Ηθική και Δεοντολογία: θεμέλια της ποιότητας της Δημοκρατίας και της Δημόσιας Διοίκησης

Του Ζαχαρία Εμμ. Δοξαστάκη*

   Την 9η Δεκεμβρίου συμμετείχα στο 2ο Φόρουμ Ακεραιότητας με θέμα : «Ακεραιότητα, Λογοδοσία και Διαφάνεια στα Ανώτερα Στελέχη της Κυβέρνησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης», εκπροσωπώντας την Περιφέρεια  Κρήτης. Στη θεματική ενότητα που συμμετείχα ανέπτυξα θέματα δημόσιας ηθικής και δεοντολογίας.

   Η ηθική και η δεοντολογία συνδέονται άρρηκτα και αποτελούν σημαντικές αντιρίδες για την ποιότητα της Δημοκρατίας και της σύγχρονης χρηστής και αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης.

  Ο αρχαίος φιλόσοφος Αριστοτέλης στην ηθική φιλοσοφία του, διακρίνει δύο είδη αρετής. Τη διανοητική αρετή και την ηθική.Υποστηρίζεται ότι η ηθική συνδέεται στενά με τους νόμους της πολιτείας και με τη συνήθεια.

  Η βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης αποτελεί ταυτόχρονα και ένα μέσο αποκατάστασης της σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολίτη. Η ηθική και δεοντολογία είναι συστατικό στοιχείο της ιδέας ότι η διοίκηση υπηρετεί τους πολίτες και τους χρήστες αυτής. Ηθική είναι η ατομική ευθύνη. Η δεοντολογία όμως είναι δεδομένη και υποχρεωτική και αποτελεί βασικό κομμάτι των υποχρεώσεων των δημοσίων υπαλλήλων.Η ηθική εξελίσσεται και προσαρμόζεται στις αλλαγές της κοινωνίας.

  Η έννοια της δεοντολογίας είναι όμορη της ηθικής, η οποία συναρτάται ευθέως με τη συνείδηση του καθενός. Η δεοντολογία αποβλέπει στην πρόληψη, την καθοδήγηση της στάσης που πρέπει να τηρεί κάποιοςκατά την άσκηση του επαγγέλματος του. Η ηθική και δεοντολογία αποτελούν τους άξονες γύρω από τους οποίους οργανώνεται η δράση της διοίκησης. Οι άξονες αυτοί μεταβάλλονται.Διάφορες θεωρίες υποστηρίζουν ότι η ηθική και η δεοντολογία συνιστούν θεμέλια για την ποιότητα της δημοκρατίας και της διοίκησης. Η ηθική υποδομή προωθείται με τη θέσπιση νόμων και τη σύνταξη κωδίκων ηθικής και δεοντολογίας.

  Η κουλτούρα και η ποιότητα της διοίκησης μπορεί να αλλάξει μόνο με τον εμπλουτισμό ενός κανονιστικού πλαισίου με Κώδικες Δεοντολογίας που στηρίζονται στην εκούσια συμμόρφωση. Ο Κώδικας Ηθικής και Επαγγελματικής Συμπεριφοράς της ΕΑΔ εγγυάται τη δέσμευση των δημοσίων υπαλλήλων στις αρχές της διαφάνειας , της λογοδοσίας και της ακεραιότητας με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση των πολιτών και την ενίσχυση της αξιοπιστίας των πολιτών προς τους θεσμούς.Η υιοθέτηση τέτοιων κωδίκων επιβεβαιώνει την προσπάθεια εμπέδωσης της χρηστής δημόσιας διοίκησης και της πραγμάτωσης των θεμελιωδών επιταγών του ισχύοντος Συντάγματος. Η  λειτουργία της δημόσιας διοίκησης πραγματώνει το νόημα της εν γένει δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους.

  Η διαπιστωμένη διοικητική παθογένεια εν πολλοίς οφείλει την ύπαρξή της στο ηθικό έλλειμα.Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες και καταγεγραμμένες αρχές και αξίες που να κατευθύνουν τη συμπεριφορά των υπαλλήλων στη διαμόρφωση από τους υπαλλήλους συνείδηση του ρόλου και της αποστολής τους. Διαπνεόμενοι και καθοδηγούμενοι οι δημόσιοι υπάλληλοι από ηθικούςκανόνες και αρχές δεοντολογίας εξωτερικεύουν και εκδηλώνουν μια διοικητική συμπεριφορά που υπηρετεί τους πολίτες , το κράτος, τη νομιμότητα, την αντικειμενικότητα και τέλος την υπευθυνότητα.Έτσι πραγματώνεται η έννοια της χρηστής διοίκησης που έχει στόχο η πολιτεία και οι αρχές του κράτους δικαίου και η δημοκρατία.

  Είναι ξεκάθαρο ότι οι νομικές διατάξεις που προσδιορίζουν το υπαλληλικό καθήκον και η εξασφάλιση της τήρησης τους δεν επαρκούν να εμπεδωθεί η χρηστή διοίκηση και να επανακτήσουν οι πολίτες την εμπιστοσύνη τους απέναντι στο κράτος . Αν το διοικητικό σύστημα δεν στραφεί και δεν στηριχθεί στη δεοντολογία και τους κανόνες της ηθικής.Ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης προϋποθέτει προσωπικό που ευφορείται με πεποιθήσεις , αξίες και συμπεριφορές που οδηγούν την αποδέσμευσή της και τη συνειδητή συμπεριφορά της προς την κατεύθυνση της εξυπηρέτησης των πολιτών και την επίτευξη της αποδοτικότητας της δημόσιας διοίκησης.

   Το προϊόν της διοίκησης καθεπτρίζει το προϊόν της δημοκρατίας. « Αν η διοίκηση δεν λειτουργεί καλά τότε η δημοκρατία υποβαθμίζεται και καταντά είδωλο του αληθινού της εαυτού, μια φενάκη δίχως κύρος και ακτινοβολία»( Μακρυδημήτρης 2000). Κατά το William Summer διακρίνονται τρεις κατηγορίες κανόνων οι « συνήθειες» των οποίων η παραβίαση δεν συνεπάγεται την επιβολή κυρώσεων, τους « εθιμικούς κανόνες» και τους κανόνες δικαίου, η μη τήρηση των οποίων επισύρει κυρώσεις. «Ένας άρρηκτος και αναγκαίος σύνδεσμος υφίσταται μεταξύ δικαίου και ηθικής» ( Γώγος). Η ηθική αναφέρεται στο τι συνηθίζεται, τι αξίζει να επιδιωχθεί. Η ηθική ασκείται με την ελεύθερη συγκατάθεση.

Συμπεράσματα

  Η απαίτηση για αύξηση της αποτελεσματικότητας και της παραγωγικότητας της δημόσιας διοίκησης και η διασφάλιση της διαφάνειας στο δημόσιο τομέα διαμόρφωσε στη θέση του βεμπεριανού μοντέλου διοίκησης την εφαρμογή του Νέου Σύγχρονου Δημόσιου Μάνατζμεντ και στο δημόσιο τομέα. Ακόμη οι πολίτες σήμερα απαιτούν ποιοτικές υπηρεσίες, γρήγορη εξυπηρέτηση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους. Βρισκόμαστε πλέον σε μια νέα πραγματικότητα στη δημόσια διοίκηση.Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης δεν διέπεται μόνο από την εφαρμογή κανόνων δικαίου, αλλά καθορίζεται από συγκεκριμένες ηθικές αξίες οι οποίες προκύπτουν από τις υφιστάμενες κοινωνικές αντιλήψεις, τη διοικητική πρακτική και το βαθύτερο νόημα των γενικών αρχών του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας.

  Οι Κώδικες Ηθικής και Δεοντολογίας συμβάλλουν σημαντικά στην αλλαγή της εικόνας της δημόσιας διοίκησης. Καθορίζουν το «ηθικό κλίμα», διατυπώνουν κανόνες συμπεριφοράς για τους δημόσιους υπαλλήλους και τέλος ενημερώνουν το κοινό ( τους πολίτες) για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να συμπεριφέρεται η δημόσια διοίκηση ενώπιον του.

*Αντιπεριφερειάρχης Διοίκησης & Οργάνωσης Κρήτης

  Φωτογραφία από Gerd Altmann από το Pixabay