «Επήλθε διαφωνία Στέμματος και Κυβερνήσεως. Αύριον θα υποβάλω την παραίτησιν της κυβερνήσεως και θα προβώ εις ανακοινώσεις».
Η αφορμή της ρήξης ανάμεσα στον Γ. Παπανδρέου και τα Ανάκτορα αφορά το γεγονός ότι ο βασιλιάς δεν αποδέχτηκε να αντικατασταθεί ο Π. Γαρουφαλιάς στο υπουργείο Άμυνας από τον ίδιο τον Γ. Παπανδρέου.
Λίγα λεπτά μετά την αναχώρηση του Γ. Παπανδρέου από τα Ανάκτορα, τον βασιλιά επισκέπτεται ο (έως εκείνη τη στιγμή) πρόεδρος της Βουλής Γ. Αθανασιάδης-Νόβας και λαμβάνει εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης.
Στις 8.22 μ.μ. ορκίστηκε το πρώτο κλιμάκιο της κυβέρνησης Νόβα.
Το γεγονός αυτό είναι γνωστό και ως «βασιλικό πραξικόπημα» ή «Ιουλιανό πραξικόπημα».
Η χώρα είχε μπει πλέον σε βαθύτατη πολιτική κρίση.
- Τον Ιούλιο του 1965 σκοτώνεται σε μεγάλη διαδήλωση ο φοιτητής της ΑΣΟΕΕ και μέλος της νεολαία; Λαμπράκη, Σωτήρης Πέτρουλας.
- Η δεύτερη προσπάθεια κυβερνητικού σχήματος πραγματοποιείται τον Αύγουστο του 1965 με πρωθυπουργό τον Ηλία Τσιριμώκο ο οποίος οδηγήθηκε και αυτός σε παραίτηση.
- Η τρίτη προσπάθεια κυβερνητικού σχήματος πραγματοποιείται το Σεπτέμβριο του 1965 υπό τον Στέφανο Στεφανόπουλο ο οποίος εξασφαλίζει την εμπιστοσύνη της Βουλής και η κυβέρνησή του θα παραμείνει έως τις 20 Δεκεμβρίου 1966.
- Στις 22 Δεκεμβρίου 1966 ορκίζεται νέα κυβέρνηση υπό τον Ι. Παρασκευόπουλο και τον Απρίλιο του 1967 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναθέτει το σχηματισμό νέας κυβέρνησης στην ΕΡΕ υπό τον Κανελλόπουλο για να πραγματοποιήσει εκλογές στις 28 Μαΐου 1967.
- Οι εκλογές αυτές «ματαιώνονται» στις 21 Απριλίου 1967 με το πραξικόπημα των συνταγματαρχών.
Τα γεγονότα που ονομάζονται «Ιουλιανά» διαδραματίζονται σε ένα μετεμφυλιακό περιβάλλον νομιμοποιημένης τρομοκρατίας και αντικομουνιστικής υστερίας.
Η συμπεριφορά των Ανακτόρων χαρακτηρίζεται από περιφρόνηση στους δημοκρατικούς θεσμούς και απαξίωση των κοινοβουλευτικών διαδικασιών μέσα από διαδικασίες (σε συνεργασία με την Δεξιά) απόσπασης βουλευτών από την ΕΚ.
Οι διαδηλώσεις σηματοδοτούν την δυναμική ρήξη της ελληνικής κοινωνίας με την αντιδημοκρατική αυθαιρεσία των Ανακτόρων, την κρατική εξουσία που θεωρούσε τον εκδημοκρατισμό και τον αστικό εκσυγχρονισμό βλαπτικό για τα συμφέροντά /προνόμια της και με τον κατασταλτικό μηχανισμό και το παρακράτος.
Οι διαδηλωτές απαιτούν δημοκρατική μεταρρύθμιση έχοντας νωπή την μνήμη της αντίστασης του ελληνικού λαού κατά της ναζιστικής κατοχής και των συνεργατών της.
Για την αντιμετώπιση της λαϊκής οργής εφαρμόζεται από τα Ανάκτορα και την Δεξιά μια «στρατηγική έντασης» σε δυο φάσεις.
Η πρώτη, η «κοινοβουλευτική φάση», παρά την συναλλαγή, το μοίρασμα υπουργικών χαρτοφυλακίων και την εξαγορά συνειδήσεων δεν πέτυχε. Ακυρώθηκε από την πρωτοφανή σε δυναμική κινητοποίηση του ελληνικού λαού για την υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών.
Όμως επειδή ήταν βεβαία η νίκη της ΕΚ και η ενίσχυση της ΕΔΑ, κατά τις προγραμματισμένες εκλογές στις 28 Μαΐου 1967, σχεδιάστηκε και η δεύτερη φάση: η «στρατιωτική». Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα από τον βασιλιά και τους στρατηγούς.
Όμως τους πρόλαβαν την 21 Απριλίου 1967 οι συνταγματάρχες με την βοήθεια της CIA.
