Σοσιαλδημοκρατία χωρίς σοσιαλδημοκράτες

Του Γιώργου Πανταγιά^*


Στην πολιτική σκηνή προσφιλής μέθοδος είναι η εισαγωγή ξένων προϊόντων. Απώτερος σκοπός, η οικειοποίηση ιδεολογικών ρευμάτων ή και στρατηγικών. Κάτι τέτοιο, όμως, στερείται αξίας. Και τούτο διότι όλα προσμετρώνται  με γνώμονα τις αντικειμενικές συνθήκες και τις υποκειμενικές δυνατότητες.

Αρκετοί, για παράδειγμα, αυτοεμφανίζονται ευρωπαϊστές, φιλελεύθεροι ή σοσιαλδημοκράτες χωρίς καν να είναι. Ακόμη χειρότερα: Διεκδικούν να αναγορευτούν σε συνεχιστές μεγάλων προταγμάτων - ευρωπαϊκών και εγχώριων. Τα επικαλούνται, καταφεύγοντας σε συγκρίσεις, παρά τη χαοτική απόσταση που τους χωρίζει από εκείνα.

Αξιοσημείωτη είναι η όψιμη έλξη που ασκεί η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία σε διάφορες δυνάμεις στην Ελλάδα. Τη στιγμή που στην Ευρώπη απώλεσε την ελκυστικότητά της και αντιμετωπίζει υπαρξιακή κρίση. Η αλήθεια είναι βέβαια, πως διέθετε ιστορικό βάθος. Συνιστούσε κοινωνική οντότητα. Εδραζόταν σε συγκεκριμένη πολιτική συγκρότηση. Αναμφίβολα, η οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους ήταν δικό της έργο. 

Συγκριτικό της πλεονέκτημα υπήρξε η ικανότητά της να προσαρμόζεται στις συνθήκες της κάθε περιόδου και στη ζώσα πραγματικότητα. Η δυνατότητά της να εναρμονίζεται με τις ανάγκες και απαιτήσεις την καθιστούσε ανθεκτική και αποτελεσματική. Το εγχείρημα του Τρίτου Δρόμου που επικράτησε από τις αρχές του ’90 έως το 2004 το επιβεβαίωσε. Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Μπιλ Κλίντον, στο Συνέδριο για την Προοδευτική Διακυβέρνηση στο Βερολίνο, η επιτυχία του οφειλόταν στο ότι εγκατέλειψε απαρχαιωμένες ιδέες και ασπάστηκε νέες. 

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε κρατών-μελών στο τιμόνι της εξουσίας βρέθηκαν δεκατρείς άξιοι κεντροαριστεροί ηγέτες. Για να αναφερθώ σε τρεις αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις  Σρέντερ–Φίσερ στη Γερμανία, Τόνι Μπλερ στη Μεγάλη Βρετανία, Κώστα Σημίτη στην Ελλάδα, άφησαν ανεξίτηλο εκσυγχρονιστικό και αναπτυξιακό αποτύπωμα. Αποδεσμευμένοι από τον κρατισμό και τις αναχρονιστικές αντιλήψεις, υιοθέτησαν τον πραγματισμό. Οι μεταρρυθμίσεις τους αναζωογόνησαν τις χώρες τους. 

Ωστόσο, στη συνέχεια η σοσιαλδημοκρατία, αδυνατώντας να θεμελιώσει σύγχρονη στρατηγική στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και ελλείψει ικανών ηγεσιών, μπήκε στη δίνη μιας μεγάλης κρίσης. Ο αριστερόστροφος αναπροσανατολισμός της επιτείνει τα αδιέξοδα. Προσομοιάζει πλέον με πολιτική σέχτα άλλων καιρών. Δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις κοσμογονικές μεταβολές που συντελούνται στη Γηραιά Ήπειρο.   Εξ ου και διέρρηξε τη σχέση της με την άλλοτε κραταιή εκλογική της βάση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι προοδευτικές δυνάμεις που εκπροσωπούσε ή είναι μειοψηφικές ή αναζητούν καινούργιες εκφράσεις, όπως το κόμμα του Μακρόν.

Οι Σκανδιναβοί σοσιαλδημοκράτες προχώρησαν σε σημαντικές αναθεωρήσεις. Το κοινωνικό τους μοντέλο δεν παραπέμπει σε αυτό του παρελθόντος. Τα προβλήματα είναι πιο σύνθετα σε Γερμανία, Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία. Τα αντίστοιχα κόμματα βιώνουν πρωτοφανή απαξίωση – αν και το SPD συγκυβερνά με τη Μέρκελ.

Παρ’ όλα αυτά η προγενέστερη αίγλη της σοσιαλδημοκρατίας τροφοδοτεί αναζητήσεις και προβληματισμούς. Το παράδοξο είναι ότι σήμερα παρουσιάζονται ως θιασώτες της όσοι υπηρέτησαν με συνέπεια τον αριστερό λαϊκισμό (ΣΥΡΙΖΑ). Καθώς και εκείνοι που παλινδρομούν σε αναχρονιστικές πολιτικές (ΚΙΝΑΛ). 

Ο Αλέξης Τσίπρας, χωρίς να το διατυμπανίζει, επιχειρεί να ενσαρκώσει ιδέες που κάποτε πολεμούσε. Αξιοποιεί στο έπακρο την αποδοχή από τους ευρωπαίους σοσιαλιστές, επιθυμώντας να εμφανίσει έναν νέο πολιτικό εαυτό. Πλεονέκτημά του είναι ότι ηγείται ενός ισχυρού ρεύματος και διαθέτει προσαρμοστικότητα.  Μειονέκτημα, τα παλιά υλικά του ΣΥΡΙΖΑ. Από την άλλη, η Φώφη Γεννηματά, επικεφαλής ενός συρρικνωμένου σχήματος, ανακάλυψε ξαφνικά τη γοητεία της σοσιαλδημοκρατίας, μολονότι απέχει παρασάγγας. Η ταυτότητά της και ο τρόπος που πολιτεύεται το πιστοποιούν. Στην ουσία αποτελούν κακέκτυπο.

Η ανεκτίμητη προσφορά της Σοσιαλδημοκρατίας είναι η κουλτούρα της, η οποία δεν καθοριζόταν από στερεότυπα και κλισέ, αλλά από τον πολιτισμικό της χαρακτήρα. Οι επίδοξοι διεκδικητές της στη χώρα μας βρίσκονται σε διάσταση με αυτήν. Το σημαντικότερο, στις αποσκευές τους κουβαλούν έναν παρωχημένο ιδεολογικοπολιτικό εξοπλισμό.

Πάντως, σοσιαλδημοκρατία χωρίς σύγχρονους σοσιαλδημοκράτες ισοδυναμεί με πράξη μηδενικού αθροίσματος.

^* Συμβούλου Στρατηγικής και Επικοινωνίας. 

Προέδρου & Διευθύνοντος Συμβούλου της POLITY A.E.