Μαρία Βοναπάρτη: η πριγκίπισσα της ψυχανάλυσης και η σχέση της με τον Καζαντζάκη

Του Δημήτρη Μιμή

Η Μαρία Βοναπάρτη (1882-1962) είναι η τελευταία απόγονος του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Μετά το θάνατο της μητέρας της κατά τη γέννηση της, μεγάλωσε με νταντάδες και τον πατέρα της. Δραπετεύει από τη μελαγχολική παιδική ηλικία γράφοντας και διαβάζοντας. Ήταν  παθιασμένη  με την ανατομία και ήθελε να γίνει γιατρός αλλά ο λογοτέχνης πατέρας της αρνήθηκε την πρόσβαση της σε σπουδές. Ξεκινά μια κοσμική ζωή το 1905 και το 1906 συναντά το βασιλιά Γεώργιο Α΄ της Ελλάδας και παντρεύεται το γιό του Γεώργιο Β΄ στην Αθήνα  στις 12 Σεπτεμβρίου του 1907. Αποκτούν δύο παιδιά αλλά ο γάμος της δεν θα την εμποδίσει να έχει ελεύθερη αγάπη.(είχε εραστή τον πολιτικό Aristide Briand   ο οποίος υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Γαλλίας 11 φορές και βραβευμένος με το νόμπελ ειρήνης  αλλά και τον ψυχαναλυτή Rudolph Lowenstein).

Η Μαρία Βοναπάρτη πεπεισμένη ότι πάσχει από ψυχρότητα ανακαλύπτει το 1923 τον S. Freud, ο οποίος δέχεται να αναλάβει την ανάλυση   της και πολύ γρήγορα γίνεται στενή φίλη της οικογένειας του και  εκπρόσωπος   του  στο Παρίσι.

Η Μαρία Βοναπάρτη έγινε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της ψυχαναλυτικής κοινωνίας του Παρισιού και επιχορηγήθηκε για το πρώτο ψυχαναλυτικό περιοδικό, το Revue Francaise de Psychanalyse  το 1927.  Όμως πάνω απ΄ όλα μετάφρασε το έργο του S. Freud   στα Γαλλικά. Μεταφράζοντας  όμως  το Souvenir d’ enfance de Leonardo da Vinci (παιδική ανάμνηση του Leonardo da Vinci ) έγινε μεγάλο σκάνδαλο στο βασιλικό περιβάλλον  της , τόσο μεγάλο ώστε ο σύζυγος της  προσπάθησε να διακόψει τις σχέσεις της με τον S. Freud.   Το 1938 χάρη στις διπλωματικές σχέσεις της βοήθησε τον  S. Freud   και την οικογένεια του να εγκαταλείψουν τη ναζιστική Αυστρία, πληρώνοντας στους ναζί ένα κολοσσιαίο ποσό. Το 1939, λόγω πολέμου, φεύγει με τη βασιλική οικογένεια της για την Κρήτη, την Αλεξάνδρεια και στη νότια Αφρική. Μετά τον πόλεμο επιστρέφει με το ψευδώνυμο “ S. Freud   m’ a dit “ (μου είπε ο S. Freud ) και αντιτίθεται στη λακανική στροφή  που έχει κερδίσει  μέρος του ψυχαναλυτικού περιβάλλοντος. Πέθανε το 1962 και είναι θαμμένη στο βασιλικό νεκροταφείο του Τατοϊου.

Τώρα, ποια ήταν  η σχέση της με τον Καζαντζάκη; Γνωρίζουμε από άλλα δημοσιεύματα που έχω κάνει ότι ο Καζαντζάκης κατά τη παραμονή του στη Βιέννη το 1922  λόγω του προβλήματος που αντιμετώπιζε μ’  ένα έκζεμα στο πρόσωπο του επισκέφτηκε τον ψυχαναλυτή Stekel. Επίσης την ίδια εποχή  διάβασε  και τα βιβλία του Freud και  μυήθηκε στη νέα επιστήμη και  την ενέπλεξε  επιτυχώς στα έργα του. 

Θεωρώ ότι o Καζαντζάκης,  πέρα από  τα πρόσωπα που ο ίδιος αναφέρει ότι τον επηρέασαν στη ζωή και στο έργο του και ο ψυχαναλυτής S. Freud   τον επηρέασε  αντίστοιχα. Την επιρροή αυτή δεν μας την αναφέρει, παρά μονάχα στις επιστολές του προς την πρώτη του γυναίκα τη Γαλάτεια,  κάνει αναφορές σχετικά με το όνομα και το έργο του Freud. Μέσα στα έργα του όμως βρίσκουμε,  σε πρωτόλεια  μορφή, αρκετές ψυχαναλυτικές έννοιες και τεχνικές ομαδικής ψυχοθεραπείας,(βλέπε “ο Χριστός ξαναστρώνεται” και το “Συμπόσιον”)   που ο ειδικός μπορεί να μας τις αποκαλύψει. Να σημειώσουμε ότι η επαφή του Καζαντζάκη με την ψυχανάλυση πραγματοποιήθηκε το 1922, τέσσερα χρόνια πριν την επαφή του  ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο με τη ψυχανάλυση το 1926 στο Παρίσι. Η ύπαρξη του  ψυχαναλυτικού  στοιχείου  στα έργα του Καζαντζάκη έχει ερευνηθεί, από αρκετούς ερευνητές, το ομαδικό όμως παραμένει ακόμα ανεξερεύνητο.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Καζαντζάκης,  αναπτύσσει φιλική σχέση με την ψυχαναλύτρια και μαθήτρια του S. Freud, Μαρία Βοναπάρτη,  στην οποία αφιέρωσε το βιβλίο του “Τελευταίος Πειρασμός “.  Η Μαρία Βοναπάρτη, όπως αναφέρει η δεύτερη γυναίκα του, Ελένη Σαμίου, στον “Ασυμβίβαστο “, όταν  τον επισκέφτηκε στην Αντίπολη της νότιας Γαλλίας, του δώρισε ένα ντορβά έργα της τα οποία  τον επηρέασαν αρκετά.   Τα έργα  που δώρισε η Μαρία Βοναπάρτη στον Καζαντζάκη βρίσκονται  σήμερα στην “Aίθουσα Καζαντζάκη” στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου και είναι τα κάτωθι :  “ A _la  Memoire  de Disparus “, “ De la Mort et des Fleurs “, “ Chronos, Eros, Thanatos “,  “ Monologues devant la Vie et la Mort “,” Printemps sur mon jardin “ και άλλα πολλά. ‘Επίσης έργα του S. Freud όπως το  “ Ερμηνεία των ονείρων “, “ Τοτέμ και Ταμπού “ “ Τρείς μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας “, “ Εισαγωγή στην ψυχανάλυση “, αλλά και το  “ Μία παιδική ανάμνηση του Leonardo da Vinci “  βρίσκονται στην “Αίθουσα Νίκου Καζαντζάκη “ στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Πέρα από τα προαναφερόμενα έργα και άλλα έργα  όπως και το     έργο   του W. Stekel, “ Keuschhet und Gesundheit “, ( Αγνότητα και Υγεία) που πιθανόν δώρισε ο συγγραφέας στον Καζαντζάκη όταν τον επισκέφτηκε στο γραφείο του, λόγω του εκζέματος που παρουσιάστηκε στο πρόσωπο του, βρίσκονται στην ίδια αίθουσα.

Φαίνεται ότι ο λόγος του Καζαντζάκη, που ήταν επηρεασμένος από την ψυχανάλυση,   ήταν πολύ ισχυρός και όταν μάλιστα, μέσω αυτού, προωθεί ιδέες που το περιβάλλον  δεν είναι ακόμα ώριμο να τις δεχτεί, ιδέες όπως αυτές της ψυχανάλυσης, τότε το 1955, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος θα ζητήσει από την Εισαγγελία Αθηνών ν’  απαγορευτούν ορισμένα έργα του Καζαντζάκη, ειδικά “ O Τελευταίος Πειρασμός “, γιατί θεωρεί  ότι είναι συντεταγμένα από τις εμπνεύσεις του S. Freud. Και εδώ η Μαρία Βοναπάρτη θα παίξει το ρόλο της, μέσω της βασίλισσας της Ελλάδος Φρειδερίκης, να μην πραγματοποιηθεί ποτέ ο αφορισμός του μεγάλου συγγραφέα.