Πρωτομαγιά στην Φουρνιώτικη γη

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

Επιτέλους και μια Μέρα που δεν γιορτάζουν οι Φουρνιώτες, αλλά γιορτάζουν τα λουλούδια τους! Όχι αυτά που βρίσκονται στις γλάστρες τους, αλλά όλα τα άλλα - που βρίσκονται στον αγαπημένο κάμπο τους, έξω από τα τρία χωριά τους. Στην εξοχή, όπως το λέει η ελληνική γλώσσα, εννοώντας την.

      Μπορεί να αρχίζει κιόλας ο Μάιος, μπορεί να τελειώσει του χρόνου ο Νέος Χρόνος 2022 όπου μέσα του ζούμε, όμως το Ημερολόγιο που είχε βγάλει τον Ιανουάριο ο Πολιτιστικός Σύλλογος Φουρνής «Η Ευαγγελίστρια» ευαγγελίζεται ότι πρόκειται να φυλαχθεί, επειδή έχει για θέμα του εφέτος τα αγριολούλουδα της Φουρνιώτικης χλωρίδας. Έτσι, το Ημερολόγιο αυτό, λες και αρχίζει όχι στον Ιανουάριο που μας πέρασε, αλλά τώρα, στον Μάιο που αρχίζει. Μαζί με τη Γιορτή των Λουλουδιών, των αγριολούλουδων πιο συγκεκριμένα, χάρη σ’ αυτήν την ιδέα των Φουρνιωτών, η Πρωτοχρονιά έγινε Πρωτομαγιά! 

      Ελάτε λοιπόν «να πλέξουμε στεφάνια μ’ εκείνα, στον Μάη που σήμερα προβάλει στη γη» όπως το έγραψε παλιά ο ποιητής Ιωάννης Πολέμης. Δημιουργός αυτού του Ημερολογίου είναι ο γεωπόνος Νίκος Φουντουλάκης από το Κάτω Χωριό της Φουρνής που, ως επαΐων κυρίως, είχε την επιμέλεια των κειμένων και των φωτογραφιών του πονήματος. Από τον πρόλογο κιόλας, μας πληροφορεί ότι «αγριολούλουδα ονομάζονται όλα τα αυτοφυή και ανθοφόρα φυτά σε φυσική κατάσταση( δηλαδή που δεν καλλιεργούνται ) και απαντώνται σε αγρούς, σε κάμπους, σε δάση και σε βουνά. Είναι μια μεγάλη κατηγορία του φυτικού βασιλείου και κατέχει μια πολυπληθή θέση στο σύνολο του φυτικού κόσμου».

      Αναφέροντας μέσα στο Ημερολόγιο κάποια μόνο από τα αγριολούλουδα του τόπου του (γιατί δεν μπορεί ένα ημερολόγιο να τα χωρέσει όλα), ο Φουντουλάκης - που είναι ο πρόεδρος του Συλλόγου των Φουρνιωτών - γράφει ότι «η θέση της Ελλάδας, σε συνδυασμό με το ανάγλυφό της, την έχει προικίσει με μια πλούσια χλωρίδα, με έναν βοτανικό παράδεισο. Η εξαιρετική αυτή ποικιλότητα και ομορφιά των φυτών της Ελλάδας, αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά αυτού του αξιοσημείωτου τόπου. Ειδικότερα στη Φουρνιώτικη γη μπορούμε να

συναντήσουμε πλήθος αυτοφυών φυτών αυτής της κατηγορίας . Δίπλα στα δένδρα, σε απόκρημνα βράχια ,σε επίπεδα λιβάδια, ένα πλήθος φυτών αυτής της κατηγορίας, κάνουν την εμφάνισή τους και τραβούν το βλέμμα των επισκεπτών, εντυπωσιάζοντας με την ομορφιά τους και πολλές φορές με τη σπανιότητά τους. Τα περισσότερα από τα αγριολούλουδα αυτά φυτρώνουν και ανθίζουν στο τέλος του Χειμώνα και στην Άνοιξη. Στην εποχή αυτή, μερικά είδη αγριολούλουδων φυτρώνουν σε τόσο μεγάλο αριθμό σε μερικά πεδινά μέρη, ώστε προσφέρουν ένα όργιο χρωμάτων.

Είναι  βέβαιο ότι εμπλουτίζονται οι ζωές των ανθρώπων, όσων βιώνουν την απόλαυση της παρατήρησής τους. Πολλά από τα αγριολούλουδα έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Επίσης πολλά από αυτά τρώγονται. Ίσως όχι το λουλούδι τους, αλλά οι βλαστοί τους. Μαγειρεύονται σε πίτες και τρώγονται σε σαλάτες. Οι λόγοι που τα λουλούδια τους αναπτύσσουν διαφορετικές ιδιότητες, (μικρό μέγεθος, μεγαλύτερα, με ιδιαίτερα χρώματα και μυρωδιές, κ.τ.λ.), συνδέονται με την επικονίασή τους. Τα λουλούδια που είναι πολύ μικρά, συνήθως δεν έχουν ιδιαίτερα χρώματα, γιατί επικονιάζονται με τον αέρα. Τα μεγαλύτερα λουλούδια έχουν εντυπωσιακά χρώματα ή μυρωδιές, για να προσελκύσουν έντομα, γιατί έτσι επικονιάζονται, δηλ. πολλαπλασιάζονται. Αν μαζεύουμε λουλούδια είναι πολύ σημαντικό να μη τα ξεριζώνουμε. Πολλά από αυτά είναι πολυετή και αν τα βγάζουμε από τη ρίζα το φυτό νεκρώνεται. Αν όμως κόψουμε μόνο το υπέργειο τμήμα, το φυτό βλαστάνει ξανά την επόμενη χρονιά με καινούρια άνθη». 

      Και ο Νίκος Φουντουλάκης, στο τέλος του προλογίσματος, λέει αυτό που είπαμε πιο πριν κι εμείς, ότι «Στις σελίδες του ημερολογίου αναφερόμαστε επιλεκτικά σε ορισμένα από αυτά, διότι η πληθώρα των λουλουδιών που συναντάμε στην ύπαιθρο, δεν μπορεί να χωρέσει στις σελίδες του ημερολογίου».

      Τα δώδεκα ντόπια αγριολούλουδα της Φουρνής, που «χώρεσαν» στους αντίστοιχους δώδεκα μήνες, είναι τα εξής:  

      1)Μανούσα - Το πιο γνωστό είδος σε μάς είναι ο Νάρκισσος ο κυπελλοφόρος, από το μικρό κίτρινο κύπελλο που σχηματίζει η κορώνα του άνθους του. Είναι φυτά πολυετή με βολβό και ανθίζουν στις αρχές του Χειμώνα. Το άρωμα που έχουν είναι τόσο έντονο, που σε κλειστό χώρο μπορεί να προκαλέσει ακόμα και νάρκωση στον άνθρωπο.

      2)Ανεμώνη - Η ονομασία της προέρχεται από τη λέξη άνεμος, εξαιτίας της υπόθεσης που έκαναν οι Αρχαίοι Έλληνες, ότι τα φυτά αυτά ανθίζουν μόνο όταν φυσάει άνεμος. Το φυτό ανθίζει το χειμώνα και το καλοκαίρι ξεραίνονται οι βλαστοί του.

      3)Παπαρούνα - Επιστημονική ονομασία Μήκων η Ροιάς. Μικρό λουλούδι με κόκκινα άνθη, μαύρα στη βάση τους. Στην Ελλάδα υπάρχουν δέκα ποικιλίες. Χαρακτηριστικό τα μεγάλα τους άνθη, βαθύ κόκκινου χρώματος, που φύονται μεμονωμένα σε μίσχους άφυλλους ή σε φυλλώδεις βλαστούς.

      4)Ξυνίδα - Μοιάζει με το τριφύλλι, έχει κίτρινα άνθη και αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα ζιζάνια στους αγρούς. Θεωρείται φυτό εισβολέας που απειλεί την τοπική βιοποικιλότητα και δυσκολεύει τους καλλιεργητές. Είναι φυτό με βολβούς που εισχωρούν βαθιά μέσα στο έδαφος. Είναι μελισσοκομικό φυτό, καθώς δίνει γύρη αλλά και νέκταρ και μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην συντήρηση των μελισσοσμηνών κατά τη διάρκεια του Χειμώνα.

      5)Μαχαιρίδα - H Μαχαιρίδα είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά λουλούδια που στολίζουν στην όψιμη Άνοιξη τους αγρούς. Το όνομα Μαχαιρίδα, που του έχουν δώσει οι Κρητικοί, οφείλεται στα μωβ και στα ροζ άνθη του, που είναι μακρουλά και κοφτά σαν μαχαίρια. Ακόμη και το επιστημονικό της όνομα σημαίνει το ίδιο κατά κάποιο τρόπο, αφού στα λατινικά η λέξη Gladiolus, από όπου προέρχεται, σημαίνει το σπαθί. Μπορεί να φθάσει σε ύψος ακόμη και το ένα μέτρο. Συνήθως στα μέρη μας τις συναντάμε σε μεγάλους πληθυσμούς και δίνουν μια ροζ απόχρωση στα χωράφια.

      6)Ταραξάκο - Αγριοράδικο. Είναι πολυετές φυτό με φύλλα μακριά και οδοντωτά, κυκλικά στη βάση με κοίλους μίσχους και κίτρινα άνθη. Το ύψος του δεν ξεπερνά τα 25 εκατοστά. Η εποχή άνθισής του είναι Απρίλιο έως Ιούνιο. Συλλέγεται σε νεαρό στάδιο και είναι εξαιρετικής ποιότητας λαχανευόμενο φυτό και με πολύ αξιόλογες φαρμακευτικές ιδιότητες.

      7)Ασφόδελος - Είναι ποώδες πολυετές φυτό. Έχει δυνατό βλαστό, όρθιο, λείο διακλαδιζόμενο, που φθάνει το 1 –1,4 μέτρα. Τα πράσινα σαρκώδη φύλλα του είναι λογχοειδή, άμισχα. Από την καρδιά των φύλλων βγαίνει κατά τα μέσα του Φλεβάρη με αρχές του Μάρτη ένα στέλεχος, που από τη μέση και πάνω καταλήγει σε ένα σύνολο με άνθη αρκετά εντυπωσιακά, κωνοειδή, αστεροειδή. Τα άνθη του περιέχουν νέκταρ και γύρη. Στα παιδικά μας χρόνια φτιάχναμε ανεμόμυλους με τα ξηρά στελέχη.

      8)Αγιόκλημα - Το Αγιόκλημα είναι αναρριχητικό φυτό, που διακρίνεται για την πλούσια ανθοφορία του, που ξεκινά τον Μάιο και διαρκεί όλο το Καλοκαίρι. Τα λουλούδια του έχουν ιδιαίτερο και ελκυστικό άρωμα. Θεωρείται ανθεκτικό φυτό, με δυνατό ριζικό σύστημα, που αναπτύσσεται τόσο πλευρικά όσο και σε βάθος. 

      9)Μαργαρίτα - Το ελληνικό όνομά της είναι Ανθέμιδα, Μαντιλίδα. Έχει άνθη κατά κεφάλια, με εμφανή ακτινοειδή στεφάνη. Από μικρά παιδιά γνωρίζουμε τις μαργαρίτες, τα υπέροχα αγριολούλουδα με την πλούσια ανθοφορία στην περίοδο της Άνοιξης. Τα περισσότερα από αυτά τα λουλούδια είναι πολυετή και αρκετά ανθεκτικά.

      10)Αυτοφυής Ορχιδέα - Aνθίζει αρχές Φλεβάρη Το ύψος της μπορεί να ξεπεράσει τα 50 εκατοστά. Τα φύλλα της στο τέλος είναι πολύ μεγάλα, με χρώμα ανοικτό πράσινο, λεία, με κατά μήκος γραμμώσεις. Το άνθος είναι στην κορυφή του βλαστού, συνήθως σαν κυλινδρικός βότρυς και η διαδικασία της άνθισης ξεκινά από κάτω προς τα πάνω.

      11)Ασπάλαθος - Είναι ένας πολυετής θάμνος. Ανθίζει τις αρχές της Άνοιξης και τα άνθη του έχουν έντονο κίτρινο χρώμα και χαρακτηριστική οσμή. Όταν οι βλαστοί ξεραθούν το Καλοκαίρι μετατρέπονται σε σκληρά αγκάθια. Η ανθοφορία του μεγάλη και σε όγκο και σε χρόνο, αλλά δίνει νέκταρ φτωχό σε σάκχαρο και λίγη γύρη. Μελισσοκομικά δεν έχει πολύ μεγάλη αξία. Ο καρπός του τρώγεται από τις κατσίκες. 

      12)Αγκάβανος - Mοιάζει με την αγριαγκινάρα. Είναι μονοετής αγκαθωτή πόα, με βλαστό ισχυρό, όρθιο, απλό ή διακλαδιζόμενο. Τα φύλλα του είναι αγκαθωτά. Τα ερμαφρόδιτα άνθη του έχουν μώβ χρώμα, είναι σφαιρικά, περιβάλλονται από βράκτια λογχοειδή με μυτερές ρόδινες κορυφές.