Το Μαλεβίζι στην Επανάσταση του 1821

Της Γεωργίας Τσατσάνη    

Εάν η τέχνη της πολιτικής μπορεί να συνυπάρχει με την επιστήμη, ο Δήμος Μαλεβιζίου έχει αποδείξει ότι μπορεί να συνυφάνει και τα δύο.    

Ο Δήμος Μαλεβιζίου συνεργάστηκε πρόσφατα για την έκδοση δυο πρωτότυπων τίτλων για την εθνεγερσία, ο ένας για τα κρητικά όπλα από τον Ευτύχη Τζιρτζιλάκη και ο δεύτερος είναι ο συλλογικός τόμος με τίτλο Το Μαλεβίζι στην Επανάσταση του 1821 με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης.      

Οι επτά συν-γραφείς του τόμου αγγίζουν θέματα πρωτότυπα σε ζητήματα τοπικής ιστορίας, ανθρωπογεωγραφίας, εκκλησιαστικής ιστορίας και ιστορίας της υγείας. Με τη μέθοδο της αρχειακής έρευνας εξελίσσουν το γνωστικό μας πεδίο σε υποθέματα ως προς τα πρόσωπα που πήρανε μέρος στον αγώνα (Μαστρογιαννάκης), την οικιστική και πληθυσμιακή ανάπτυξη (Ανδριώτης), την ιστορική γεωγραφία (Γιγουρτάκης), τη συνεισφορά των μοναστηριών (Τσερεβελάκης), μια ιστορική επισκόπηση (Αστυρακάκης), την υγειονομική ιστορία (Μανιός) και τα αρχειακά ευρήματα (Πυργιανάκης) από το τουρκικό αρχείο στη Βικελαία Βιβλιοθήκη για το 1821 και για το 1866 από το αρχείο του Μητροπολίτη Τιμόθεου Βενέρη στο Ιστορικό Μουσείο.   

Ο Κωστής Μαστρογιαννάκης κάνει σε ένα εκτενές κεφάλαιο μία σωστά μεθοδολογικά χρονολογική κατανομή από το 1669 έως το 1821 όταν αναφέρεται στην οθωμανική κυριαρχία στην Κρήτη με αφορμή το Μαλεβίζι έως το 1830 και καταγράφει όλες τις εξεγέρσεις του επαναστατικού αγώνα, καθώς τη συμμετοχή των Κρητών στις αποφάσεις των Εθνοσυνελεύσεων, δίνοντας πλούσιες πληροφορίες για τον πληθυσμό, την οικονομία, το εμπόριο, την παιδεία και την τέχνη επί τουρκοκρατίας.         

Η επαρχία Μαλεβιζίου Castel Malvicino ή Castel Malvesin με 34 οικισμούς ήταν μία εκ των επτά επαρχιών του νομού Ηρακλείου (Μαλεβιζίου, Τεμένους, Καινουργίου, Μονοφατσίου, Πεδιάδος, Πυργιωτίσσης, Βιάννου) κι αποτελούνταν από 1.854 οικίες, εκ των οποίων οι 1.555 ήταν χριστιανικές και μόλις οι 299 μουσουλμανικές, πάντα σύμφωνα με την εξαιρετικά εμπεριστατωμένη έρευνα του Νίκου Ανδριώτη, με τα πλέον κατοικημένα χωριά να είναι ο Κρουσώνας, ο Άγιος Μύρων και η Τύλισος επί οθωμανικής κυριαρχίας.           

Ενώ ο ευρηματικός Νίκος Γιγουρτάκης στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στο ορεινό του Μαλεβιζίου ως φυσικό οχυρό και πώς μέσα από τη χαρτογράφηση του γεωφυσικού αναγλύφου συνδιαμορφώνει το ιστορικό momentum, σύμφωνα με τη σύγχρονη προσέγγιση της «Νέας Ιστορίας» (Nouvelle Histoire) της γαλλικής σχολής των Annales. 

Στο επόμενο κεφάλαιο ο Ιωάννης Τσερεβελάκης αναλύει εκτενώς το ρόλο των μοναστηριών και της εκκλησίας στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη. Μολονότι οι Οθωμανοί από το 1669 απαγορεύουν την ίδρυση νέων μοναστηριών, το 1715 ιδρύεται η αυτοκέφαλη εκκλησία με τον Μητροπολίτη Κρήτης με έδρα το Χάνδακα. Το Μαλεβίζι είχε δεκατρείς ιερείς οι οποίοι αναφέρονται στον Κώδικα Θυσιών και οχτώ μοναστήρια που όλα συμμετείχαν ενεργά στις επαναστάσεις.     

Ακολούθως ο φιλόλογος Μανόλης Αστυρακάκης χαρτογραφεί στην Κρήτη ολόκληρο τον 19ο αιώνα από το πρωτόκολλο του Λονδίνου έως την αυτονομία και αναφέρεται στη σκληρή αιγυπτιοκρατία με τη βία, την τρομοκρατία, τις φυλακίσεις και τους απαγχονισμούς, στη μεγάλη Επανάσταση του 1866 και τις σφοδρές μάχες στην επαρχία Μαλεβιζίου, στη Μάχη της Τυλίσου το 1867, στον εκδημοκρατισμό με τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878 και στην Επανάσταση του 1897 με τις καθημερινές μάχες στις Αρχάνες και στο Μαλεβίζι.       

Ο Δρ. Ανδρέας Μανιός παρουσιάζει τον Franz Wilhelm Sieber (1789-1844), έναν Ευρωπαίο περιηγητή, ιατρό, βοτανολόγο και συλλέκτη, ο οποίος χαρακτήρισε ως ενδημική την πανώλη, την ευλογιά και τη λέπρα, ενώ μελέτησε 450 είδη φυτών που τα δημοσίευσε στη μελέτη του, με τίτλο Flora Creticae.      

Τέλος, ο ιστοριοδίφης και αρχιτέκτονας Ηρακλής Πυργιανάκης αναλύει δυο αρχειακά κείμενα από το 19ο αιώνα, το πρώτο είναι ο αραβικός κώδικας για το 1821 (234 σελίδες) όπου θίγεται το ζήτημα της αλλαγής, πίστης στον Αλλάχ από το 1670 και εξής (Κώδικας Θυσιών των Κρητών) με 424 νεκρούς και 263 πρόσφυγες, ενώ η έτερη παρακαταθήκη από τον 19ο αιώνα βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και αφορά στην επανάσταση του 1866 (Έκθεση Ωμοτήτων).                       

Τον πλούσιο τόμο ανοίγει ο προσφάτως εκλιπών Νίκος Ψιλάκης† και ο πρόλογος είναι του επίσης εκλιπόντος Θεοχάρη Δετοράκη†. Πρόκειται για μια άκρως δημιουργική προσέγγιση για την ιστορία της Κρήτης που αξίζει να υπάρχει σε κάθε βιβλιοθήκη.      

Image