Ο ορθόδοξος Πούτιν και η επίθεση στην Ουκρανία

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

Είδα πρόσφατα στο διαδίκτυο (youtube) στιγμιότυπα από μια παλαιότερη επίσκεψη του Ρώσου προέδρου κ. Πούτιν στο Άγιον Όρος, όπου του έγινε αυτοκρατορική υποδοχή. Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει είναι οι εκδηλώσεις ευσέβειας του κ. Πούτιν: φιλούσε το χέρι των μοναχών, άναβε με περισσή προσοχή το κερί του, προσκυνούσε με ευλάβεια τις άγιες εικόνες και τα λείψανα των αγίων και στο πρόσωπό του διέκρινε κανείς την ηρεμία που του ενέπνεε το αγιορείτικο, μοναστικό περιβάλλον με τις ακολουθίες και το αγιορείτικο τυπικό. Μπροστά σου είχες ένα αληθινά ευσεβή ορθόδοξο, με την παραδοσιακή ρωσική ευσέβεια, που είναι πολύ πιο βαθιά από τη δική μας, καθώς αναδίδει κι ένα άρωμα μυστικισμού. 

Ωστόσο, τώρα που ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία με εντολή του ορθόδοξου Ρώσου προέδρου, στη μεγάλη πλειονότητα των ορθοδόξων Ελλήνων (και όχι μόνο) γεννήθηκαν εύλογα ερωτήματα: Πώς είναι δυνατόν ένας ευσεβής ορθόδοξος ηγέτης να κάνει ένα τέτοιο πόλεμο; Πώς είναι δυνατόν να στέλνει τις σιδηρόφρακτες μεραρχίες του εναντίον όχι μόνο των Ουκρανών στρατιωτών αλλά και των αμάχων; Πώς μπορεί να καταστρέφει μια χώρα και να σπέρνει το θάνατο σε γυναίκες, γέροντες και παιδιά; Πώς μπορεί να βομβαρδίζει νοσοκομεία, ναούς, σχολεία και νηπιαγωγεία; Πώς μπορεί να μη συγκινείται από τις εικόνες των σκοτωμένων, των πεινασμένων, των γυναικών, των παιδιών και των γερόντων, που χάνουν τα πάντα από τη μια στιγμή στην άλλη και παίρνουν τρομαγμένοι το δρόμο της προσφυγιάς; Ο μεγάλος συμπατριώτης του, ο Ντοστογιέφσκι, γράφει κάπου ότι τα δάκρυα ενός παιδιού βαρύνουν περισσότερο από καθετί άλλο στον κόσμο. Αυτό δεν το γνωρίζει ή μήπως δεν τον ενδιαφέρει; Αν ισχύει το δεύτερο, τότε μιλάμε για έναν άνθρωπο χωρίς ενσυναίσθηση, χωρίς ανθρώπινα αισθήματα, χωρίς ενδιαφέρον να βγει έστω και λίγο έξω από τον εαυτό του, χωρίς αισθήματα συμπόνιας, δηλαδή χωρίς έλεος, για να χρησιμοποιήσω μια συνήθη εκκλησιαστική λέξη. 

Όμως, όλα αυτά έρχονται σε κατευθείαν αντίθεση με τη χριστιανική του ευσέβεια, οπότε η εικόνα του ευσεβούς ανθρώπου καταρρέει. Φαινομενικά η αντιφατική αυτή συμπεριφορά του Ρώσου προέδρου προξενεί όντως κατάπληξη. Ωστόσο, μια ματιά στην ιστορία και στον τρόπο που σε όλους τους καιρούς χρησιμοποιήθηκε η θρησκεία από την πολιτική εξουσία αποδεικνύει ότι δεν είναι λίγες οι φορές που η θρησκευτική πίστη χρησιμοποιήθηκε ως προκάλυμμα για την επίτευξη πολιτικών στόχων είτε μέσω διπλωματίας είτε δια των όπλων. Η εικόνα ενός ευσεβούς ηγέτη εξακολουθεί να είναι ελκυστική σε ένα λαό με βαθιά θρησκευτική παράδοση. Κι ένας τέτοιος λαός είναι η Ρωσία. Ιστορικά είναι γνωστό ότι οι Ρώσοι, αφού προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη από τα μέσα του 9^ου μέχρι τα μέσα του 10^ου μ. Χ. αιώνα, τελικά, ύστερα από τη βάπτιση του ηγεμόνα τους Βλαδιμήρου και το γάμο του με την πορφυρογέννητη Άννα, αδελφή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Βασιλείου και Κωνσταντίνου (989), εκχριστιανίστηκαν, με ομαδική βάπτισή τους στον ποταμό Δνείπερο. Έκτοτε οι σχέσεις με το Βυζάντιο και το Οικουμενικό Πατριαρχείο έγιναν στενές και ο βυζαντινός πολιτισμός με την αίγλη και την ακτινοβολία του απλώθηκε στον ρωσικό χώρο, με αποτέλεσμα αφενός ο παραδοσιακός πολιτισμός των Ρώσων να είναι η συνέχεια του βυζαντινού και, αφετέρου, ο πολιτισμός αυτός να διασώζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας. Είναι σαφές, επομένως, ότι η ορθόδοξη παράδοση είναι βαθιά ριζωμένη στη ρωσική ψυχή.

Αυτή η παράδοση, που «πνίγηκε» στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, ανακαλύφθηκε και πάλι μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, με τη διαφορά ότι, παράλληλα με την ευσέβεια, ήλθαν ξανά στην επιφάνεια και απόψεις και θεωρίες, όπως αυτή της «Τρίτης Ρώμης» (η θεωρία αυτή είχε εμφανιστεί από τον 16^ο αιώνα, δηλαδή μετά την  πτώση της Κωνσταντινούπολης), που μεταφράζεται ως αξίωση του Πατριαρχείου Μόσχας για πρωτοκαθεδρία μεταξύ των Πατριαρχείων και μεταφορά της πρωτεύουσας του Βυζαντίου στη Μόσχα. Συναφής προς αυτή  τη θεωρία είναι και η εμφάνιση του Ρώσου προέδρου ως μονάρχη και τσάρου (η λ. «τσάρος» παράγεται από τη λ. «καίσαρ») με οικουμενικό κύρος και δύναμη, όπως ακριβώς ήταν και οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Στη σχέση αυτή της Ρωσίας με την Ορθοδοξία και το Βυζάντιο ερείδονται και οι προφητείες που έλεγαν ότι το «ξανθό γένος»(εννοώντας τους Ρώσους) θα ελευθέρωνε την Ελλάδα από τους Τούρκους.

Γι’ αυτό βλέπουμε τον Ρώσο πρόεδρο να συμβαδίζει σε αγαστή συνεργασία με τον πατριάρχης Μόσχας Κύριλλο, που έχει παραδώσει εαυτόν στα χέρια του πολιτικού προϊσταμένου του. Μάλιστα, όπως διαβάζουμε στο διαδίκτυο (in.gr), στο κήρυγμά του για το άνοιγμα της Μ. Τεσσαρακοστής ο Πατριάρχης Κύριλλος, δικαιολογώντας την εισβολή στην Ουκρανία, είπε ότι «ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας σημαίνει πόλεμο εναντίον των αντίχριστων και αμαρτωλών τρόπων ζωής» και ότι πρόκειται για αγώνα «μεταφυσικής σημασίας», προκειμένου η ανθρωπότητα να ακολουθήσει τους νόμους του Θεού (in.gr: «Πόλεμος στην Ουκρανία: Αδιανόητη δήλωση του Πατριάρχη Μόσχας», 8 Μαρτίου 2022). Που σημαίνει ότι όποιον δεν ακολουθεί το νόμο του Θεού τον φέρνουμε στη μετάνοια βομβαρδίζοντάς τον, σκοτώνοντας αυτόν και όλη την οικογένειά του, καταστρέφοντας τη χώρα του: η θρησκεία στην υπηρεσία της πολιτικής εξουσίας, η έννοια της αμαρτίας ως «μαστίγιο» στα χέρια του ισχυρού, η πίστη ως όργανο καταδυνάστευσης. Είναι σαφές ότι η θρησκεία, όταν υποτάσσεται ή συμπλέει με την πολιτική, μπορεί-δυστυχώς-να δικαιολογήσει ακόμη και τη βαρβαρότητα. 

Ωστόσο, η Ορθοδοξία, αν τη δει κανείς στην ουσία της, είναι όχι μια θρησκεία αλλά ένας τρόπος ζωής, όπου η πίστη συμβαδίζει με την αγάπη, τη συμπόνια, το έλεος, την αλληλοκατανόηση, το σεβασμό, την ανεκτικότητα. Η πίστη στο Θεό δεν είναι μια θεωρία ούτε και ιδεολογία στην υπηρεσία εθνικών κατακτητικών στόχων, αλλά το βίωμα της αγάπης εντός της εκκλησιαστικής κοινότητας, ένα βίωμα που απορρέει από την πίστη στον Χριστό που θυσιάστηκε επί του σταυρού από αγάπη προς τον άνθρωπο. Επίσης, οι θρησκευτικοί τύποι της ορθόδοξης παράδοσης προφανώς και υπάρχουν, αλλά και αυτοί λειτουργούν στην κατεύθυνση της ενότητας των χριστιανών. «Έλεος θέλω και ου θυσίαν», διαβάζουμε στην Αγία Γραφή (Ματθ. 9,13). Που σημαίνει ότι ο Θεός θέλει συμπόνια και αγάπη προς τον άλλο άνθρωπο και όχι απλώς θρησκευτικούς τύπους. 

Η στάση του Ρώσου προέδρου (όπως και του πατριάρχη Κυρίλλου), με βάση τα παραπάνω δεδομένα, έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το αληθινό νόημα της Ορθοδοξίας. Αποδεικνύει ότι, πάνω από το «ομόδοξον», που πολλοί κι εδώ στην Ελλάδα επικαλούνται για να μιλήσουν υπέρ του κ. Πούτιν, τοποθετούνται τα συμφέροντα και ότι ο εθνικισμός (όχι ο πατριωτισμός) στραγγαλίζει την πίστη και την αγάπη που πρεσβεύει η Ορθοδοξία. Βλέπουμε έναν ορθόδοξο ηγέτη, που εμφανίζεται να τηρεί όλους τους τύπους της ορθόδοξης ευσέβειας,  να εισβάλλει σε μια χώρα, όπου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι επίσης ορθόδοξοι χριστιανοί. Και τότε πού πήγε το «ομόδοξον»; Πού εξαφανίστηκε; Ας μη τρέφουμε αυταπάτες. Οι δυνατοί, προκειμένου να επικρατήσουν, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσον. Ακόμη και τα ιερά και τα όσια. Το ξέρουμε αυτό ήδη από τον Θουκυδίδη και τον Μακιαβέλλι. Το πρόβλημα μεγαλώνει, όταν οι ίδιοι οι θρησκευτικοί ηγέτες, και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ορθόδοξος Ρώσος Πατριάρχης και η Ρωσική Εκκλησία εν γένει, μεταβάλλουν τη θρησκεία και την πίστη σε μέσα για πολιτικούς σκοπούς και οι ίδιοι γίνονται όργανα για την επιτυχία των σκοπών αυτών, ακόμη κι αν οι σκοποί αυτοί είναι άδικοι και απάνθρωποι. Τότε είναι που το Βασίλειο του Πνεύματος υποτάσσεται στο Βασίλειο του Καίσαρος, δηλαδή η πίστη, το πνεύμα, ο πολιτισμός και η ανθρωπιά υποτάσσονται στη δύναμη, την ισχύ, την εξουσία, τα όπλα.