Σύμβολα και Συμβολισμοί

Ο άνθρωπος και τα ζώα έχουν κοινή εξελικτική πορεία, αλλά ο άνθρωπος διακρίνεται και για την πνευματική του ανάπτυξη και την πολιτιστική του διαδρομή. 

Ο πολιτισμός, κατά κοινή αποδοχή άρχισε αφότου ο άνθρωπος μπόρεσε να επεκτείνει τις ικανότητες του σε δημιουργική τέχνη με τεχνικά μέσα. Στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, πέραν των φυσικών χαρισμάτων, εξ’ ίσου κρίσιμο, αποδεικνύεται και η ανάπτυξη των πνευματικών του ικανοτήτων με την επινόηση των συμβόλων. Έτσι, ο άνθρωπος με τη δημιουργία και εξέλιξη του εργαλείου γίνεται απόλυτος κυρίαρχος του φυσικού του περιβάλλοντος και με την επινόηση του Συμβόλου του πνευματικού του κόσμου. Φτιάχνοντας εργαλεία, ο άνθρωπος εξασφάλισε τη φυσική του επιβίωση. Επινοώντας σύμβολα, εξανθρώπισε τον κόσμο του και εξασφάλισε την πνευματική καταξίωση.            

         Ιστορικά δεδομένα και αρχαιολογικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι οι ικανότητες του ανθρώπου να δημιουργεί εργαλεία και να επινοεί σύμβολα αναπτύχθηκαν σχεδόν  ταυτόχρονα. Το εργαλείο μάλιστα, ως δημιουργική ιδέα, δε θα μπορούσε να είχε επινοηθεί χωρίς προηγούμενη αίσθηση της αναλογίας, μιας θεμελιώδους αρχής του συμβολισμού. Συμβολισμός, ο οποίος ορίζεται ως η έκφραση αφηρημένων εννοιών ή συναισθημάτων με σύμβολα.

         Το Σύμβολο*, ένας όρος ο οποίος αποδίδεται σε οτιδήποτε αντιπροσωπεύει μία έννοια, είτε ως απεικόνιση, είτε ως πρόσωπο που ενσαρκώνει συγκεκριμένη έννοια, συναισθηματικό φόρτο ή κάποιο γεγονός, με ιδιαίτερη ψυχολογική φόρτιση. Όταν λέμε σύμβολα εννοούμε σημεία, λέξεις και κυρίως σχήματα που υποδηλώνουν μια έννοια ή μια αφηρημένη ιδέα. Το σύμβολο πάντα παρουσιάζεται με διττή απεικόνιση ορατή και σημαινόμενη και με τριπλή σημασιολογία, η οποία αποτελεί και το βασικό χαρακτηριστικό του. Το περιστέρι για παράδειγμα, θεωρείται σύμβολο της ειρήνης. 

Η απεικόνισή του ως σύμβολο παρουσιάζει ένα περιστέρι, το οποίο ορίζει την ορατή απεικόνιση αλλά και την ειρήνη αλληγορικά. Η εικόνα του περιστεριού στη συνέχεια,   δημιουργεί ένα συναισθηματικό φορτίο διαφορετικής έντασης για τη συγκεκριμένη αλληγορική σημασία. Συναισθηματικό φορτίο, που εκφράζει το θετικό, αρνητικό ή αδιάφορο ψυχισμό μας, για το σύμβολο.         

        Το αναγνωριστικό σχήμα, σημάδι ή εικόνα συμβάλλει (εξ ου και ετυμολογικά η λέξη σύμβολο) στην αποκρυπτογράφηση του νοήματος την οποία φέρει το σύμβολο. 

Η συμβολική αναπαράσταση ιδεών εννοιών καταστάσεων και αντικειμένων είναι η βάση της επικοινωνίας μεταξύ δύο ή περισσότερων υποκειμένων. Έτσι, το σύμβολο απευθυνόμενο στη διανοητική λειτουργία της ανθρώπινης σκέψης αφενός ευκολύνει  την αποτύπωση και απομνημόνευση ενός νοήματος και αφετέρου αναδεικνύεται σε μέσο επικοινωνίας. Οι χαραγές σε πανάρχαια οστά ζώων, που η αρχαιολογία έφερε στο φως, και οι πρωτόγονες φιγούρες των σπηλαιογραφιών, που αριθμούν χιλιάδες χρόνια πίσω, φαίνεται να αποτελούν τα πρώτα σύμβολα, που επινόησε ο άνθρωπος για επικοινωνία και καταγραφή των σκέψεων και των ιδεών του.

        Το σύμβολο, ανακαλεί και συγκεκριμενοποιεί, με τρόπο αναλογικό αλλά και πολύπλευρο, μια πολλαπλότητα νοήματος που δε μπορεί να εκφραστεί με μια απλή σχέση σημαίνοντος-σημαινομένου. Τα Σύμβολα αποτελούν τα μέσα μεταμόρφωσης και μετουσίωσης της ύλης και ενσάρκωσης του πνεύματος. 

        Ένα σύμβολο μπορεί να έχει καθολική ισχύ, δηλαδή να αναγνωρίζεται διεθνώς, όπως τα σύμβολα των μαθηματικών πράξεων, η διάταξη των πέντε κύκλων της Ολυμπιακής σημαίας κ.α. Εθνική ισχύ, όπως η σημαία μιας χώρας. Μερική, όπως η μορφή του Σταυρού για τους Χριστιανούς. Τοπική όπως το σύμβολο-σήμα τοπικής αθλητικής ομάδας.

         Όλοι σχεδόν οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες έχουν σύμβολα που αναπτύχθηκαν στις παραδόσεις, τη λαογραφία και τη θρησκεία τους. Τα σύμβολα όχι μόνο κάνουν τους ανθρώπους να σχετιστούν ο ένας με τον άλλον μέσω των νοημάτων τους, αλλά και βοηθούν στην επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων πολιτισμών και λαών. Όπως η γραπτή γλώσσα και το σύμβολο με το ενσωματωμένο νόημα του, επιτρέπει στους ανθρώπους και στους πολιτισμούς να επικοινωνούν μεταξύ τους. Ο Carl Gustav Jung, Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής πίστευε ότι η δημιουργία του συμβόλου αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης  η οποία δημιουργεί σύμβολα κατά τρόπο αυθόρμητο στην προσπάθεια του ανθρώπου να εκφράσει το άρρητο, το αόρατο, το κάτι ουσιαστικά άγνωστο.

        Τα Σύμβολα, δε σχετίζονται ούτε συναρτώνται με:

--Τα Σήματα, που σύμφωνα με το Βικιλεξικό θεωρούνται κάθε σημείο επιδεκτικό γραφικής παραστάσεως, ικανό να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από εκείνα άλλων. Σήματα μπορούν να αποτελέσουν οι λέξεις, τα ονόματα φυσικών ή νομικών προσώπων, τα ψευδώνυμα, οι απεικονίσεις, τα σχέδια, τα γράμματα, οι αριθμοί, οι ήχοι, συμπεριλαμβανομένων των μουσικών φράσεων, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του κ.α. Σήμα θεωρείται ακόμη και ο τίτλος εφημερίδας ή περιοδικού, αλλά και οποιοδήποτε απεικόνιση η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί για προφορική ή γραπτή επικοινωνία, εξ αποστάσεως ή εκ του σύνεγγυς.

Το σήμα μπορεί να αναφέρεται και σε ειδικότερες έννοιες όπως το ψηφιακό σήμα, το αναλογικό σήμα, το σήμα υπολογιστών, που στην επιστήμη της πληροφορικής είναι ένας μηχανισμός διαδιεργασιακής επικοινωνίας και το εμπορικό σήμα, που είναι κάθε σημείο επιδεκτικό γραφικής παραστάσεως, το οποίο έχει κατατεθεί και αναγνωρισθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου περί Σημάτων.

--Τα εμβλήματα, που είναι ορατές εικόνες, οι οποίες συμβατικά έχουν γίνει δεκτές, για να παραστήσουν μια ιδέα ή ένα πρόσωπο φυσικό ή νομικό. Η σημαία θεωρείται το έμβλημα της πατρίδας, η δάφνη το έμβλημα της δόξας κ.α.

 --Τις εικόνες, που είναι η αποτύπωση, η απομνημόνευση, της εμφάνισης ενός ή περισσότερων αντικειμένων ή προσώπων. Η αποτύπωση αυτή μπορεί να γίνεται σε χαρτί, στη μνήμη, την οθόνη ενός υπολογιστή ή μιας φωτογραφικής μηχανής, στο ανθρώπινο μυαλό κλπ. Η εικόνα, ως όρος παρέχει συνήθως πληροφορία δύο ή τριών διαστάσεων και χρησιμοποιείται για κάθε σχήμα δύο διαστάσεων, όπως ένας χάρτης, ένα διάγραμμα, ένα γράφημα, ένα ζωγραφικό έργο ή μια αγιογραφία.

--Τα εικονίδια, που είναι οι μικρές σε μέγεθος εικόνες και στην πληροφορική οι εικονίτσες ή τα γραφήματα στην επιφάνεια εργασίας ή σε φακέλους ηλεκτρονικού υπολογιστή με συντόμευση για το άνοιγμα κάποιου προγράμματος ή για εκτέλεση 

 κάποιας εργασίας.

-- Τα φετίχ, που είναι υλικά αντικείμενα λατρείας στα οποία αποδίδονται  μαγικές ή υπερφυσικές ιδιότητες και γενικά γίνονται σεβαστά ως είδωλα.

-- Τα Τοτέμ, που προέρχονται από ινδιάνικες φυλές και είναι φυσικά αντικείμενα ή πλάσματα της φύσης που θεωρούνται ιερά και χρησιμοποιούνται ως έμβλημα φυλής.

        Η συμβολική σκέψη φαίνεται να είναι σύμφυτη στον άνθρωπο, από την αρχή της ιστορίας του. Προηγείται της γλώσσας και της λογικής, όπως την γνωρίζουμε σήμερα και αποκαλύπτει τις περιοχές της πραγματικότητας, που δεν φτάνουν τα άλλα μέσα γνώσης. Το σύμβολο δεν είναι μόνο μέσο επικοινωνίας ή διατύπωσης  μηνύματος. Είναι ιδεόγραμμα, δηλαδή η συμβολική παράσταση ιδέας, της οποίας η απεικόνιση αναδεικνύει κάποια αφηρημένη αλήθεια ή μια αόρατη στις αισθήσεις μας σύλληψη, που κατά τρόπο θαυμαστό καταξίωσε την πνευματική ανάπτυξη και την πολιτιστική εξέλιξη του ανθρώπου.

  *Πηγή: --Διαδίκτυο