Μια κουταλιά γλυκό βύσσινο να καλωσορίσουμε τον Φλεβάρη!

Της Ελένης Μπετεινάκη

«Αφορμή ψάχναμε  για γλυκό, μια κουταλιά γλυκό βύσσινο, από εκείνο  το βάζο που ΄κρύβε καλά στο κρυφό ντουλάπι της κουζίνας η μάνα μας. Για να φύγει γλυκά ο Γενάρης, να «κοκκινίσουν» τα μάγουλα του μικρού Φλεβάρη γιατί ΄χε, λέει,  λειψή τη χαρά, το τρέξιμο και τα βάσανα. Πρωί πρωί θα ερχόταν  με το κοντοπαντέλονο και το καρό πουκαμισάκι  με τα ξηλωμένα κουμπιά κι ούτε που θα τον ένοιαζε το κρύο… Τούτο το παιδί δεν ήταν  να του συνεριζόσουνα. Έκανε πάντα του κεφαλιού του. Λέγαμε στο χωριό πως ήταν λέει νεραϊδοπαρμένο και συνέχεια γελούσε και χαχάνιζε  σαν ξωτικό. Η Μυγδαλιά τον είχε αποτρελάνει. Κάποτε, λένε,  είχε κατέβει στην Κάτω Πέτρα του Μύλου κι εκεί την αντίκρισαν τα μάτια του πρώτη φορά. Φοβήθηκε εκείνη μην την μαρτυρήσει και τον μάγεψε. Του πήρε δυο μέρες από τη ζωή του και τις έσβησε ολότελα γιατί έτσι πίστευε πως κανείς δεν θα μάθαινε, δεν θα θυμόταν  τη  μορφή, το περπάτημα, το τραγούδι της. Μα η ομορφιά πώς να κρυφτεί; Κι  ο Φλεβάρης δεν τα ΄χε χάσει καθόλου. Μόνο τις μέρες του έχασε…  Παμπόνηρος και πανέξυπνος τριγυρνούσε πάντα με το χαμόγελο στα χείλη. Σκορπούσε την χαρά σε όλο τον κόσμο και ας του ΄λειπε  λίγος χρόνος. Είχε τον ήλιο βοηθό του κάθε μέρα και που τον έχανες που τον έβρισκες  τριγύρναγε  σε βουνά χιονισμένα, παράβγαινε με τους αέρηδες και τις βροχές. Άλλαζε την διάθεσή του μόλις κατέβαινε στον κάμπο γιατί εκεί την συναντούσε πάντα. Νεράιδα κάτασπρη, με καταγάλανα μάτια, με ροζ μάγουλα και χείλη στο χρώμα του αγαπημένου του γλυκού, του βύσσινου. Η Μυγδαλιά, η δική του νεράιδα, τον συντρόφευε πια στα παιχνίδια του, πάντα μαζί σεργιάνιζαν τις μέρες και τις νύχτες του χειμώνα χωρίς να νοιάζονται για τα σχόλια του κόσμου. Ήταν οι τρελοί του χωριού οι δύο τους κι οι βασιλιάδες της χαράς.

Μια κουταλιά γλυκό βύσσινο, να γλυκάνει κι ο χειμώνας, να πούμε καλώς όρισες στον Φλεβάρη…»*

Μικρός, Κουτσός, Πλουτώνιος, ,Γκουζούκης, Κρυάρης, Κλαδευτής, Λησμονιάρης (γιατί όταν ξεκινάει να βρέχει ξεχνά να σταματήσει )Μισερός, Χορευτής, Φλεγάρης , Φλιάρης, Κούντουρος και Κουτσοφλέβαρος είναι  οι πιο γνωστές ονομασίες του σ΄όλη τη χώρα. Ξέρουμε πως είναι ο μήνας με τις λιγότερες μέρες, τις είκοσι οκτώ  και τα δίσεκτα χρόνια παίρνει άλλη μια και μεγαλώνει, χωρίς ποτέ να  καταφέρνει να φτάσει τους υπόλοιπους…

Είναι το στερνοπούλι του χειμώνα, το δεύτερο εγγόνι του χρόνου, ο μήνας των φλεβών δηλαδή των υπόγειων νερών  που αναβλύζουν από τη γη λόγω των πολλών βροχών. Ο πιο χαρούμενος και σκανδαλιάρης μήνας που αν και κουτσός ξέρει να χορεύει, να διασκεδάζει, να αγαπά τις σκανταλιές, να ερωτεύεται και να τρυπώνει στις πιο απίθανες νύχτες του χειμώνα σκορπώντας  γέλιο, χαρά και αναστάτωση με τις μεταμφιέσεις του.

«…Ήρθε κάποτε μέρα κακιά κι ο ένας από τους μήνες, ο Φεβρουάριος που τα άλλα παιδιά τον φώναζαν Φλεβάρη, λαβώθηκε άσχημα στο ένα του πόδι. Δεν κατάφερνε πια να τρέξει τριάντα ολόκληρες μέρες όπως άλλοτε, μα μόνο είκοσι οκτώ και οι άλλοι τον έβγαλαν Κουτσοφλέβαρο…-Δεν είναι μήνας σωστός! Δεν τον θέλουμε στο παιχνίδι! Mίλησαν άσπλαχνα ένα πρωί δύο από τους μήνες- παιδιά. Οι άλλοι δέκα συμφώνησαν, χωρίς να το  καλοσκεφτούν. Και τον έβγαλαν από το παιχνίδι… Δάκρυσαν τα μάτια του Φλεβάρη…» Λότη Πέτροβιτς**

Μια παράδοση λέει, πως… μια φορά κι έναν καιρό που τα αμπέλια που είχαν ο Δεκέμβρης, Γενάρης και ο Φλεβάρης δεν τους έδωσαν πολύ κρασί, αποφάσισαν να ενώσουν όσο έβγαλαν  και να το βάλουν  όλοι μαζί σε ένα βαρέλι. Ο Φλεβάρης που το είχε βάλει πρώτος, μια μέρα, χωρίς να ρωτήσει τους άλλους δυο, το τρύπησε στο κάτω μέρος για να  πιει λίγο κρασί. Φυσικά δεν ήπιε μόνο το δικό του αλλά και των άλλων. Σαν το μάθανε τα αδέλφια του, θύμωσαν πολύ. Για να τον τιμωρήσουν ο καθένας τους του πήραν μια μέρα. Κι από τότε έχουν τριάντα μία κι εκείνος μόνο είκοσι οκτώ…

Πολλά τα παρατηρήματα κι οι παραδόσεις και για τούτον τον μήνα και στο καλαντάρι πρώτα πρώτα συναντάμε  τρεις  γιορτές  τα λεγόμενα «Συμόγιορτα». Του Αϊ Τρύφωνα, την Υπαπαντή της Παναγίας και  του Αγίου Συμεών.

Η 1η του Φλεβάρη ,η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα είναι κατεξοχήν αγροτική γιορτή. Θεωρείται ο άγιος των αγρών  γιατί προστατεύει τα χωράφια και τα αμπέλια από τα τρωκτικά και τις κάμπιες. Λένε πως έζησε κοντά στη φύση βόσκοντας χήνες και στις συναξιάρικες πηγές η λατρεία του είναι πολύ διαδεδομένη, ιδιαίτερα στην Κρήτη. Στις εικόνες συχνά παριστάνεται με κλαδευτήρι στο χέρι  ή με σταφύλια. Οι  αμπελουργοί και οι σταφιδοπαραγωγοί  δεν κλαδεύουν και δεν μπαίνουν μέσα στο  αμπέλι αυτή τη μέρα. Οι οικογένειες επίσης των γεωργών δεν έστρωναν τραπέζι αν δεν είχαν βάλει κάποιο γλύκισμα ή φαγητό με προϊόντα του αμπελιού. Κερνούσαν μουστοκούλουρα, ζύμωναν σταφιδόψωμα ή κουλουράκια με πετιμέζι. Σ΄ άλλα μέρη κρέμαγαν στην εικόνα αμπελόφυλλα ή τα πρώτα σταφύλια που έδεναν και ποτέ δεν ξεχνούσαν όταν άνοιγαν τα βαρέλια τους να κεράσουν όλους τους πιστούς έξω από την εκκλησία σε ένδειξη ευχαρίστησης στον Άγιο.

Στις 2 του Φλεβάρη γιορτάζουμε την Υπαπαντή του Χριστού σε ανάμνηση την συνάντησης του Συμεών με το παιδί Ιησού που σιγά σιγά στη γλώσσα του λαού έγινε Αποπαντή ή Πακουή ή Πακού  δηλαδή Αγία που ακούει , η Παναγία. Η Παναγία αυτή η Υπαπαντή η Μυλιαργούσα είναι η έφορος των καιρικών μεταβολών και προστάτης των μυλωνάδων της Κρήτης. Την ημέρα αυτήν οι μύλοι αργούσαν και οι αγρότες δεν πήγαιναν στα χωράφια τους για να μην πέσει χαλάζι και καταστρέψει την βλάστηση. Χαρακτηριστικές είναι οι παροιμιακές εκφράσεις : Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας.

Οι μύλοι αργούν κι οι δούλοι αργούν

Κι οι γάιδαροι σκόλην έχουν  

Λένε λοιπόν πως ότι καιρό κάνει τούτη τη μέρα θα ναι ο ίδιος και τις επόμενες σαράντα. Πίστευαν επίσης πως οι αρκούδες έβγαιναν από τη φωλιά τους αν ήταν καλή μέρα και αυτό ήταν προμήνυμα κακοκαιρίας  και τέλος πως ήταν η  μέρα που παντρεύονταν τα πουλιά.

Από την εποχή της Τουρκοκρατίας ακόμα η 2η του Φλεβάρη ήταν η μεγάλη γιορτή των ξυλουργών. Γιόρταζε το σωματείο τους και  έπρεπε υποχρεωτικά να πάνε όλοι στην εκκλησία εκείνη την ημέρα. Η σημαία του σωματείου ή συντεχνίας  ήταν μόνιμος συνοδός στη γιορτή και η εικόνα που φυλάσσεται ίσαμε σήμερα για έναν ολόκληρο χρόνο το σπίτι ενός από τους εν ενεργεία ξυλουργούς χαίρει ιδιαίτερης  γιορτής. Με τραπέζια πλουσιοπάροχα που κυριαρχούν οι μυζηθρόπιτες και πολλά άλλα γλυκίσματα γίνεται η παράδοση της εικόνας. Έθιμο που ακόμα και στις μέρες μας, 2018,τηρείται ευλαβικά.

Η 2η του Φλεβάρη γιορτάζεται ιδιαίτερα και σ άλλα μέρη του κόσμου. Στην Κίνα για παράδειγμα είναι η γιορτή του Άρχοντα του λουλουδιού, όλοι οι συγγενείς από διάφορα χωριά συγκεντρώνονται  για να προσφέρουν στο θεό θυσίες με κοτόπουλα και Εκείνος σε αντάλλαγμα τους ευλογεί τα παιδιά τους για να  έχουν μια υγιή ανάπτυξη. Στην Ινδία ξεκινά το φεστιβάλ του ελέφαντα με πολλές χορευτικές παραστάσεις και συναυλίες.

Τα «Συμόγιορτα » κλείνουν με τη γιορτή του αγίου Συμεών στις 3 του Φλεβάρη, που είναι προστάτης των εγκύων γυναικών που σαν σήμερα δεν δουλεύουν για να μην σημαδευτεί το παιδί στην κοιλιά τους. Είναι φανερή η παρετυμολογική σημασία  των σχετικών λέξεων :Συμεών – Συμιός – Σημειώνω – Σημάδι – Σημάδεμα. Στην Σύρο λέγανε πω ς οι έγκυες γυναίκες το βράδυ σαν πήγαιναν να κοιμηθούν έπρεπε  να βγάλουν τα ρούχα τους ανάποδα και να περάσουν τα χέρια τους στις πλάτες και τα μεριά τους ώστε αν βγει σημάδι στο παιδί τους να είναι πίσω και να μην φαίνεται. Σ΄όλη την Ελλάδα εκείνη την ημέρα δεν κόβουν τίποτα με μαχαίρι, ούτε το  ψαλίδι ανοίγουν, ούτε ξύλα κόβουν με τσεκούρι για τα σημεία, για να μην πάθει κάτι το παιδί που θα γεννηθεί.

Στις 4 του μήνα γιορτάζει ο Άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης ή όπως αλλιώς τον ονομάζουν ο Άγιος Ισίδωρος των Κρητικών μιας και υπάρχουν αρκετές εκκλησίες αφιερωμένες  στο λόγιο μοναχό.

Και φτάνουμε στις 10 του Φλεβάρη με τη γιορτή του Αγίου Χαράλαμπου, προστάτη και θεραπευτή των λοιμικών νοσημάτων και ιδιαίτερα της πανώλης, αρρώστια πολύ διαδεδομένη στον Ελλαδικό χώρο. Η πανώλη ή πανούκλα απεικονιζόταν συχνά σαν μια γριά, ξυπόλυτη, μαυροφόρα με τριμμένα ρούχα που δεν περνούσε ποτέ από δρόμους όπου υπήρχε εκκλησία αφιερωμένη στον  Άγιο Χαράλαμπο. Αν σ΄ένα χωριό υπήρχε η υποψία πανώλης και υπήρχε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο τότε ξεκινούσε η λεγόμενη περίζωση. Έδεναν στην πόρτα της εκκλησίας μια κλωστή ή ένα μικρό λευκό ύφασμα. Ξετύλιγαν το κουβάρι της κλωστής και μ αυτό κύκλωναν όλα τα σπίτια. Άφηναν το χωριό περιζωσμένο για σαράντα μέρες που ο αριθμός αυτός πάντα παρείχε στους ανθρώπους την απόλυτη προστασία. Τις κλωστές αυτές και από το κουβάρι και από το λευκό ύφασμα τις έκαναν φυλακτά. Ένα άλλο  έθιμο παλιό, ήταν το λεγόμενο «Πουκάμισο του Αγίου» λευκό  ύφασμα που  έπρεπε να το έχουν υφάνει από μονομερίτικο πανί γυναίκες που μαζεύονταν νύχτα σε ένα σπίτι, εκκόκκιζαν το βαμβάκι, έγνεθαν και ύφαιναν με πολλές μαγικές λέξεις και άλλες διατυπώσεις. Το « Πουκάμισο » φυσικά είχε μαγικές δυνάμεις ,το έβαζαν όλοι στο χωριό και η αρρώστια δεν πλησίαζε κανέναν.

Τέλος ο Άγιος  Χαράλαμπος θεωρούνταν ο προστάτης των μεγάλων ζώων. Ζύμωναν αλεύρι οι νοικοκυρές που το μάζευαν σε μικρή ποσότητα απ΄όλα τα σπίτια , το πήγαιναν στην εκκλησιά και αφού το ευλογούσε  ο παππάς το έδιναν στα ζώα τους για να μην αρρωστήσουν.

Ο Άγιος  Βλάσης πάλι που τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου  ήταν ο φύλακας  των κοπαδιών και προστάτης  κατά του λύκου, του τσακαλιού και των άγριων ζώων. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας τούτη τη  μέρα δεν τυροκομούσαν, δεν έκαναν καμιά δουλειά στα σπίτια τους, δεν φόρτωναν τα ζώα τους ή οι γυναίκες στην πλάτη τους ξύλα. Ο άγιος αυτός ήταν μοσχαροπνίχτης. Αν δηλαδή φόρτωναν  τα μοσχάρια τους  θα τα έπνιγε στο ποτάμι. Είχαν το έθιμο της κοινής εστίασης και το ειδικό φαγητό της μέρα ήταν  :στάρι κομμένο, μαγειρεμένο με μέλι και βούτυρο το λεγόμενο Χασούλ   ή φαγητό από κρέας προβάτων ή κατσικών τις οποίες έσφαζαν σαν θυσία στην αυλή της εκκλησίας.

Στις 19 Φεβρουαρίου γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη που είναι σχεδόν πολιούχος των Αθηνών και τιμάται η μνήμη της στο ομώνυμο προάστιο.

Στις 22 Φεβρουαρίου επίσης είναι  η γιορτή της Αγίας Ανθούσας  που θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί σαν ημέρα προσφοράς λουλουδιών. Το όνομα Ανθή, Άνθη ή Ανθούλα είναι συχνό στην Ελλάδα και στην λαογραφική του εξήγηση θέλει την επιδίωξη της υγείας και της ομορφιάς.

Στις 23 πάλι Φεβρουαρίου του Αγίου Πολύκαρπου προστάτη των Γεωργών και …των περιβολιών.

(Η γιορτή του Αγίου Κασσιανού στις 29 Φεβρουαρίου, συναντιέται στο καλαντάρι κάθε τέσσερα χρόνια.)

Ο Φλεβάρης τέλος σηματοδοτεί την νηστεία. Είναι ο μήνας που μπορεί σπάνια λείπει από την σαρακοστή. Στις 16 του μήνα θα έχουμε την φετινή χρονιά την Τσικνοπέμπτη. Καθώς τελειώνει και βρισκόμαστε στα πρόθυρα της Άνοιξης, τελούνται  πολλές οργιαστικές τελετουργίες που έχουν τις ρίζες  τους στα πανάρχαια χρόνια και λίγο πολύ συνεχίζονται ως  τις μέρες μας, κυρίως στην ύπαιθρο. Είναι γνωστή η σύνδεση των γιορτών της αποκριάς με τα αρχαία Ανθεστήρια που επίσης γιορτάζονταν στο τέλος του Φεβρουαρίου. Όπως εμείς γιορτάζουμε την Αποκριά με τα ψυχοσάββατα της έτσι κι οι Αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τη διπλή γιορτή των Ανθεστηρίων. Από την μια μεριά ήταν η γιορτή των λουλουδιών, του κρασιού και της αχαλίνωτης χαράς κι από την άλλη των νεκρών και των ψύχων.

Η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς είναι στις 26 του μήνα και η Καθαρή Δευτέρα στις 27!

Να ΄ναι χαρούμενος ο μήνας!

ΠΗΓΕΣ:

*Μήνας μπαίνει, μήνας  βγαίνει, κύκλος είναι και γυρνά**, Ελένη Μπετεινάκη, υπό έκδοση

**Τα παιδιά του Χειμώνα, Λότη Πέτροβιτς, εκδ. Πατάκης

Ελληνικές Γιορτές και έθιμα λαϊκής Λατρείας, Γ.Α. Μέγας, εκδ Εστία, 2012

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ

Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης, Δ.Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη