Η Δωρική Κρήτη και το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο

Το παρόν κείμενο συμπολιτεύεται το κλίμα των ημερών, που επιβάλλει την αποκλιμάκωση εντάσεων, απ’ όπου και αν προέρχονται αυτές. Άλλωστε, το κλίμα των ημερών επιβάλλει αναστοχασμούς γενικότερων προβληματισμών. Στο κλίμα αυτό γράφεται το παρόν κείμενο. 

 Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΕΡΓΟ

Μην εκπλαγεί ο αναγνώστης! Το ζήτημα που αναδεικνύεται, μέσα στην πρωτοτυπία του, απαιτεί ιδιαίτερους επαίνους, διότι λόγιοι Κρήτες επιμελήθηκαν δύο σημαντικότατων εκδόσεων που απασχολούν με την αξία και την πρωτοτυπία τους το παρόν κείμενο. Ειδικότερα υπ’ όψιν τα εξής:

Α) Τον Αύγουστο του 2021, εκδόθηκε από το Σύλλογο Ανάδειξης Αρχαιοτήτων, Ιστορίας & Πολιτισμού Ιεράπετρας «ΙΕΡΑΠΥΤΝΑ – IERAPYTNA», με την καλλιτεχνική επιμέλεια του Θεόδωρου Μανουσάκη, τη φιλολογική επιμέλεια του Εμμανουήλ Κουρμουλάκη, την ηλεκτρονική επεξεργασία κειμένων, φωτογραφιών και εξωφύλλων του Θεόδωρου Μανουσάκη και υπό την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, το σημαντικότατο έργο «ΤΑΔΕ ΣΥΝΕΘΕΝΤΟ ΙΕΡΑΠΥΤΝΙΟΙ...». 

Β) Στο έργο αυτό καταγράφονται και μεταφράζονται από τον Άγγελο Χανιώτη, Καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, την Παναγιώτα Βλαχάκη, Φιλόλογο και υποψήφια Διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και τον Εμμανουήλ Μαρινάκη, Διδάκτορα Αρχαίας Ιστορίας και μεταδιδακτορικού Ερευνητή του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης όλες οι συμφωνίες της αρχαίας Ιεράπυτνας.

·      ΟΙΟΝΕΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Οι Συνθήκες των Ιεραπυτνίων - ως οιονεί διεθνείς Συνθήκες - μετά της μετάφρασής τους, καταγράφονται στο εν λόγω έργο κατά χρονολογική σειρά ως εξής:

1.  Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πραισίων, αρχές 3^ου αι. π.Χ.

2.  Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και του βασιλιά Αντίγονου, περ.250-200 π.Χ.

3.  Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και του βασιλιά Σελεύκου Β’. μεταξύ 246-225 π.Χ.

4.  Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Αρκάδων, περ.227/21 π.Χ.

5.  Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ιτανίων, περ.219-204 π.Χ.

6.  Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Απτεραίων, τέλος 3^ου αι. π.Χ. (περ.216-200(;) π.Χ.)

7.  Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, τέλος 3^ου αι. π.Χ. [περ.216-200(;) π.Χ.]

8.  Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ιτανίων, τέλος 3^ου αι. π.Χ.

9.  Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πραισίων, τέλος 3^ου αι. π.Χ.

10.         Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Γορτυνίων, Ιεραπυτνίων και Πριανσέων, λίγο μετά το 205 π.Χ.

11.         Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Πριανσέων, λίγο μετά το 205 π.Χ.

12.         Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λυττίων, λίγο μετά το 205 π.Χ.

13.         Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και μιας άγνωστης (απροσδιόριστης), 3^ος/2^ος αι. π.Χ. (πιθανόν περί το 205 π.Χ.)

14.         Η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Ροδίων, 200-197 π.Χ.

15.         Η Συνθήκη μεταξύ κρητικών πόλεων και του βασιλιά Ευμένη Β’ της Περγάμου, 183 π.Χ.

16.         Η Συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και μιας περιφερειακής – εξαρτημένης κοινότητας, 2^ος αι. π.Χ.

17.         Η Συνθήκη μεταξύ Ιεραπυτνίων και Κνωσίων, μετά το 145 π.Χ. και

18.         Η Συνθήκη συμμαχίας και ισοπολιτείας μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, 111/110 π.Χ. 

 Η ΔΩΡΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Γ) Σημαντικότατο μέρος του ομολογουμένως αξιοθαύμαστου έργου συνιστά αναμφίβολα και η σχετική μελέτη του Ιωάννη Μαρκάκη, Εφέτη Διοικητικών Δικαστηρίων (Δ.Δ.), αναφορικά με «Το δημοκρατικό έρεισμα των Συνθηκών των Ιεραπυτνίων» και τις «Αλησμόνητες λέξεις των Προγόνων μας». Όπως αναφέρεται στη μελέτη αυτή: 

«Οι πραγματευόμενες στο παρόν βιβλίο συνθήκες διακρίνονται σε συνθήκες συναφθείσες από την Ιεράπυτνα αφ’ ενός με κρητικές πόλεις και αφ’ ετέρου με ξένες δυνάμεις. Η πρώτη των ανωτέρω κατηγοριών συνθηκών περιλαμβάνει δεκαεπτά (17) συνθήκες, με περιεχόμενο είτε αμιγώς την συμμαχία (στρατιωτική συνεργασία) ή την διευθέτηση των συνόρων ή την παραχώρηση ισοπολιτείας και μεμονωμένων αυτοτελών δικαιωμάτων (κοινωνικοοικονομικών) είτε μεικτό, ενώ η δεύτερη ολιγάριθμη κατηγορία περιλαμβάνει τέσσερεις (4) συνθήκες με αντικείμενο μόνο την στρατιωτική συνεργασία.»

Αναλύεται δε λεπτομερώς πως: 

«Η απομονωμένη δωρική Κρήτη των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων βρέθηκε απρόσμενα σε κεντρική θέση στον μετά της κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου διαμορφωθέντα κόσμο της ελληνιστικής εποχής (323 π.Χ., έτος θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έως 67 π.Χ., έτος κατακτήσεως της Κρήτης από τους Ρωμαίους), με το κέντρο βάρους του στην Ανατολή. Τούτο οφείλεται αφ’ ενός στην γεωγραφική θέση της Κρήτης, κειμένης σ’ έναν νευραλγικής σημασίας κόμβο των ναυτικών συγκοινωνιών της εποχής αυτής, και αφ’ ετέρου στο ότι η Κρήτη με την δωρική – στρατιωτικής της οργάνωσης, την κατά του Πλάτωνα πολιτεία στρατοπέδου, συνιστούσε την κυριότερη, για όλους τους στρατούς του ελληνιστικού κόσμου, πηγή μισθοφόρων στρατιωτών (ιδίως τοξοτών), δεδομένου και του κατά την ίδια εποχή ισχυρού ναυτικού της. Συνεπεία τούτων η Κρήτη προσείλκυσε την ελληνιστική εποχή το ζωηρό ενδιαφέρον των ξένων δυνάμεων της εποχής αυτής, ιδίως των μεγάλων δυνάμεων των ελληνιστικών βασιλείων των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, των Σελευκίδων στην Συρία και των Αντιγονιδών στην Μακεδονία, εν συνεχεία δε, κατά τα τέλη του 3^ου π.Χ. αιώνα και τις αρχές του 2^ου π.Χ. αιώνα, της Ρώμης.»

 ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

Ταυτοχρόνως, από τον Ιωάννη Μαρκάκη τονίζεται το άκρως ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που επιθυμεί να εμβαθύνει στη νομική επιστήμη το ότι: «Στην ελληνιστική αυτή περίοδο ανάγεται μεγάλος αριθμός επιγραφών συνάψεως συνθηκών αφ’ ενός μεταξύ των κρητικών πόλεων και αφ’ ετέρου μεταξύ των κρητικών πόλεων και των ξένων δυνάμεων, όπως οι πραγματευόμενες στο παρόν βιβλίο συνθήκες, οι οποίες χαρακτηρίζονται με την σύγχρονη ορολογία ως διακρατικές, εφ’ όσον τα συμβαλλόμενα μέρη συνιστούσαν κρατικούς σχηματισμούς και οι θεσπιζόμενοι μ’ αυτές κανόνες είχαν δεσμευτική ισχύ, δυνάμεις δε να θεωρηθούν ως προδρομική μορφή του δημοσίου διεθνούς δικαίου.»

 ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΗΜΕΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗΣ 

Στο σημείο αυτό κρίσιμο και χρήσιμο είναι να παραπέμψουμε σε μία διαφορετική και εξίσου μοναδικά αξιόλογη μελέτη του Ιωάννη Μαρκάκη, που αφορά στο έργο του: 

«ἆδʼ ἔϝαδε πόλι. Ἡ κρητική-δωρικὴ πολιτειακὴ τάξις» (το σύγγραμμα αυτό εκδόθηκε από τις εκδόσεις «ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»). 

Στο έργο αυτό ο εμπερίστατος Ιωάννης Μαρκάκης αναλύει τη βασική πολιτειακή διάρθρωση της δωρικής Κρήτης. Στις σελίδες δε 29 και επ. ο Ιωάννης Μαρκάκης προβαίνει σε μία λεπτομερή αναφορά στην οργανωτική δομή της δωρικής Κρήτης, με αφετηρία τα εξής:

«Κατά τον Αριστοτέλη (Πολιτικά 1272a8-9) στην δωρική Κρήτη ίσχυε ο θεσμός της βασιλείας, καταργηθείς εν συνεχεία, χωρίς να αναφέρεται από τον Αριστοτέλη πότε ακριβώς ανετράπη... Η εξάλειψη της βασιλείας στην δωρική Κρήτη ή στο μεγαλύτερο μέρος της οριοθετείται μάλλον περί το τέλος της αρχαϊκής εποχής, οπότε, πιθανότατα, είχε ολοκληρωθεί ο μετασχηματισμός των φυλετικών κοινωνιών ης Κρήτης σε πόλεις-κράτη, παρά τον σημαντικό, όπως θα εκθέσουμε παρακάτω, πολιτειακό ρόλο των φυλών στην δωρική Κρήτη.»

Σε σχέση, όμως, με τα προαναφερθέντα, σημειώνεται ειδικώς από τον συγγραφέα ότι: «δεν πρόκειται περί βασιλέως αλλά περί ανωτάτου άρχοντος (Ψιλάκης 1910, 233-234).»

  ΩΣ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Οι προαναφερόμενες κρίσιμες μελέτες αποδεικνύουν ότι το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο έχει μεγαλύτερο ιστορικό βάθος απ’ ό,τι παρουσιάζεται στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία. 

Οι προαναφερόμενες δύο εκδόσεις: α) «ΤΑΔΕ ΣΥΝΕΘΕΝΤΟ ΙΕΡΑΠΥΤΝΙΟΙ...» και β)  «ἆδʼ ἔϝαδε πόλι. Ἡ κρητική-δωρικὴ πολιτειακὴ τάξις», πέραν του ότι ως πονήματα θα πρέπει να βραβευτούν από την Ακαδημία Αθηνών, επιβάλλεται να ερεθίσουν τους ιστορικούς, καθόσον η Κρήτη στη μακραίωνα ιστορία της ως κεντρικό σημείο αναφοράς της Μεσογείου αφορά πολιτισμό και ιστορία, που -μεταξύ των άλλων-παραπέμπουν σε προοίμια διαμόρφωσης κανόνων του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου.  

Προδήλως βέβαιο είναι δε -ως παραδείγματα- ότι: οι Συνθήκες α) μεταξύ Ιεραπυτνίων και Λατίων, στο τέλος του 3^ου αι. π.Χ. [περ.216-200(;) π.Χ.] και β) μεταξύ κρητικών πόλεων και του βασιλιά Ευμένη Β’ της Περγάμου, το 183 π.Χ. συνεπάγονται νομικοπολιτικό πολιτισμό της περιόδου που επιβάλλεται να διερευνηθεί. Η πρόκληση προς την επιστήμη είναιενεστώσα!..

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).