Μαδρίτη: Η διπλή φύση της αλλαγής

Του Γιώργου Πανταγιά*

Στη φύση και στη ζωή συνυπάρχουν οι ευεργετικές και οι επιζήμιες συνέπειες. Στις κοινωνίες και στην πολιτική η αλλαγή δεν είναι μονοδιάστατη. Δεν σηματοδοτεί απαραίτητα την πρόοδο. Τουναντίον, μπορεί να σημαίνει και παλινδρόμηση. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια διφυή κατάσταση.

Έτσι ερμηνεύω το ναυάγιο των Podemos με την απρόσμενη άνοδο της σκληρής Δεξιάς στις περιφερειακές εκλογές στη Μαδρίτη. Η ανάγνωση των δύο γεγονότων προϋποθέτει την απεξάρτηση από χαιρεκακίες και αυταρέσκειες. Κάτι τέτοιο μας απαλλάσσει από τις μονομέρειες εκείνων που θριαμβολογούν για την πτώση του Πάμπλο Ιγκλέσιας. Αλλά και όσων πανηγυρίζουν για τη νίκη της Ντίαθ Αγιούσο.

Ο αντισυστημισμός και ο ανορθολογισμός της αριστερής μήτρας δεν υποδηλώνουν προοδευτική πολιτική. Το ίδιο και ο εξωραϊσμένος ακροδεξιός λαϊκισμός και συντηρητισμός. Στην πρώτη περίπτωση το έδειξε η περιπέτεια με το Κίνημα  των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία και του αρχέγονου ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Στη δεύτερη, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Ματέο Σαλβίνι  που ενδύονταν το αντισυστημικό κουστούμι. Όλοι τους πολιτεύτηκαν και πολιτεύονται εκτός κοινωνικής και οικονομικής πραγματικότητας.

Ο ιδεολογικοπολιτικός τους εξοπλισμός στηρίζεται στα ίδια μέσα, στον δυισμό: «οι κακές ελίτ και ο καλός λαός», καλλιεργώντας ψευδείς συνειδήσεις. Τα όπλα που χρησιμοποιούν είναι παραπλήσια. Οι διαφορετικές ετικέτες τους συγκαλύπτουν κοινές επιδιώξεις. Οι προσανατολισμοί τους είναι ψευδεπίγραφοι. Εξ ου και άπαντες συνιστούν οπισθοδρόμηση.

Οι κοινωνίες, και μάλιστα οι δυτικές, συμπεριφέρονται σαν το εκκρεμές. Άλλοτε, ακολουθούν προοδευτικό δρόμο. Και άλλοτε συντηρητικό. Η κίνησή τους δεν γίνεται σε πολιτικό κενό.  Επηρεάζεται από τις τάσεις που επικρατούν στην ευρύτερη κοινή γνώμη κι από τις κυρίαρχες αντιλήψεις. Καθώς και από τις ηγεσίες, οι οποίες αναμφίβολα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αμερικανική πολιτική σκηνή. Τη μεγάλη προοδευτική ανατροπή με την επικράτηση του Μπαράκ Ομπάμα διαδέχθηκε η πρωτοφανής συντηρητική στροφή υπό την επήρεια ενός δισεκατομμυριούχου, ακραίου και επικίνδυνου λαϊκιστή. Στη συνέχεια φύσηξε ο προοδευτικός άνεμος που έφερε μαζί του ο Τζο Μπάιντεν. Αντίστοιχες μεταβολές σημειώνονται συνεχώς σε πολλές προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες.

Τις προοδευτικές κυβερνήσεις διαδέχονται συντηρητικές και τούμπαλιν. Αποφεύγοντας τις κοινοτοπίες, αν κάτι προκύπτει είναι ότι οι πολιτικές δεν έχουν σταθερή πατέντα. Είτε αριστερή είτε δεξιά. Η ταυτότητα και ο προσανατολισμός τους δεν κρίνονται και δεν αξιολογούνται με τα κλισέ και τα στερεότυπα του παρελθόντος.

Χρειάζονται νέα εργαλεία για να αντιληφθούμε τις αλλαγές, οι οποίες πραγματοποιούνται στις κοινωνίες και κατ’ επέκταση στα πολιτικά τους συστήματα. Οι νεκρές ιδεολογίες, οι παρωχημένες αντιλήψεις, οι φορμαλισμοί άλλων εποχών δεν μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις αδήριτες ανάγκες του σήμερα. Και το σημαντικότερο, να ερμηνεύσουμε ορθά τις μεταβολές που συντελούνται, αφήνοντας στην άκρη αριστερές και δεξιές ιδεοληψίες.

Οι αναδιατάξεις και οι εξελίξεις στην πολιτική δεν διαβάζονται σωστά εάν παραμένουμε δέσμιοι ξεπερασμένων διαχωρισμών. Αν κάτι πρέπει να κρατήσουμε στην τωρινή συγκυρία είναι ότι η πρόοδος και η συντήρηση δεν βρίσκονται πάντα σε αντιστοιχία με τα παραδοσιακά ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα. Απεναντίας, ανασυντάσσονται γύρω από τα πραγματικά δεδομένα και τις αυτονόητες προσδοκίες. Ο Τζο Μπάιντεν στις ΗΠΑ και οι Πράσινοι της Γερμανίας, ενσαρκώνουν με τον καλύτερο τρόπο τη σύγχρονη προοδευτική πρόταση.

Πάντως για να ιδιοποιηθώ τον στίχο του Γιώργου Σεφέρη «Τ’ αγάλματά είναι στο μουσείο». Έξω από αυτό δεν υπάρχει καμία σταθερά. Ούτε στατικότητα. Όλα υπόκεινται σε αλλαγές. Οι εξελίξεις δεν είναι ποτέ γραμμικές. Μεσολαβούν ασυνέχειες και ανατροπές.