Η κοινωνική ασφάλιση στο σύγχρονο κράτος

Του Ζαχαρία Εμμ. Δοξαστάκη*

1. Έννοια και προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης

   Η κοινωνική ασφάλιση , στο σύγχρονο κράτος, ορίζεται ως ένα σύστημα ή κοινωνικός θεσμός προστασίας, του κάθε ατόμου, ενός κοινωνικού συνόλου , που περιέρχεται σε κατάσταση κινδύνου και εξασφαλίζει ένα ελάχιστο όριο κάλυψης των αναγκών του. Προσφέρει παροχές στους εργαζόμενους, όταν προξενείται από διάφορες καταστάσεις απώλεια του εισοδήματός τους ή υποβάθμιση του επιπέδου της ζωής τους.

   Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ.4 του άρθρου 22 του ισχύοντος Συντάγματος, το κράτος μεριμνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων, όπως νόμος ορίζει. Με την εν λόγω διάταξη, θεσπίζεται σε επίπεδο συνταγματικού δικαίου η έννοια της « αλληλεγγύης», μεταξύ των εργαζομένων.

   Στην Ελλάδα η κοινωνική ασφάλιση, αποτελεί τον καίριο στόχο του εθνικού μοντέλου κοινωνικής προστασίας, τον οποίο εξυπηρετεί και επιδιώκει μέσω τριών συστημάτων:

• Του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης για την προστασία των εργαζομένων.

• Του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας για τη φροντίδα των ατόμων που έχουν ανάγκη.

• Του εθνικού συστήματος υγείας για την κάλυψη όλων των ατόμων που διαμένουν στην ελληνική επικράτεια.

   Οι παροχές που χορηγούνται από το ισχύον σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, εξειδικεύονται σε:

• Συντάξεις( γήρατος, αναπηρίας και χηρείας).

• Υγειονομική περίθαλψη.

• Επιδόματα ανεργίας κλπ.

2. Πόροι του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης

   Το κάθε υγιές και εύρωστο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, θεωρητικά οφείλει να είναι αυτοχρηματοδοτούμενο, στηριζόμενο αποκλειστικά στις εισφορές των συμμετεχόντων. Στην πράξη, όμως, η συμμετοχή του κράτους, αποτελεί σημαντική πηγή πόρων του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

   Η διάρθρωση των χρηματοδοτικών πόρων του συστήματος κατανέμεται ως εξής:

• εισφορές ασφαλισμένων                                      32,2%

• εισφορές εργοδοτών                                             25,8%

• καταβολές κράτους ως εργοδότη                       15,1%

• φόροι υπέρ τρίτων, επιχορηγήσεις κ.α.            19,8%

• πρόσοδοι περιουσίας και άλλα έσοδα                7,2%

3. Δημόσια Συστήματα Συντάξεων

   Στη θεωρία περιγράφονται και αναλύονται δύο κύρια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, το διανεμητικό και το κεφαλαιοποιητικό. Τα διανεμητικά συστήματα κάνουν αναδιανομή μεταξύ γενεών( δηλ. οι καταβαλλόμενες συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων, πληρώνονται από τις εισφορές των σημερινών εργαζομένων). Υπάρχει δηλαδή μία ισοσκέληση, εξισορρόπηση συντάξεων-εισφορών και δεν δημιουργείται απόθεμα αποταμιεύσεων για την πληρωμή των μελλοντικών υποχρεώσεων του συστήματος.

   Αντίθετα τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα κάνουν αποταμίευση, δηλαδή αναδιανομή , όχι μεταξύ ατόμων της ίδιας γενεάς, αλλά μεταξύ φάσεων της ζωής ενός ατόμου. Η πληρωμή μελλοντικών προγραμμάτων ή παροχών γίνεται από τα αποθέματα που συσσωρεύονται σε ατομικούς λογαριασμούς.

   Το δημόσιο σύστημα , που επικρατεί ανά τον κόσμο είναι το διανεμητικό , ορισμένης παροχής και χρηματοδοτείται από εισφορές στους μισθούς . Ασφαλώς υπάρχουν και παραλλαγές που περιέχουν και στοιχεία μερικής καφαλαιοποίησης

   Η σύνταξη μπορεί να ορίζεται με διαφορετικό τρόπο( ενιαία καθολική, καθολική ανάλογη των ετών ασφάλισης, προνοιακή, ελάχιστη εγγυημένη και ανάλογη των αποδοχών).

4. Κοινωνική Ασφάλιση και Ευρωπαϊκή Ένωση

   Ο κοινός νομοθέτης με κανόνες αναγκαστικού δικαίου( jus covens), επιδιώκει να προστατεύσει τον εργαζόμενο, από πιθανούς κινδύνους, με το σύστημα υποχρεωτικής και αυτοδίκαιης  ασφάλισης.

   Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το Κοινοτικό Δίκαιο κατά τις προβλέψεις σχετικών άρθρων της Συνθήκης της Ε.Ε., τα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει στο Συμβούλιο, την αρμοδιότητα για τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για την κατοχύρωση της ελεύθερης διακίνησης των εργαζομένων και την έκδοση οδηγιών για την εναρμόνιση και σύγκλιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων για την εύρυθμη λειτουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου.

   Επιπλέον η Ε.Ε.,με την υποστήριξη και τις εισηγήσεις της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της, συμβουλεύει και προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στον κοινωνικό τομέα.

   Στο πλαίσιο της ρύθμισης του ευρωπαϊκού κεκτημένου ο θεσμός  της κοινωνικής ασφάλισης, τείνει προς την κατεύθυνση της ενιαίας ρύθμισης και ισότιμης μεταχείρισης όλων των κατοίκων σ’όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

5. Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση με το νόμο 4670/2020(Α’43)

   Ο νόμος 4670/2020( Α’43), « Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση και Ψηφιακός Μετασχηματισμός Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης( e-Ε.Φ.Κ.Α.)», ψηφίστηκε στις 27/03/2020 από την Ολομέλεια της Βουλής. Απαρτίζεται από 108 άρθρα και δημιουργείται, με το άρθρο 1, για πρώτη φορά, ένας εθνικός φορέας ασφάλισης, ο e- Εθνικός Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης( e-Ε.Φ.Κ.Α.), στον οποίο εντάσσεται και το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών( Ε.Τ.Ε.Α.Ε.Π.). Επιπρόσθετα ο συγκεκριμένος νόμος, 4670/20,συμπληρώνει, τροποποιεί και αντικαθιστά το νόμο 4687/2016( Α’87), κατ’επιταγή των αποφάσεων της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας( ΣτΕ), με τις οποίες πολλές διατάξεις του νόμου αυτού εκρίθησαν  αντισυνταγματικές.

   Οι βασικοί άξονες της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, που θεσμοθετείται με το νόμο 4670/2020(Α’43), είναι οι εξής:

• Η οργανωτική και διοικητική ενοποίηση των κλάδων ασφάλισης

( κύριας σύνταξης, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχής ), διατηρώντας την οικονομική ,λογιστική και περιουσιακή αυτοτέλειά τους.

• Η ενοποίηση των  ασφαλιστικών δεδομένων, η οποία δημιουργεί ψηφιοποίηση όλων των λειτουργιών της κοινωνικής ασφάλισης και κατ’επέκταση επιτυγχάνεται η αποτελεσματικότερη και ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών.

*Περιφερειακός Σύμβουλος