Η Γερμανία στη Χάγη εναντίον της Ιταλίας: Νέα ύβρις εις βάρος των θυμάτων του ναζισμού αλλά και ιστορική ευκαιρία!

Του Αριστομένη Συγγελάκη*

Όπως ανακοινώθηκε το βράδυ της Παρασκευής 29 Απριλίου 2022, η Γερμανία προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της Χάγης εναντίον της Ιταλίας για δεύτερη φορά μετά το 2008 επικαλούμενη ότι η Ιταλία συνεχίζει να επιτρέπει την άσκηση αξιώσεων αποζημίωσης στα εθνικά δικαστήρια, παρά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης της Χάγης (International Court of Justice) στις 3 Φεβρουαρίου 2012 και ότι αυτό παραβιάζει το δικαίωμα του Βερολίνου στην κρατική ασυλία.. Ο στόχος της αμετανόητης Γερμανίας είναι σαφής και διπλός: να εμποδίσει τα Ιταλικά Δικαστήρια να εκδώσουν αποφάσεις κατάσχεσης περιουσίας του γερμανικού δημοσίου προς αποζημίωση των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας και να σταματήσει την έκδοση νέων αποφάσεων υπέρ των θυμάτων του ναζισμού. 

Υπενθυμίζουμε ότι η Γερμανία είχε προσφύγει εναντίον της Ιταλίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 2008. Η δίκη (προφορική διαδικασία) έλαβε χώρα από τις 12 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2011 και η Ελλάδα συμμετείχε ως παρεμβαίνουσα (μη διάδικο μέρος) κατόπιν επίσημου αιτήματός της το οποίο κατατέθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2011 κι έγινε αποδεκτό από το Διεθνές Δικαστήριο με διάταξή του στις 4/15 Ιουλίου 2011.  Πληρεξούσιος της Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν ο Καθηγητής Στέλιος Περράκης, ενώ στην ελληνική νομική ομάδα συμμετείχαν, επίσης, ο Καθηγητής Αντώνης Μπρεδήμας και η Λέκτορας (τότε) Μαρία – Ντανιέλλα Μαρούδα. 

Είχα την τιμή να εκπροσωπώ το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και έζησα από κοντά, από την πρώτη μέρα, την ιστορική αυτή διαδικασία. Παράλληλα, συμμετείχα, μαζί με άλλους Έλληνες συναγωνιστές σε σημαντικές εκδηλώσεις εκτός του Δικαστηρίου, τις οποίες οργάνωσε η Ομάδα “ΑΚ Distomo” από το Αμβούργο, σε συνεργασία με τη Διεθνή Αμνηστία και άλλους φορείς. Στόχος των παρεμβάσεων αυτών ήταν η έκφραση διεθνιστικής αλληλεγγύης στα θύματα του Διστόμου και των άλλων ελληνικών Ολοκαυτωμάτων, η ενημέρωση της κοινής γνώμης και η στήριξη του αγώνα για Δικαιοσύνη. Είναι χαρακτηριστικά τα συνθήματα που φωνάξαμε στους δρόμους της Χάγης εκείνες τις μέρες, Γερμανοί, Ολλανδοί και Έλληνες συναγωνιστές: «Δικαιοσύνη και Αποζημίωση», «άμεση αποζημίωση όλων των θυμάτων του εθνικοσοσιαλισμού» και «όχι κρατική ασυλία για τα εγκλήματα των Ναζί - έξω (η γερμανική κυβέρνηση) από τη Χάγη!».

Στη μνήμη μου έχει αποτυπωθεί έντονα η εξαιρετική εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο της Χάγης, παράλληλα με τη διεξαγωγή της δίκης, την οποία είχαν οργανώσει η Διεθνής Αμνηστία Ολλανδίας και η Ομάδα “ΑΚ Distomo” από το Αμβούργο με κύριο ομιλητή τον διεθνούς φήμης Γερμανό Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου Δρ. Michael Bothe. Η ποιότητα των επιχειρημάτων του, η ρητορική του ικανότητα αλλά και το γεγονός ότι αυτός, ένας Γερμανός, δεν δίστασε να καταρρίψει πλήρως τα επιχειρήματα της Γερμανίας με έκανε να αναρωτηθώ γιατί, άραγε, δεν είχε κληθεί να στηρίξει την ελληνική νομική ομάδα στο δύσκολο έργο της… Ας ελπίσουμε ότι θα κληθεί αυτή τη φορά! 

Η Γερμανία στην επιχειρηματολογία της κατά την πρώτη μέρα της διαδικασίας προσπάθησε να απορρίψει το προβάδισμα του Ανθρωπιστικού Δικαίου εντός του Διεθνούς Δικαίου, εκφράζοντας την άποψη της απόλυτης εφαρμογής, χωρίς εξαίρεση,  του προνομίου της κρατικής ασυλίας - ετεροδικίας. Υποστήριξε δηλαδή ότι καμία υπόθεση δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται διαφορετικά (δηλαδή να εξαιρείται της εφαρμογής της αρχής της ετεροδικίας), ακόμα κι αυτές που παραβιάζουν τα πιο θεμελιώδη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στρέφονται εναντίον της ανθρωπότητας («jus cogens»). Η Γερμανία προχώρησε, μάλιστα, ακόμα πιο πέρα, δείχνοντας την προϊούσα ηθική έκπτωση του γερμανικού κράτους: προειδοποίησε (ή καλύτερα απείλησε) ότι στην περίπτωση που γίνουν δεκτές οι αποφάσεις των Ιταλικών Δικαστηρίων, που δικαιώνουν τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας, ο πλανήτης θα βυθισθεί στο χάος και θα υπάρξει παγκόσμια αναρχία! Το Διεθνές Δικαστήριο δέχθηκε, ουσιαστικά, τον εκβιασμό της ισχυρής Γερμανίας αλλά στην πράξη συνέβη το ακριβώς αντίθετο από αυτό που επικαλούνταν η Γερμανία: η μη απόδοση Δικαιοσύνης στα θύματα του ναζισμού και ο μη έμπρακτος σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου κινδυνεύει να βυθίσει σήμερα τον πλανήτη στο χάος!

Όμως, παρά την απόφαση της Χάγης, η Ιταλική Δικαιοσύνη απέδειξε το υψηλό της κύρος. Με ιστορικές αποφάσεις τους τα Ιταλικά Δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ιταλίας (Οκτώβριος 2014), δεν δέχθηκαν το σχετικό νόμο της Ιταλικής Βουλής, που επιχειρούσε την εφαρμογή της απόφασης της Χάγης και απέρριψαν εκ νέου την απόλυτη εφαρμογή της αρχής της ετεροδικίας, η οποία προσβάλλει τόσο το Ιταλικό Σύνταγμα όσο και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ακολούθησε, δε, ο Ιταλικός Άρειος Πάγος με την πολύ σημαντική απόφασή του της 3^ης Σεπτεμβρίου 2019 με την οποία απέρριψε όλους τους ισχυρισμούς της Γερμανίας και άνοιξε διάπλατα το δρόμο για τη δικαίωση των θυμάτων του Διστόμου δικαιώνοντας τον πρωτοπόρο της δικαστικής διεκδίκησης Γιάννη Σταμούλη και τον δικηγόρο Φλωρεντίας Γιόακιμ Λάου που πέτυχε τις σημαντικές αυτές αποφάσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την απόφαση του Δ.Δ. της Χάγης, χάρη στις γενναίες αποφάσεις της Ιταλικής Δικαιοσύνης, έχουν κατατεθεί στην Ιταλία μετά τις 3.2.2012  περισσότερες από 25 νέες αγωγές αποζημίωσης κατά του γερμανικού κράτους για εγκλήματα του Γ' Ράιχ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε πολλές από αυτές τις υποθέσεις, τα δικαστήρια έχουν διατάξει τη Γερμανία να καταβάλει αποζημίωση, ενώ σε δύο τέτοιες υποθέσεις Ιταλικά Δικαστήρια προσπαθούν να κατασχέσουν ακίνητα του Γερμανικού Δημοσίου στη Ρώμη.

Η νέα προσφυγή της Γερμανίας εναντίον της Ιταλίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποτελεί αναμφισβήτητα σημαντική εξέλιξη που αφορά και την Ελλάδα και δικαιώνει όσους υποστηρίζαμε ότι το θέμα δεν έχει κλείσει! Και εκθέτει τη χώρα μας που δεν έχει προχωρήσει αποφασιστικά στη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. Ταυτόχρονα η σθεναρή στάση της Ιταλικής Δικαιοσύνης στην προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απέναντι στα κελεύσματα της κρατικής εξουσίας, υπενθυμίζει σε μας τους Έλληνες, άμεσα θύματα και απογόνους θυμάτων της ναζιστικής κατοχής, ότι πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα και να δώσουμε και στην Ελληνική Δικαιοσύνη την ευκαιρία μέσω της άσκησης αγωγών, να σταθεί στο ύψος της Ιταλικής Δικαιοσύνης.

Αλλά και η Ελληνική Δημοκρατία οφείλει να ζητήσει επισήμως να παρέμβει στη δίκη της Γερμανίας εναντίον της Ιταλίας στη Χάγη και να στείλει την κατάλληλη νομική αντιπροσωπεία με ισχυρή στήριξη, αφού -ας μη το ξεχνάμε- στην Ιταλία συνεχίζεται ο δικαστικός αγώνας της υπόθεσης του Διστόμου εξαιτίας του οποίου και προκλήθηκε η προηγούμενη προσφυγή της Γερμανίας στη Χάγη. Παράλληλα οφείλει η ελληνική κυβέρνηση να άρει πλήρως τα δικαστικά εμπόδια (δικαστικό ένσημο για αγωγές θυμάτων, αλλαγή του άρθρου 923 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που αποτελεί κατάλοιπο της δικτατορίας του Μεταξά, κ.α.) διευκολύνοντας την πρόσβαση των θυμάτων των ελληνικών Ολοκαυτωμάτων σε δίκη και δικαστή, όπως επιτάσσει ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου!

Αναμφισβήτητα, ο αγώνας για Δικαιοσύνη κι Αποζημίωση μπαίνει σε μια ενδιαφέρουσα και κρίσιμη φάση. Η Γερμανία μετά την μονομερή και αντίθετη με τις Διεθνείς Συνθήκες απόφασή της για τον περαιτέρω επανεξοπλισμό της προχωρά σε νέα πρόκληση επιχειρώντας, κυνικά και απροκάλυπτα, να μπλοκάρει τη δικαίωση των Ιταλών και Ελλήνων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας. Αποδεικνύει, έτσι, ότι δεν της αξίζει ο ρόλος της ηγέτιδας δύναμης της Ευρώπης αλλά η περιφρόνηση όσων πιστεύουν στην ισχύ της Ηθικής και του Δικαίου απέναντι στο δίκαιο της ισχύος. 

Ο ελληνικός και ο ιταλικός λαός πρέπει να κινητοποιηθούν για να αναγκάσουν όλους τους εμπλεκόμενους – και ιδίως τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Ιταλίας – να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων!

* Ο Δρ Αριστομένης Ι. Συγγελάκης είναι Συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και μέλος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου