Οι έμποροι πλήττονται, ακολουθούν αγωγές

Του Πέτρου Μηλιαράκη*

Ο όρος «εμποράκος» δεν αφορά «υποτιμητική» αναφορά, αλλά, αντιθέτως, έκφραση ιδιαίτερης συμπάθειας σε κάθε οικονομούν άτομο, σε κάθε αυτοαπασχολούμενο ή μικρομεσαίο επιχειρηματία που δρα στις παραγωγικές σχέσεις, και παράγει πλούτο επ’ ωφελεία της εθνικής οικονομίας. 

Σ’ αυτούς ακριβώς τους «παράγοντες» της οικονομίας επαφίεται η αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) και δι’ αυτών κινείται σε τεράστια ποσοστά η ελληνική οικονομία. Ειδικότερα για την Ελλάδα ο μικρομεσαίος επιχειρηματίας και αυτοαπασχολούμενος είναι ο μοχλός και η κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία πλούτου, για την αύξηση της φορολογητέας ύλης και για τη στήριξη του κοινωνικού ασφαλιστικού συστήματος. 

Ο COVID-19 ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ 

Ασφαλώς η πανδημία δημιούργησε «νέες συνθήκες». Ας ασχοληθούμε με την πατρίδα μας, την Ελλάδα. Η συνταγματική τάξη έχει θεσπίσει δύο αυστηρούς κανόνες, που αφορούν θεμελιώδεις -μη δυνάμενες να αναθεωρηθούν- διατάξεις. Αναφέρομαι (α) στην παράγραφο 1 άρθρο 5 του Συντάγματος, που αφορά στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και τη συμμετοχή στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή και (β) στην παράγραφο 1 άρθρο 4 του Συντάγματος, που αφορά στην ίση αντιμετώπιση των Ελλήνων πολιτών ενώπιον των αυτών εννόμων συνθηκών. Ό,τι και αν συμβαίνει, δεν μπορούν αυτά τα θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα να τεθούν εκποδών, να φαλκιδευτούν και να αγνοηθούν, σε σημείο ώστε να πλήττεται ο πυρήνας του δικαιώματος και τούτο γιατί οι διατάξεις αυτές αφορούν το σκληρό πυρήνα της συνταγματικής τάξης.

Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση αδιστάκτως έχει θιχτεί ο πυρήνας των προαναφερομένων δικαιωμάτων. Και τούτο γιατί ισχύουν τα εξής:

Επί μακρό χρονικό διάστημα η επιχειρηματική δράση τέθηκε εκτός αγοράς, με κύρια αναφορά στην εστίαση! Κατά το μέρος δε που αφορά ειδικότερα στα εμπορικά καταστήματα εφευρέθηκαν διάφορες μέθοδοι. Αναφέρομαι στη μέθοδο (α) του click away (αφοράπαραγγελία μέσω ηλεκτρονικού καταστήματος ή μέσω τηλεφώνου και παραλαβή σε προκαθορισμένη ώρα έξω από το κατάστημα), καθώς και (β) στη μέθοδο click in shop (αφορά αγορές με ραντεβού μέσα στο κατάστημα ειδικώς για τα εμπορικά καταστήματα των κλάδων ένδυσης, υπόδησης και κοσμήματος). 

Ωστόσο, η κατάσταση όλων των επιχειρήσεων είναι οριακή. Το ό,τι δε αυτές οι επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες άντεξαν στο πρώτο κύμα της πανδημίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν για την ελληνική οικονομία από το προσδοκώμενο άνοιγμα του τουρισμού, που εντέλει όμως δεν είχε την απαιτούμενη δυναμική. Περιττό δε να αναφερθούμε στην προχειρότητα και στην επικινδυνότητα της «τουριστικής πολιτικής», στην οποία οφείλεται μέγα μέρος της έξαρσης της επόμενης φάσης της πανδημίας που έλαβε χώρα.

ΟΙ ΒΛΑΒΕΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΠΑΝΟΡΘΩΤΕΣ

Η κυβέρνηση στην προσπάθειά της να μετριάσει τις συνέπειες σε βάρος των οικονομούντων ατόμων προέβη σε αναστολές φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων. Το Πρόγραμμα δε Συνεργασία και κυρίως η Επιστρεπτέα Προκαταβολή έδωσαν μία μικρή παράταση ζωής στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Δεν αντέχει όμως σε καμία οικονομική, νομική και ηθική λογική το ότι ενώ επιβάλλεται στον επιχειρηματία από καθέδρας να μη λειτουργεί, ενώ δηλαδή του επιβάλλεται lockdown, και κατ’ ουσίαν shutdown, στη συνέχεια, σε «επόμενη φάση» να του ζητείται καταβολή υποχρεώσεων για την περίοδο, που όχι μόνο δεν παράγει πλούτο, αλλά ούτε και στοιχειώδες εισόδημα. Δεν μπορεί δηλαδή να μετατίθενται για το μέλλον οι υποχρεώσεις αυτές!

Στην προκειμένη περίπτωση εάν δεν υπάρξει το σχετικό κούρεμα (haircut), δηλαδή η διαγραφή των οφειλών περιόδου εκτός αγοράς, η ηθική και υλική βλάβη των οικονομούντων ατόμων και των επιχειρήσεών τους θα είναι τέτοια, ώστε θα αναγκαστούν να προσφύγουν ενώπιον της Δικαιοσύνης με αγωγές αποζημίωσης για τις αποθετικές και τις θετικές τους ζημίες, καθώς και για την ηθική τους βλάβη.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΙΣΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Δεν είναι, όμως, οι προαναφερόμενες ασύμμετρες σε βάρος των οικονομούντων ατόμων καταστάσεις -γενικώς. Ειδικότερα ισχύουν και συνθήκες άνισου ανταγωνισμού ως προς το λιανεμπόριο. Το λιανεμπόριο δε αφορά αγορά «πολλών ταχυτήτων». Ήδη ο ανταγωνισμός για το λιανεμπόριο επικεντρώνεται στην ψηφιακή αγορά και στο e-commerce. Δεν είναι, όμως, δυνατόν όλες οι μικρομεσαίες εμπορικές επιχειρήσεις να στραφούν στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Ζήτημα είναι αν οι μικρομεσαίες εμπορικές επιχειρήσεις που μπορούν να στραφούν στο e-commerce αφορούν το 20% του συνόλου της αγοράς. Στη διαδικασία αυτή οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις δεν είχαν την υποδομή να δημιουργήσουν τις ανάλογες ψηφιακές δεξιότητες, ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των logistics, στο internet marketing και στο branding. Υπ’ όψιν δε ότι e-shop διαθέτουν 7.000-8.000 επιχειρήσεις, από τις συνολικά 750.000 επιχειρήσεις.

Βεβαίως προς την κατεύθυνση στήριξης αυτών των επιχειρήσεων κρίσιμα (θα) είναι τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, όπως και του ΕΣΠΑ. Αμφίβολο, όμως, είναι κατά πόσο θα μπορέσουν να ανταποκριθούν και τα κονδύλια αυτά στη σώρευση των ανυπέρβλητων προβλημάτων. Επίσης, εγείρεται και ζήτημα για την ορθή κατανομή των κονδυλίων του ΕΣΠΑ. Περαιτέρω, στο πλαίσιο της άνισης αντιμετώπισης της αγοράς και του εν γένει ανταγωνισμού, το προαναφερόμενο «click away» καταλαμβάνει προνομιακή θέση για τις επιχειρήσεις ηλεκτρονικού εμπορίου. Για το λόγο αυτό, ο Ελληνικός Σύνδεσμος Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GR.EC.A) επικροτεί τη διαδικασία αυτή, αν και προσκρούει στην ανεπάρκεια των εταιρειών ταχυμεταφορών να ανταποκριθούν στον όγκο της ύλης που προκύπτει.

ΤΟΥΤΩΝ ΔΟΘΕΝΤΩΝ

Εάν σε πρώτο χρόνο δεν υπάρχει το λεγόμενο «κούρεμα» οφειλών (haircut), είναι εκτός τόπου και χρόνου η δυνατότητα οι πληττόμενοι επιχειρηματίες να αποπληρώσουν τα περίπου 50 δισ. ευρώ οφειλών που θα έχουν σωρευθεί μέχρι το Μάρτιο. Απειλούνται δε περίπου 150.000 λουκέτα, με έκρηξη της ανεργίας!..

Η ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ

Σύμφωνα με τις νομολογιακές παραδοχές του Ανωτάτου Ακυρωτικού, η υπό κρίση περίπτωση αφορά αντικειμενική ευθύνη του Δημοσίου. Η νομολογία δε του Συμβουλίου της Επικρατείας δεν απαιτεί καν πταίσμα των οργάνων της Διοίκησης, καθόσον η ευθύνη του Κράτους είναι αντικειμενική, και ο αιτιώδης σύνδεσμος ανάμεσα στη βλάβη και στην κυβερνητική πολιτική είναι πρόδηλος. 

Στην κυβέρνηση εναπόκειται εάν θα προβεί στο συγκεκριμένο «κούρεμα» των οφειλών, ή εάν θα απαιτήσει σε χρόνο που δεν παράγεται πλούτος και δεν υπάρχει οικονομική δραστηριότητα, αξιώσεις που ωστόσο θα οφείλονται σε εσφαλμένη και παράνομη προϋπόθεση. 

Στην κυβέρνηση εναπόκειται εάν με την πολιτική της θα εξωθήσει τον επιχειρηματικό κόσμο να προσφύγει στα Δικαστήρια, για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων. Και μπορεί να είναι «δύσκολο» να γίνουν δεκτές αρνητικές αναγνωριστικές αγωγές από τα Διοικητικά Δικαστήρια (σε αντίθεση με τα Πολιτικά), ωστόσο η θετική ζημία και η αποθετική ζημία (διαφυγόν κέρδος), αλλά και η ηθική βλάβη, δημιουργούν βάσιμες αξιώσεις κατά της Ελληνικής Πολιτείας ενώπιον των Τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων!     

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).