Στης Ανατολής τα μέρη μια φορά κι έναν καιρό…

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ

«Κι ένας Πάπας απ’ τη Δύση και γενιά Ρωμαϊκή
αγροικάει το μοιρολόι και τραβάει κατά κει.
Τον κοιτάν’ οι κολασμένοι με ματιά λυπητερή
κι όρκο στο Θεό τους δίνει, πως θ' αλλάξουν οι καιροί»

Οι παραλλαγμένοι στίχοι του Γκάτσου στο σημαδιακό τραγούδι «Κεμάλ» που μελοποίησε το 1993 ο Μ. Χατζηδάκις, ίσως είναι εκπληκτικά διαχρονικοί παρακολουθώντας κανείς, και κυρίως προβληματιζόμενος, στο τελευταίο Αποστολικό ταξίδι του πάπα Φραγκίσκου στην πολύπαθη Μέση Ανατολή και στο Ιράκ, στην κοιτίδα των λαών της Βίβλου. Του Ποντίφικα που κατά το ποίημα, επεδίωξε να πιστέψει ότι «μπορεί ν’ αλλάξει τον Κόσμο» παρά «τις πικρές βουλές του Αλλάχ» και τις «σκοτεινές ψυχές των ανθρώπων». Δεν έχει σκοπό τούτο το σημείωμα να επικρίνει μια πανθομολογούμενη ιστορική και εποικοδομητική πρωτοβουλία του Βατικανού για την επίτευξη της ειρήνης στην πολύπαθη περιοχή. Αντιθέτως, θέλει να εξάρει αυτή την ιστορική Αποστολή, απέναντι στην επικρατούσα αντίληψη για την πανάρχαιη και διαρκώς δοκιμαζόμενη αυτή γωνιά του πλανήτη. Αυτήν που η πολιτική και η διπλωματία για δεκαετίες τώρα, δεν έχουν να επιδείξουν παρά την παταγώδη αποτυχία τους, ώστε να σιγάσουν τα όπλα και να πάψει να ρέει το αίμα.

Πέρα από το να αψηφήσει τους μαχητές του ISIS και μια μαζική πανδημία, ο Πάπας Φραγκίσκος έκανε ένα ιστορικό 4ήμερο προσκύνημα το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Ιράκ, τη γενέτειρα του Αβραάμ, του πρώτου Προφήτη της Βίβλου που δίδαξε την πίστη σε έναν και μοναδικό Θεό. Τον Πατριάρχη των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών του κόσμου μας.  Το Vatican News το ονόμασε «το πιο δύσκολο και το πιο σημαντικό ταξίδι» του Ρωμαίου Ποντίφικα.

Ο ογδοντατετράχρονος Πάπας εξεπλάγη κατά την υποδοχή του στα κόκκινα χαλιά, καθώς οι εναπομείναντες Ιρακινοί χριστιανοί τον καλωσόριζαν ψέλνοντας ύμνους χωρίς προστατευτικές μάσκες στα Αραμαϊκά, τη γλώσσα του Χριστού. Λίγες ώρες νωρίτερα, ο καθολικός ηγέτης του κόσμου δήλωνε εν πτήση προς το Ιράκ ότι «είναι ο πάστορας των ανθρώπων που υποφέρουν» και ότι «αυτό είναι ένα εμβληματικό ταξίδι, ένα καθήκον σε αυτήν την ιερή και μαρτυρική επί τόσα χρόνια Γη». Τη γη που κάποτε καυχιόταν ότι θα εισβάλει στη Ρώμη για να νικήσει τον Χριστιανισμό. Αντ' αυτού «ο Επίσκοπος της Ρώμης πηγαίνει σήμερα στην καρδιά του τόπου που ήταν το χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους».

Η επίσκεψη στις Βιβλικές περιοχές του Ουρ και της πεδιάδας της Νινευή εκπληρώνει ένα μακροχρόνιο όνειρο για το Βατικανό. Το 1999 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' μίλησε για τη λαχτάρα του να επισκεφθεί τη Μεσοποταμία, το λίκνο του πρώιμου ανθρώπινου πολιτισμού, για να σηματοδοτήσει τη δεύτερη χιλιετία από τη Γέννηση του Χριστού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν τότε να αποτρέψουν  το ταξίδι αυτό, με το φόβο ότι θα ερμηνευόταν ως υποστήριξη προς τον Σαντάμ Χουσεΐν. Όμως αυτή τη φορά, η Ιρακινή κυβέρνηση καλωσόρισε εντυπωσιακά τον ποντίφικα.  «Οι Μουσουλμάνοι είναι πιο ενθουσιασμένοι από τους Χριστιανούς», δήλωνε ο πρόεδρος της χώρας Barham Salih την παραμονή της άφιξής του, που τον υποδέχτηκε με τη σύζυγό του στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης. Γιγαντιαία πορτρέτα με φωτογραφίες του Φραγκίσκου ήταν ανηρτημένα σε ολόκληρη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων και πολλών περιοχών που ελέγχονταν από τον ISIS από το 2014 έως το 2017, όταν ήταν στην ακμή του το τζιχαντιστικό κίνημα που εξουσίαζε περίπου το ένα τρίτο της χώρας.  Μεγάλες κίτρινες και άσπρες σημαίες του Βατικανού κυμάτιζαν δίπλα στις κόκκινες, άσπρες και μαύρες σημαίες του Ιράκ κατά μήκος των μεγάλων εθνικών δρόμων.

Η περασμένη Κυριακή ήταν το αποκορύφωμα του προσκυνήματος, πετώντας προς τα βόρεια για να επισκεφθεί τις μαρτυρικές Ερμπίλ, Μοσούλη και Καρακίς, όπου επανέλαβε την έκκλησή του για αδελφοσύνη, ελπίδα και ειρήνη.

Ακούγοντας τους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς της κατεστραμμένης πόλης της Μοσούλης, για τη βαρβαρότητα που αντιμετώπισαν υπό τον τρόμο του Ισλαμικού Κράτους, ο Πάπας ευλόγησε την αποφασιστικότητά τους να επανακάμψουν από τις στάχτες του πολέμου. «Η αδελφοσύνη είναι πιο ανθεκτική από την αδελφοκτονία, η ελπίδα είναι πιο ισχυρή από το μίσος, η ειρήνη πιο ισχυρή από τον πόλεμο» τους διαβεβαίωσε κατά τη διάρκεια μνημόσυνου για τους νεκρούς του πολέμου.

Η χριστιανική κοινότητα του Ιράκ, μια από τις παλαιότερες στον κόσμο, έχει αποδεκατιστεί ιδιαίτερα από τα χρόνια της σύγκρουσης, και μειώθηκε στους  περίπου 300 χιλιάδες από το 1,5 εκατομμύριο που αριθμούσαν πριν από την εισβολή των ΗΠΑ το 2003.

Στη Μοσούλη, ο Πάπας συγκλονισμένος είδε την εκτεταμένη καταστροφή τριγύρω του με τα ερείπια των εκκλησιών και των κτιρίων. Είδε γκράφιτι ζωγραφισμένα με σπρέι σε σπίτια στα χριστιανικά χωριά, που επικαλούνταν τη θέληση του Θεού να εξαλείψει το Χριστιανισμό. Επισκέφτηκε εκκλησίες που είχαν λεηλατηθεί, πυρποληθεί και μουτζουρωθεί με κόπρανα από μαχητές του ISIS. Μέχρι τότε οι τελευταίοι Χριστιανοί πρόσφυγες είχαν εγκαταλείψει την περιοχή κατά χιλιάδες, την πατρογονική κληρονομιά τους εδώ και δύο χιλιετίες. Η απομάκρυνση του ισλαμικού κράτους το 2017, δεν ανακούφισε τους φόβους όμως. «Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία μας σε αυτήν τη γη», έλεγε ο χριστιανός Αρχιεπίσκοπος Μπασάρ Γουάρντα, που φιλοξένησε τον Πάπα στο Ερμπίλ, την Κυριακή. «Οι χριστιανικές οικογένειες έχουν δέκα λόγους να φύγουν και όχι έναν λόγο ώστε να μείνουν». Κατά την άφιξή του ο Φραγκίσκος είπε στους Ιρακινούς Χριστιανούς ότι παρόλο που είναι «μικροί σαν σπόροι σιναπιού» θα πρέπει να επιμείνουν στην πατρώα γη τους. «Το Ιράκ θα μείνει πάντα μαζί μου, μέσα στην καρδιά μου» είπε φεύγοντας. Και πρόσθεσε ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του «άκουσε φωνές θλίψης και απώλειας, αλλά και φωνές ελπίδας και παρηγοριάς». Τους ενθάρρυνε να συνεργαστούν «με ενότητα για ένα μέλλον ειρήνης και ευημερίας που δεν αφήνει κανέναν πίσω και δεν κάνει διακρίσεις».

Ένα περιστέρι για την Ειρήνη. Ο Πάπας Φραγκίσκος απελευθερώνει ένα λευκό περιστέρι στο τέλος της προσευχής για τα θύματα πολέμου στο Hosh al-Bieaa, στα ερείπια μιας χριστιανικής εκκλησίας στην παλιά πόλη της Μοσούλης στο βόρειο Ιράκ. (Φωτογραφίες Reuters).

Σε μια κρίσιμη ιστορική στιγμή που το Ιράκ - και μεγάλο μέρος του κόσμου - φαίνεται όλο και πιο διχασμένο, το ιστορικό Αποστολικό προσκύνημα του Πάπα Φραγκίσκου σκοπούσε να παροτρύνει την ειρηνική συνύπαρξη. «Αυτό το ευλογημένο μέρος, μας φέρνει πίσω στην κοινή καταγωγή μας» είπε ο Φραγκίσκος σε ομάδες χριστιανών, μουσουλμάνων και άλλων μειονοτήτων όταν προσευχήθηκε στις ξηρικές βιβλικές πεδιάδες του Ουρ, εκεί όπου γεννήθηκε ο Αβραάμ. «Η μεγαλύτερη βλασφημία είναι το μίσος κατά των αδελφών μας» διεκήρυσσε, καθώς ο ξηρός άνεμος της ερήμου ανέμιζε τα άμφιά του. «Η εχθρότητα, ο εξτρεμισμός και η βία δεν γεννιούνται από θρησκευτικές καρδιές. Είναι προδοσίες της θρησκείας. Εμείς οι πιστοί δεν μπορούμε να είμαστε σιωπηλοί όταν η τρομοκρατία επικαλείται την θρησκεία». Οι θρησκείες του Αβραάμ πρόσθεσε «χρειάζονται η μία την άλλη».

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά μέρη του ταξιδιού ήταν η συνάντησή του με τον Μεγάλο Αγιατολάχ Αλί αλ Σιστάνι, ο οποίος είναι η κορυφαία θρησκευτική αρχή για περισσότερους από τους διακόσια εκατομμύρια Σιίτες του κόσμου. Σε πολλά από τα γιγαντιαία πορτρέτα σε ολόκληρο το Ιράκ υπήρχαν φωτογραφίες και των δύο ανδρών ώστε να χαρακτηρίσουν την περίσταση ως «ιστορική συνάντηση μεταξύ των μιναρέδων και των καμπαναριών». Ο ενενηντάχρονος Σιστάνι ζει στο νότιο Νατζάφ, τον τόπο ταφής του Ιμάμη Αλί, του τέταρτου μουσουλμάνου χαλίφη, που οι Σιίτες πιστεύουν ότι ήταν ο νόμιμος κληρονόμος του Προφήτη Μωάμεθ. Ο Σιστάνι είναι σχεδόν ερημίτης. Δεν έχει εμφανιστεί ποτέ σε κοινό ή στα μέσα ενημέρωσης, και έχει απορρίψει πολλές προτάσεις να τον επισκεφτούν άλλοι ξένοι ηγέτες.

Το Αποστολικό ταξίδι του Πάπα στις πολύπαθες ελεγείες της Μέσης Ανατολής, δεν μπορεί παρά να είναι κήρυκας και σηματωρός - ας πιστέψουμε καθοριστικός - στις προσπάθειες για την ειρήνη και την καταλαγή στον Κόσμο. Ένα ταξίδι που θα πρέπει να μιμηθούν ίσως και άλλες Εκκλησίες και θρησκευτικοί Ηγέτες. Κι ας ευχηθούμε ότι ο Γκάτσος κι ο Χατζηδάκις έκαναν λάθος: Ότι αλλάζουν οι καιροί, κι ότι ο Κόσμος αυτός δεν προχωρεί «πάντα με φωτιά και με μαχαίρι». Κι ότι, επιτέλους αυτός ο Κόσμος, μπορεί ν’ αλλάξει…