Το μέλλον του Τόπου μέσω ΣΒΑΚ

Του Γιώργου Καφφετζάκη

Η σύγχρονη τάση που επικρατεί σε διάφορες μεγαλουπόλεις, ειδικά μετά από την κρίση της πανδημίας, είναι η δημιουργία «πόλης των 15 λεπτών». Με δεδομένο την ανάμειξη των αστικών κοινωνικών λειτουργιών και την ζωντανή «γειτονιά», οι μεγαλουπόλεις μεταλλάσσονται, δημιουργώντας μέσα τους πολλούς «μικρούς Αγίους Νικολάους», δηλαδή μικρές ανθρώπινες αστικές δομές, στις οποίες οι ανάγκες των κατοίκων μπορούν να καλυφθούν σε 15 λεπτά από τα σπίτια τους με τα πόδια, με το ποδήλατο ή με εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης, μέσα από φιλόξενους και ασφαλείς δρόμους και πλατείες, εξοβελίζοντας φυσικά το αυτοκίνητο. Η λογική αυτής της νέας τάσης είναι η επιστροφή σε έναν πιο τοπικό και κάπως πιο αργό τρόπο ζωής, όπου ο χρόνος μετακίνησης θα επενδύεται σε «πλουσιότερες και πιο υγιείς» ανθρώπινες σχέσεις και κατ’ επέκταση πόλεις.

Αυτήν ακριβώς την διαχείριση και μελλοντική αξιοποίηση των πόλεων του Δήμου μας, έρχεται το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) να οργανώσει, σχεδιάζοντας την μετάλλαξη της σημερινής πόλης σε μια φιλόξενη και πράσινη πόλη, που θα αποδοθεί εκεί που πραγματικά ανήκει: στον άνθρωπο.

Είναι αναγκαία η δημιουργία σωστά οργανωμένων και σχεδιασμένων υποδομών, που θα μπορούν να ανταποκριθούν με αποτελεσματικότητα, καθώς η σημερινή αστική δομή σχεδιάστηκε με εντελώς διαφορετικά πρότυπα από τα σημερινά, με συνέπεια αυτό να συνιστά πρόβλημα και να δημιουργεί την ανάγκη για άμεση αναβάθμισή της. Συνεπώς, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιτυχημένη αναπτυξιακή πορεία των σύγχρονων πόλεων, επιβάλλεται η κατάλληλη διαχείριση.

Για τον λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκπονήσει μια δέσμη μέτρων για τα ΣΒΑΚ και σε πολλές χώρες τα μέτρα αυτά έχουν ωριμάσει και εφαρμοστεί. Δυστυχώς, εμείς στην Ελλάδα είμαστε πίσω, με κάποιες εξαιρέσεις Δήμων που ενέταξαν άμεσα τις περιοχές τους. Οι κύριοι άξονες και στόχοι ενός ΣΒΑΚ συνοψίζονται στην α. δημιουργία φιλικών προς το περιβάλλον τρόπων μετακίνησης, β. εξασφάλιση της προσβασιμότητας στο δίκτυο μεταφορών για ΟΛΟΥΣ, γ. μείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, δ. οργάνωση της στάθμευσης, ε. αναβάθμιση ή δημιουργία δημόσιων μέσων μεταφοράς, στ. βελτίωση της κυκλοφορίας των οχημάτων διανομής και πρώτης ανάγκης και ζ. αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και την ανάπτυξη των συνθηκών για μια «έξυπνη πόλη».

Στον Άγιο Νικόλαο είμαστε ακόμα πίσω και για τούτο τον λόγο πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και συντονισμένα, ώστε η πόλη και κατ’ επέκταση ο Δήμος να αποκτήσει την «φιλικότητα» που αρμόζει προς τους Δημότες και τους επισκέπτες του.

Η βελτίωση στην ποιότητα των μετακινήσεων, οδηγεί σε βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος καθώς και της ποιότητας ζωής για τους πολίτες και την κοινωνία μας. Οι υποδομές για πεζή μετακίνηση και ποδηλασία, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, η ορθολογική διαχείριση των ΙΧ οχημάτων, οι σύγχρονες εναλλακτικές μορφές μετακίνησης, με σεβασμό και μέριμνα για το περιβάλλον και με «οδηγό» την Τοπική Αυτοδιοίκηση, πρέπει να συνθέσουν το πεδίο ανάπτυξης και εφαρμογής της Αστικής Κινητικότητας.

Παράλληλα, ένα ΣΒΑΚ δεν έχει ως τελικό του προϊόν μόνο σχέδια και ρυθμίσεις. Περιλαμβάνει και ένα επιχειρησιακό σχεδιασμό έργων, μέτρων και ρυθμίσεων, ο οποίος σχεδιασμός αποτελεί το προαπαιτούμενο για την άντληση σχετικών χρηματοδοτήσεων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό να έχουμε έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό, για να αντλούμε πόρους σύμφωνα με κάποια συγκεκριμένη και πλήρως στοχευμένη στρατηγική και όχι όποτε βγαίνει μια πρόσκληση έργων και χρηματοδοτήσεων να βλέπουμε τι μπορεί να συμπεριληφθεί από τις υπάρχουσες μελέτες για να υλοποιείται αποσπασματικά, όπως συμβαίνει σήμερα.

Και στα δύο σενάρια (ήπιο και ριζοσπαστικό), που μας παρουσίασε η ομάδα εκπόνησης του ΣΒΑΚ Αγίου Νικόλαου, η προτεραιότητα δίνεται στον πεζό, το ποδήλατο, τα κοινόχρηστα μέσα και τα μέσα δημόσιας συγκοινωνίας. Η σημερινή ιεραρχία κυκλοφορίας αντιστρέφεται, αφήνοντας στην τελευταία θέση το αυτοκίνητο, άρα περιορίζοντας τη σημερινή του απόλυτη ελευθερία και κυριαρχία. 

Προστατεύονται περιοχές, δίδονται κατευθύνσεις για νέα ιεράρχηση οδών, για κόμβους που χρειάζονται ανασχεδιασμό, προτείνονται πράσινες διαδρομές, δηλαδή δρόμοι στους οποίους θα πρέπει να γίνει ανάπλαση, ώστε να γίνουν πιο φιλικοί σε πεζούς και ποδηλάτες. Έτσι περιορίζεται η κίνηση και κατ’ επέκταση η στάθμευση των αυτοκινήτων. Προσδιορίζονται δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας, περιοχές με ελεγχόμενη είσοδο οχημάτων και περιοχές για δημιουργία νέων χώρων στάθμευσης οχημάτων και δικύκλων. Άρα και στα δύο σενάρια υπάρχουν σωστές προβλέψεις, αλλά στο ριζοσπαστικό πολύ πιο ρηξικέλευθες σε θέματα που αγγίζουν και την κλιματική αλλαγή. Σημαντικό θέμα που πρέπει να εξετάσουν πολύ σοβαρά οι μελετητές είναι η αποτροπή των διαμπερών κινήσεων από οπουδήποτε στην πόλη, διαφορετικά όλοι οι σχεδιασμοί θα μείνουν στα χαρτιά. 

Αδιαμφισβήτητα πρέπει όλες οι περιοχές των σχολείων να προστατευθούν και να φτιαχτούν πέριξ όλοι οι κόμβοι, ώστε να έχουμε νέο όριο ταχύτητας στο δρόμο που βγαίνουν τα παιδιά (10-20χλμ/ω). Να μπουν διαβάσεις (υπερυψωμένες ή σχεδιασμού 3D) ή ακόμα και να πεζοδρομηθούν οι δρόμοι που έχουν είσοδο τα σχολεία, όπου αυτό είναι εφικτό. Επίσης πρέπει να ενσωματωθεί στην μελέτη και η οδός Γνώσεως, καθώς υπάρχουν σχολεία, Κ.Χ. και διαθέτει σημαντικά σημεία, καθώς η προέκτασή της αποτελεί την είσοδο της πόλης από τον περιφερειακό.

Προφανώς πρέπει να ορίσουμε τους δρόμους για ανάπλαση και τις πράσινες διαδρομές, όπως αυτές αποτυπώνονται στην παρουσίαση της κ. Σίτη, οι οποίες θα πρέπει να συνδέουν όμως και τους κοινόχρηστους χώρους (Κ.Χ.), σύμφωνα με το σχέδιο πόλης. 

Σημαντικό επίσης κατά την άποψή μου, είναι να γίνει μια ιδιαίτερη αντιμετώπιση της διαδρομής από τον Γαργαδόρο έως το κέντρο και φυσικά της μετακίνησης χρήσεων που αφενός είναι σημαντικές για την πόλη (γήπεδο, κολυμβητήριο, κοιμητήριο), αλλά αφετέρου χωροθετημένα στο πιο ακατάλληλο σημείο της πόλης, αποτρέποντας την να «αναπνεύσει» και να «ανοίξει» το παραθαλάσσιο μέτωπό της, με χρήσεις που θα συνάδουν με την ακτογραμμή και την απόλαυση του μοναδικού τοπίου, καταλύοντας επιτέλους την εσωστρέφεια της συγκεκριμένης διαδρομής. 

Επικουρικά θα πρέπει να εξεταστεί πολύ σοβαρά και η ανάγκη διαφορετικής αντιμετώπισης της γραμμικής παραποτάμιας διαδρομής του Ξηροπόταμου, μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου, ώστε να αξιοποιηθεί με ανάπλαση και χρήσεις αμιγώς πεζών και ποδηλάτων, που θα συνδέσουν όλη την διαδρομή με το παραθαλάσσιο μέτωπο.

Επιπρόσθετα επιβάλλεται να προταθεί η ανάπλαση στον προσφιλέστερο δρόμο που όλοι ψάχνουμε πάρκινγκ (ακτή παπά Νικολάου Παγκάλου), διότι εκτός από την ακτή Κουνδούρου, είναι και αυτή η βιτρίνα της πόλης.

Προϋπόθεση όλων αυτών βέβαια είναι η εξεύρεση των νέων χώρων στάθμευσης που προτείνονται από το ριζοσπαστικό σενάριο, αλλά και η αναβάθμιση των υφιστάμενων δημοτικών χώρων παρκινγκ, ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν καλύτερα. 

Προφανώς και η συζήτηση στην παρούσα φάση αφορά το ΣΒΑΚ της Δημοτικής Ενότητας Αγίου Νικολάου, αλλά θα μπορούσαν να μπουν στις χρηματοδοτήσεις δρόμοι και πλατείες για ανάπλαση και σε άλλους οικισμούς του Δήμου, π.χ. Νεάπολη.

Ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί στην εξεύρεση δρόμων της πόλης για μία αμιγή ποδηλατική διαδρομή, με ασφαλή ποδηλατόδρομο τουλάχιστον σε δρόμους που έχουν το απαραίτητο πλάτος και όπως είδαμε από την παρουσίαση του κ. Καρολεμέα, υπάρχουν δρόμοι που έχουν πλάτος άνω των 7,5 ή 11 μέτρων. Οι πρόσκαιρες λύσεις που έχουν προταθεί περί πιλοτικών δακτυλίων κλπ, δυστυχώς είναι αυτές που προκαλούν την μεγαλύτερη αναστάτωση στον κάτοικο και καταδικάζουν μια τέτοια σοβαρή διαδικασία «μετασχηματισμού της φιλοσοφίας» της πόλης, σε αποτυχία.

Προφανώς και όλα τα παραπάνω είναι απολύτως απαραίτητο να διασυνδεθούν με όλες τις λειτουργίες που επιτάσσει η λογική της «έξυπνης πόλης», όπως συστήματα έξυπνης στάθμευσης και φωτισμού, gis, διαχείριση απορριμμάτων, κέντρο διαχείρισης έξυπνης πόλης, e-ΚΕΠ, Mobile Check App και πολλά άλλα. Η δυναμική διάσταση της έξυπνης πόλης είναι τέτοια που συνεχώς οφείλουμε να παρακολουθούμε τις εξελίξεις και την πρόοδό τους.

Τέλος κατά την γνώμη μου, αν αποσυμφορηθεί η κίνηση των μηχανοκίνητων από το κέντρο της πόλης και τον παραλιακό, όπως προτείνει το ριζοσπαστικό σενάριο του ΣΒΑΚ,, τότε δεν θα υπάρξει ανάγκη για μεγάλου κόστους έργα (γέφυρες, μετακίνηση λιμένα), που δεν συνάδουν με την κληρονομιά του Τόπου.

Το μεγάλο στοίχημα ώστε ο Δήμος μας να ακολουθήσει την σύγχρονη αστική τάση, είναι να τηρήσει πιστά το 15ετές πλάνο των ειδικών και να εφαρμόσει απαρέγκλιτα όλες τις προτάσεις αυτές, που θα αλλάξουν την λειτουργία της πόλης, αλλά και την νοοτροπία των πολιτών, κατοίκων και επισκεπτών.

* Ο Γιώργος Καφφετζάκης είναι MSc Δ. Πολιτικός Μηχανικός Α.Π.Θ., πρ.Πρόεδρος της Ν.Ε. Λασιθίου ΤΕΕ/ΤΑΚ, πρ.Σύμβουλος Τ.Υ. της ΔΕΠΑΝΑΛ, Δημοτικός Σύμβουλος Αγίου Νικολάου και Μέλος Συμβουλίου Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων Νομών Ηρακλείου & Λασιθίο