Η χρήση μάσκας στα χρόνια της πανδημίας

Γράφει ο Γεώργιος Πυργιωτάκης*

«Ας φάνε παντεσπάνι!» είναι ή ελεύθερη μετάφραση της διάσημης φράσης "Qu'ils mangent de la brioche" που αποδίδετε στην Μαρία Αντουανέτα όταν της είπαν ότι οι χωρικοί δεν έχουν να φάνε ψωμί. Παρότι δεν υπάρχουν έγκυρες ή αξιόπιστες πηγές για την επιβεβαίωση της φράσης αυτής ,ήταν μια φράση που κατόπιν της Γαλλικής επανάστασης χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από ιστορικούς για να δείξουν το μέγεθος της τραγικής αποκοπής της βασιλικής οικογένειας από την πραγματικότητα της φτώχειας και της πείνας που επικρατούσε στις γαλλικές πόλεις στα τέλη του 18^ου αιώνα.

Είναι επίσης και φράση που ήρθε στο μυαλό μου όταν σαστισμένος παρακολουθούσας μαζικές διαμαρτυρίες σε μεγάλες πόλεις, για την υποχρεωτική χρήση μάσκας στα σχολεία. Έβλεπα ένα έθνος, που κάτω από την καθοδήγηση του επιδημιολόγου καθ. Τσιόδρα, νίκησε την πρώτη μάχη με τον κορονοϊό, να αντιτίθεται σθεναρά την χρήση μάσκας στα σχολεία με αστεία και ανακριβή στοιχεία. Αν κοιτάξουμε τα στατιστικά στοιχεία η Ελλάδα είχε καλύτερο χειρισμό από τις περισσότερες χώρες τού αναπτυγμένου κόσμου. Με μόλις 200 θανάτους και λιγότερα από 3.000 κρούσματα την περίοδο Μαρτίου – Ιουνίου. Ένας αριθμός που πλέον έχει εκτοξευτεί σε πάνω από 11.000 κρούσματα με το άνοιγμα το συνόρων και την μετακίνηση των τουριστών. Αριθμοί, όμως, για τους οποίους η Ελλάδα μπορεί να είναι περιφανή. Αριθμοί ακόμα πολύ μικροί ειδικά αν συγκριθούν με την Ιταλία, Ισπανία και την χώρα διαμονής μου, την Αμερική.

Στο τελευταίο θα ήθελα να μείνω λίγο παραπάνω και να σας αφηγηθώ την ζωή στο καιρό της πανδημίας στην πολιτεία της New Jersey των ΗΠΑ. Μια πολιτεία με περίπου τον ίδιο πληθυσμό όπως και η Ελλάδα. Ειδικά την περίοδο Απριλίου- Μαΐου όπου οι αριθμοί έφταναν σε 4.500 νέα κρούσματα την μέρα και τώρα αριθμούμε συνολικά 195.000 κρούσματα και 14.208 νεκρούς! Όταν στις 2 το απόγευμα καθόμασταν να ακούσουμε τον κυβερνήτη να λέει με απογοήτευση ότι σήμερα λεμέ αντίο σε 100, 200, 300 ακόμα συντοπίτες μας. Και ο αριθμός αυτός κάθε μέρα και γινόταν μεγαλύτερος ξεπερνώντας κάποιες μέρες τους 500 νεκρούς. Σε μια ακτίνα μόλις 25 χιλιομέτρων από την πόλη μας (που συμπεριλαμβάνει και την γειτονική Νέα Υόρκη) ακούγαμε για 1000+ νεκρούς την μέρα. Και αυτά με το δραματικό Lock Town που ερήμωσε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη. Ήταν θέμα χρόνου μέχρι να ακούσουμε συγγενείς μας να αρρωσταίνουν, γνωστούς μας να πεθαίνουν και φιλικές οικογένειες να λένε τα τελευταία αντίο μέσω τηλεφώνου. Δραματικές εικόνες που δεν θέλω να της ξαναζήσω. Οι εικόνες έφτασαν και στην Ελλάδα αυτές έφτασαν, όμως, η απόσταση κατάστειλέ τον πόνο και τις έκανε ξένες. Όπως είχε πει ο κωμικός George Carlin, όσο πιο μακριά είναι ο θάνατος τόσο πιο αδιάφορος μας είναι. Και τώρα, η Ελλάδα αντιμέτωπη ξανά με τον κορονοϊό, δεν μπορεί να καταλάβει ούτε τους κινδύνους ούτε της συνέπειες της ανεξέλεγκτης μετάδοσης του.

Όντας ερευνητής στο χώρο της Δημόσιας Υγείας και έχοντας δουλέψει για 8 χρόνια με αερομεταφερόμενες ασθένειές όπως η φυματίωση και η γρίπη, θα ήθελα να σας εξηγήσω λίγο την αξία της μάσκας στην πρόληψη της μετάδοσης τους. Όταν μιλάμε για μάσκα προστασίας υπάρχουν δυο βασικά είδη: αυτές που προστατεύουν τον χρήστη από το περιβάλλον, και αυτές που προστατεύουν το περιβάλλον από τον χρήστη. Το πρώτο είδος είναι μάσκες τύπου Ν95 που αποτελούνται από πυκνό πλέγμα που αφήνει πόρους περίπου 1 μικρόμετρο (μm - 1 εκατομμυριοστό του μέτρου) που μπορεί εύκολα να πιάσει σταγονίδια 0.75 μm και πάνω με αποδοτικότητα που περνάει το 99.9%. Μια τέτοια μάσκα είναι ιδανική για τα σταγονίδια του βήχα και της ομιλίας που είναι 4 μm και μεγαλύτερα. Όμως πρέπει να έχει τέλεια εφαρμογή στο πρόσωπο, να κάθεται σφιχτά πάνω στο δέρμα και όχι σε περιοχή με τριχοφυΐα (μουστάκι, μούσι κ.λ.π.), και να μην αφήνει κενό μεταξύ του δέρματος και της μάσκας. Αυτό είναι απαραίτητο μια και ο αέρας ακολουθεί πάντα την διαδρομή ελάχιστης αντίστασης, οπότε ένα μικρό κενό και ουσιαστικά αχρηστεύετε η χρήση της. Λόγω της πυκνής πλέξης η αναπνοή γίνεται λίγο πιο δύσκολη και συνίσταται ιατρική γνωμάτευση για την παρατεταμένη (καθημερινή) χρήση της. Για τους λόγους αυτούς συνήθως δεν ενδείκνυται για εκτεταμένη χρήση στην πανδημία.

Το άλλο είδος μάσκας συμπεριλαμβάνει της χειρουργικές μάσκες και τις υφασμάτινες. Πιο απλές στην κατασκευή, πιο υποφερτές και πιο εύκολές για παρατεταμένη χρήση. Είναι κάπως τραγικό, αλλά πρέπει να τονίσω ότι δεν βάζουν κανένα εμπόδιο στην αναπνοή και δεν μειώνουν το οξυγόνο. Δεν εμποδίζουν την ανάπτυξη των πνευμόνων και δεν κρατάνε το μονοξείδιο ή διοξείδιο του άνθρακα. Οι χειρουργικές μάσκες χρησιμοποιούνται από γιατρούς αιώνες τώρα και ποτέ κανένας γιατρός δεν αρρώστησε από αυτές. Είναι ιδανικές να περιορίζουν τα σωματίδια που εκπνέουμε και περιορίζουν την μετάδοση όλων των αερομεταφερόμενων ασθενειών. Σε μια πρόσφατη δημοσίευση οι Verma, Dhanak και Frankenfield (Phys. Fluids 32, 061708 (2020); https://doi.org/10.1063/5.0016018) μελέτησαν την αποτελεσματικότητα διάφορων μασκών στον περιορισμό εξάπλωσης των σταγονιδίων βήχα. Χωρίς μάσκα τα σταγονίδια έφτασαν περίπου τα 2,5 μετρά. Με ένα απλό μαντίλι τύπου μπάντανα περιοριστήκαν στο1,1 μέτρα. Με ένα διπλωμένο μαντήλι τσέπης στο 1,0 μ. Με μια απλή υφασμάτινη μάσκα με διπλό βαμβακερό ύφασμα μόλις στα 5 εκατοστά (0,05 μ). Η μείωση της απόστασης μετάδοσης των σταγονιδίων είναι της τάξης του 98%! Η αποτελεσματικότητα της μάσκας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί λοιπόν.

Και είναι πολύ κρίσιμη. Σε σχολικές τάξεις έχεις 20 παιδιά το ένα δίπλα στο άλλο για ώρες. Παρότι, ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά κολλάνε και μεταδίδουν τον ιό δεν είναι ακόμα ξεκάθαρος, ξέρουμε ότι τα παιδιά προσβάλλονται και κάποια αρρωσταίνουν βαριά. Σε μια πρόσφατη ερευνά που δημοσιεύτηκε στο Επίσημο Περιοδικό της Αμερικάνικης Ακαδημίας Παιδιατρικής από τα 2135 παιδία στην περιοχή Χούμπει της Κίνας (επίκεντρο της πανδημίας) που αρρώστησαν με COVID-19 (η ασθένεια που προκαλεί ο κορονοΐος) 125 αρρώστησαν βαριά ή μπήκαν σε κρίσιμη κατάσταση, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 5.8% (Pediatrics, Volume 145, number 6, June 2020). Σε Άλλη δημοσίευση του ίδιου περιοδικού με δεδομένα από νοσοκομεία της Γενεύης αναφέρει ότι ένα μικρό, αλλά όχι αμελητέο ποσοστό, 8%, έδειξε μετάδοσή από παιδία σε άλλα μέρη τις οικογένειας. Από αυτά όμως που είχαν ανήλικα αδέλφια πάνω από το 50% μετέδωσαν τον ιό στα αδέλφια τους (Pediatrics, August 2020, Volume 146, Issue 2, August 2020). Και παρότι οι αριθμοί αυτοί φαίνονται μικροί, πρέπει όπως αναφέρει ένα άλλο δημοσίευμα να συνυπολογίζουμε ότι τα παιδία δεν εκτίθενται τόσο πολύ στον ιό όπως οι ενήλικες, που την περίοδο του lock down έβγαιναν από το σπίτι, έπαιρναν τα μέσα συγκοινωνίας, επισκέπτονταν εργασιακούς χώρους και αγορές (Journal of Microbiology, Immunology and Infection (2020) 53).

Μην ξεχνάμε όμως τους δασκάλους και τα οικεία σας πρόσωπά. Κάθε κρούσμα είναι μια τραγική ιστορία. Κάθε κρούσμα έχει και μια συνέπεια. Μην ξεχνάμε στην Ελλάδα οι παππούδες και οι γιαγιάδες είναι αυτοί που προσέχουν τα παιδιά. Είναι όμως και αυτοί που είναι στις ευπαθείς ομάδες. Κάντε το γι’ αυτούς. Και μετά έχουμε και τους δασκάλους. Όλη μου η οικογένεια έχει αφιερώσει την ζωή της στο διδασκαλικό επάγγελμα. Ξέρω από πρώτο χέρι, ότι κάθε χρόνο με ζήλο και επιμονή αντιμετωπίζουν αντίξοες συνθήκες διδασκαλίας με υπεράριθμες τάξεις και ελλείπεις υποδομές. Μην προσθέτετε ακόμα μια έννοια στο κεφάλι τους. Έχουν και αυτοί παιδιά, πατεράδες και μανάδες. Κάντε το γι’ αυτούς.

Αν θέλετε πραγματικά να βοηθήσετε τα παιδία σας, διοργανώστε συλλαλητήρια για μείωση του αριθμού μαθητών, για δημιουργία νέων αιθουσών με σωστή κλιματισμό και ανανέωση αέρα, πλήρωση των εκπαιδευτικών κενών και αφήστε της θεωρίες συνομωσίας που υπονομεύουν την υγειά όλων.

*Ο Γεώργιος Πυργιωτάκης

είναι Ανώτατός Ερευνητής Bristol-Myers Squibb

Επισκέπτης Ερευνητής Harvard School of Public Health