Το Μουσείο Μεσαράς και οι "ανοιχτές πληγές"

Της Μαρίας Ανδρεαδάκη Βλαζάκη*

Πρόσφατο δελτίο τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού δημοσιοποιεί την απάντηση της Υπουργού κ. Λίνας Μενδώνη σε επίκαιρη ερώτηση του βουλευτή του ΚΙΝΑΛ κ. Β. Κεγκέρογλου για το πότε προγραμματίζεται η έναρξη λειτουργίας του Μουσείου Μεσαράς στην Κρήτη και για τον μακροχρόνιο δανεισμό εκθεμάτων από τα κρητικά Μουσεία.

Για μια ακόμη φορά και μετά από ενάμιση χρόνο διακυβέρνησης της ΝΔ, η Υπουργός Πολιτισμού αντί να περιορίζεται σε ό,τι την ερωτούν σήμερα, σκαλίζει ανοιχτές πληγές σε σχέση με τα προβλήματα του Μουσείου Μεσαράς και αναλίσκεται με μένος σε μια καταγγελία κατά της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας και σε μια προβολή της δικής της «αποτελεσματικότητας». Για μια ακόμη φορά αναγκαζόμαστε να πούμε τα πράγματα όπως πραγματικά έχουν και σε αυτή την περίπτωση: 

1.Η κ. Μενδώνη αναφέρει ότι το κτήριο του Μουσείου παραδόθηκε στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου στο τέλος του 2015. Ένα κτήριο για το οποίο δεν είχε ρυθμιστεί η πρόσβαση μέσω της υλοποίησης του κυκλοφοριακού κόμβου, παρότι ήταν υποέργο του ΥΠΠΟΑ  κατά την περίοδο που η ίδια ήταν Γενική Γραμματέας. Τελικά η σύνδεση υλοποιήθηκε πολύ αργότερα με χρήματα της Περιφέρειας Κρήτης. Ένα κτήριο με πολλά κατασκευαστικά προβλήματα, για την αντιμετώπιση των οποίων κάθε χρόνο, από το 2016 κ.ε., δίδονταν πρόσθετα χρήματα στην Εφορεία Αρχαιοτήτων.

2.Η κ. Μενδώνη ομιλεί για μεγάλη καθυστέρηση ενάμιση χρόνου (στην πραγματικότητα ενός χρόνου) έως ότου εισαχθούν στο Συμβούλιο Μουσείων η μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη, τον Ιούνιο του 2017. Τι έγινε στο ενδιάμεσο διάστημα; α)οι μελέτες εξετάστηκαν από τη Διεύθυνση Μουσείων/Τμήμα Δημοσίων Μουσείων, και από τη Διεύθυνση Εκτελέσεως Έργων Μουσείων, β) το θέμα χρειάστηκε να εισαχθεί δυο φορές στο ΚΑΣ σε σχέση με την παραχώρηση αντικειμένων από το ΑΜΗ και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, για να φτάσει να εξεταστεί τελικά από το Κεντρικό Συμβούλιο Μουσείων, γ) έγιναν παρατηρήσεις που απαιτούσαν σημαντικές αλλαγές και μερικό ανασχεδιασμό της έκθεσης και δ) εν τέλει ζητήθηκε και η σύνταξη μελετών εφαρμογής για τις στηρίξεις των εκθεμάτων, τις μουσειοκατασκευές και τις Η/Μ εγκαταστάσεις, μελέτες για τις οποίες δυστυχώς δεν είχε ληφθεί μέριμνα να ενταχθούν στο φυσικό αντικείμενο του έργου ΕΣΠΑ 2007-2013, κατά την θητεία της κ. Μενδώνη ως Γενικής Γραμματέως. Ευτυχώς, βρήκαμε πρόσθετο κονδύλι από την Περιφέρεια Κρήτης και τελικά συντάχθηκαν και οι σημαντικές αυτές μελέτες. Στο διάστημα 2016-2017 οι ενέργειες για ανανέωση του μακροχρόνιου δανεισμού των αρχαιοτήτων (παρακαταθήκης του Δημοσίου) του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, με κεντρικό σημείο αντιπαράθεσης 21 αντικείμενα που ζητούσε το Μουσείο Μεσαράς, ήσαν χρονοβόρες. Τελικά, το 2017, στο Συμβούλιο Μουσείων κατατέθηκε εισήγηση από το Τμήμα Δημοσίων Μουσείων για 9 μόνο αντικείμενα.  Ευτυχώς που με επιμονή της Εφόρου Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και δική μου, ως Προέδρου του Συμβουλίου, εγκρίθηκαν τα 21 αντικείμενα. Εξαιτίας αυτής της επιμονής οι αρχαιότητες αυτές σήμερα θα κοσμήσουν το Μουσείο Μεσαράς, ενώ τα υπόλοιπα από τα 25ΟΟ αντικείμενα παρακαταθήκης του Δημοσίου, θα ανήκουν πλέον στη μόνιμη συλλογή του ιδιωτικού Μουσείου. Αυτό επιβεβαίωσε η ίδια η Υπουργός στη Βουλή, γιατί, βέβαια, στο άρθρο που ψηφίστηκε δεν αναφέρεται καμμία εξαίρεση. Προφανώς, ο ξεσηκωμός στο Ηράκλειο και τη Μεσαρά την ανάγκασε σε αυτή την υπαναχώρηση. Οπωσδήποτε, σε όλο αυτό το θέμα υπάρχει παραβίαση της άδειας του 1952, σύμφωνα με την οποία όλες οι παραπάνω αρχαιότητες από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης δόθηκαν στο Ιστορικό Μουσείο ως παρακαταθήκη με τον όρο να διατηρεί η Αρχαιολογική Υπηρεσία την κυριότητα και χρήση.

Παρά τη σωρεία των προβλημάτων του κτηρίου του Μουσείου Μεσαράς και του ελλιπούς σχεδιασμού του έργου της εκπόνησης των μελετών, κανείς δεν βγήκε να καταγγείλει την τότε προηγούμενη πολιτική ηγεσία με Γενική Γραμματέα την κ. Μενδώνη.

Όταν, το 2015, διαπιστώθηκε ότι έργα ΕΣΠΑ Πολιτισμού που είχε εντάξει η προηγούμενη κυβέρνηση παρέμεναν μισοτελειωμένα, χωρίς επαρκή χρηματοδότηση για την ολοκλήρωσή τους και χωρίς ολοκληρωμένες μελέτες, κανείς τότε δεν κατηγόρησε την προηγούμενη πολιτική ηγεσία αντιθέτως έγιναν πολλές προσπάθειες -σε μια σκληρή περίοδο μνημονίων- να ολοκληρωθούν και να αποδοθούν στο κοινό, με συμπληρωματική χρηματοδότηση από το εθνικό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, όπως το έργο του Κούλε Ηρακλείου. H θέση μας για όλα τα παραπάνω ήταν ότι η Διοίκηση έχει συνέχεια και κάθε πρόβλημα αντιμετωπίζεται χωρίς ρεβανσιστικές κορώνες.

3.Η Υπουργός συχνά κάνει λόγο για χαμηλή απορροφητικότητα των έργων ΕΣΠΑ από την προηγούμενη κυβέρνηση. Για άλλη μια φορά αποκρύπτει την αλήθεια. Είναι γνωστό σε όλους που ασχολούνται με κοινοτικά προγράμματα ότι οι συγχρηματοδοτούμενες προγραμματικές περίοδοι εμφανίζουν τη μεγαλύτερη απορροφητικότητα τα τελευταία χρόνια υλοποίησής των έργων.  Επίσης, η Υπουργός συμπληρώνει ότι «καταφέραμε να εντάξουμε την έκθεση του Μουσείου Μεσαράς στις 2 Οκτωβρίου 2019 με προϋπολογισμό 2.400.000 ευρώ» και αποκρύπτει ότι το έργο εντάχθηκε τον Μάιο 2019 και αυτό που αναφέρει είναι η ημερομηνία τροποποίησης της Πράξης Ένταξης.

4.Η Υπουργός διαβεβαιώνει τον κ. Κεγκέρογλου ότι «ούτε το Μουσείο Μεσαράς, ούτε κανένα άλλο δημόσιο μουσείο υπάγονται στην συγκεκριμένη ρύθμιση» και επομένως καθησυχάζει τον κόσμο του Ηρακλείου. Όμως, η τροποποίηση του άρθρου 45 του αρχαιολογικού νόμου 3028/2002 που πρόσφατα ψηφίστηκε (νόμος 4761/2020) κάνει λόγο για εξαίρεση των μουσείων, τα οποία λειτουργεί το Υπουργείο Πολιτισμού και όχι εξαίρεση γενικώς των μουσείων του Δημοσίου. Τι σημαίνει αυτό; Η κ. Μενδώνη έχει σήμερα έτοιμο προς παρουσίαση στο Υπουργικό Συμβούλιο νομοσχέδιο μετατροπής των μεγάλων Μουσείων της χώρας σε ΝΠΔΔ, στο οποίο συμπεριλαμβάνει ρητώς και το Μουσείο Ηρακλείου, καθώς θεωρεί ότι «το να αποκοπούν από τη λογική μιας δημόσιας υπηρεσίας μπορεί να τους δώσει διαφορετικές προοπτικές». Εφόσον αυτό γίνει πράξη, τα ΝΠΔΔ μουσεία δεν θα είναι «του ΥΠΠΟΑ», όπως δεν είναι το Μουσείο της Ακρόπολης, επομένως δεν θα εμπίπτουν στις εξαιρέσεις και θα ισχύει και για αυτά ο δανεισμός των 50 ετών(!). 

Ας σημειωθεί ότι και στο θέμα του μακροχρόνιου δανεισμού η Υπουργός αναγκάστηκε σε υπαναχώρηση στη Βουλή αφού προηγουμένως είχε χαρακτηριστεί ως νέος Έλγιν. Η ίδια εισηγήθηκε μακροχρόνιο δανεισμό 100 ετών χωρίς καμία εξαίρεση (!) Η Βουλή με αυτό το νομοσχέδιο του ΥΠΠΟΑ σύρθηκε σε μια θλιβερή κατάσταση και σε μια σύγχυση: τελικά, η ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ ψήφισαν τον δανεισμό αρχαιοτήτων της χώρας για 50 χρόνια συνολικά και ο ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία,  το ΚΚΕ, το ΜέΡΑ25  και η Ελληνική Λύση υποστήριξαν την διάταξη των 5 χρόνων δανεισμού με δυνατότητα ανανέωσης του αρχαιολογικού νόμου του 2002, δηλαδή όπως ακριβώς είχε κριθεί ορθώς και με σοφία για τα αρχαία μνημεία της χώρας μας, τα οποία όλα βεβαίως ανήκουν στο Δημόσιο. Γιατί για αυτές τις αρχαιότητες πολεμήσαμε διακήρυττε ο στρατηγός Μακρυγιάννης. Για αυτές τις αρχαιότητες που είναι ίδιες είτε είναι σε μουσεία του ΥΠΠΟΑ και του δημοσίου είτε σε ιδιωτικά μουσεία όπως το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Είναι απορίας άξιο πώς η Υπουργός Πολιτισμού, μετά από ενάμιση χρόνο στην εξουσία, δεν χάνει ευκαιρία όταν αναφέρεται σε κάποιο συνεχιζόμενο έργο να ομιλεί για αδράνεια της προηγούμενης κυβέρνησης και τελικά να αποδεικνύεται το αντίθετο. Είναι απορίας άξιο πώς η ίδια συνεχίζει να πιέζει ασφυκτικά τα στελέχη και το προσωπικό του ΥΠΠΟΑ για να προχωρούν σε βεβιασμένες ενέργειες και ημίμετρα προκειμένου να επιδεικνύεται η δική της «αποτελεσματικότητα» και ταχύτητα, όταν κανείς εξάλλου δεν της το απαιτεί. Αυτό φαίνεται ότι είναι κατά τη γνώμη της μοναδικό και αξεπέραστο όπλο. Τα γεγονότα όμως μιλούν διαφορετικά είτε πρόκειται για βιαστικά έργα είτε για παλινωδίες. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις  της Ακρόπολης (με τις διαστρώσεις και την πλημμύρα), των Δεσμωτών του Φαλήρου (όπου ακόμη δεν έχουν προχωρήσει οι εργασίες), της ΠΥΡΚΑΛ (όπου ακόμη δεν έχει εκδοθεί απόφαση χαρακτηρισμού), της Κυνόσουρας (όπου το ΥΠΠΟΑ με τη στάση του επέτρεψε στο ΥΠΕΝ να εκδώσει έγκριση για διαλυτήριο πλοίων στη ζώνη Α΄ της Σαλαμίνας, δίπλα στον Τύμβο των Σαλαμινομάχων), των Μυκηνών (με τις μεγάλες καθυστερήσεις για τις εγκρίσεις για καθαρισμό και πυρασφάλεια). Η δε περίπτωση της Αμφίπολης είναι τραγελαφική. Αφού καθύβρισαν επανειλημμένα την προηγούμενη κυβέρνηση, έρχεται τώρα η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ στα λόγια μας, να ομιλεί ότι το έργο «πρέπει να γίνει με προσοχή, με σεβασμό και ολοκληρωμένα», γιατί βεβαίως δεν υλοποιεί ακόμη τίποτε στον ίδιο τον χώρο του Καστά και γι’ αυτό παραπονιέται η τοπική κοινωνία.

Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ένας πολύ ευαίσθητος τομέας που απαιτεί μεγάλη προσοχή, σύνεση, σεβασμό, ειλικρίνεια  και όχι βιασύνη και προχειρότητα, οι οποίες μπορεί να επιφέρουν μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Δυστυχώς, το τελευταίο διάστημα φαίνεται να συμβαίνει  το αντίθετο, και αυτό σε βάρος των αρχαιοτήτων και της χώρας, η οποία ρεζιλεύεται διεθνώς.                

                                                        

*Η  Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη είναι Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Πρώην Γενική Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού