Η δίκη του Τραμπ, δύναμη και αδυναμία της δημοκρατίας

Του Γιώργου Κουμάκη

Με αφορμή την αθώωση του 45^ου Προέδρου των ΗΠΑ από τη γερουσία θα μπορούσαν ίσως να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα για τη δομή και τη λειτουργία της δημοκρατίας όχι μόνον στη συγκεκριμένη αυτή χώρα, που φιλοδοξεί να είναι πρώτη στη δύναμη, στα γράμματα  και στον πολιτισμό, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο. Ως γνωστό η δημοκρατία επικράτησε ως το καλύτερο από όλα τα πολιτεύματα της αρχαιότητας, η οποία τότε είχε δύο όψεις, την καλή και την κακή. Η δημοκρατία, που η δικαιοσύνη της στηρίζεται στη γεωμετρική ισότητα, δηλαδή στην αναλογία ,και στο εξαίρετο ήθος των αρχόντων, είναι η καλή, ενώ η άλλη, στην οποία η δικαιοσύνη έχει ως βάση την αριθμητική ισότητα  και το όχι καλό ήθος, είναι η κακή. Στον Αριστοτέλη μάλιστα η δημοκρατία δεν ανήκει καν στα ορθά πολιτεύματα αλλά στα αμαρτημένα. Το πολίτευμα, που παρομοιάζει με την δημοκρατία, το ονομάζει πολιτεία, το οποίο θεωρεί πολύ καλό.

Ο Πλάτων είχε διατυπώσει τη γνώμη του επιγραμματικά για την αξία της δημοκρατίας σε σχέση με τα άλλα πολιτεύματα ως εξής:  Αν όλα τα πολιτεύματα είναι νόμιμα (δηλαδή επικρατεί η νομιμότητα), το χειρότερο πολίτευμα είναι η δημοκρατία, αν όμως όλα είναι παράνομα, τότε  η δημοκρατία είναι το βέλτιστο πολίτευμα .  Επεξηγώντας τα λόγια αυτά λέγει: Αν όλα τα πολιτεύματα είναι ακόλαστα και αχαλίνωτα, είναι καλύτερο να ζει κανείς σε αυτήν, ενώ, αν όλα είναι κόσμια,  θα είναι το τελευταίο, που θα επιλέξει κανείς να ζει (Πολιτικός 303a-b). Στη μεν Πολιτεία του περιγράφεται το καλό είδος της δημοκρατίας, ενώ στον Μενέξενο, το κακό. Αντίστοιχα των αρχαίων πολιτευμάτων , δηλαδή της βασιλείας, ολιγαρχίας, πολιτείας, στην εποχή μας θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είναι με τα πολιτεύματα του σημερινού κόσμου, που έχουν μεν το όνομα της δημοκρατίας, διαφέρουν ωστόσο στο αν η εξουσία είναι συγκεντρωμένη σε ένα πρόσωπο , ποιες ασφαλιστικές δικλείδες υπάρχουν,  και πώς ασκείται η εξουσία. Βασικά κριτήρια της χρηστής διοίκησης είναι ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ισότητα όλων των πολιτών  έναντι του νόμων , ο βαθμός ελευθερίας, που απολαμβάνουν οι πολίτες , ο μη εγκλεισμός των αντιφρονούντων και πολιτικών αντιπάλων στις φυλακές, η πρόνοια για τους οικονομικά ασθενέστερους , και η κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτά αφορούν τις γενικές αρχές της δημοκρατίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Ο Τραμπ εισάγεται σε δίκη, επειδή θεωρήθηκε υποκινητής των εκτρόπων στο Καπιτώλιο με πέντε νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, και μάλιστα  την ημέρα, που επρόκειτο να κυρωθεί η εκλογή του 46^ου Προέδρου των ΗΠΑ  Τζο Μπάιντεν.  Πενήντα επτά()57  γερουσιαστές ψήφισαν υπέρ της παραπομπής του και σαράντα τρεις ( 43 ) κατά. Έπρεπε όμως, για να καταδικαστεί να τον καταψηφίσουν τα 2/3 από τους 100. Από τους 57 καταδικαστικές ψήφους 48 ήταν δημοκρατικοί, 2 ανεξάρτητοι και 7 ρεπουμπλικανοί, δηλαδή του ίδιου κόμματος με τον δικαζόμενο Τραμπ, ο οποίος μετά την αθωωτική απόφαση πανηγύρισε κάνοντας σχέδια για την υποψηφιότητά του στις προσεχείς εκλογές το 2024 και 2028 , και χαρακτήρισε  την περιπέτειά του ως το μεγαλύτερο «κυνήγι μαγισσών», πράγμα που σημαίνει ότι έγιναν εξονυχιστικοί  έλεγχοι για «υποτιθέμενες»  παρατυπίες  χωρίς απτές αποδείξεις. Κατηγορήθηκε δε ότι υποδαύλισε και ενεθάρρυνε τους οπαδούς του για εξέγερση και επίθεση στο Καπιτώλιο, με το αιτιολογικό ότι δήθεν έπεσε «θύμα  κλεμμένων εκλογών» με απάτες, για τις οποίες όμως ποτέ δεν έδωσε αποδείξεις», και ότι αντί να προστατεύσει τους Αμερικανούς πολίτες, τους πρόδωσε.

 Από την άλλη πλευρά ο τωρινός Πρόεδρος χαρακτήρισε τα γεγονότα αυτά θλιβερή ιστορία των ΗΠΑ, προέβλεψε την αθώωσή του Τραμπ, μετά  από την οποία είπε ότι η δημοκρατία είναι εύθραυστη και συνεπώς πρέπει να βρισκόμαστε πάντοτε σε εγρήγορση για να την υπερασπιζόμαστε. Το γεγονός ότι επαληθεύτηκε η πρόβλεψή του είναι μια επιβεβαίωση ότι είναι πετυχημένος και άξιος πολιτικός τουλάχιστον κατά τη γνώμη του Αριστοτέλη, ο οποίος χαρακτηρίζει την πρόβλεψη ως την κατ΄εξοχήν αρετή του εκ φύσεως αληθινού άρχοντα και γενικότερα του πολιτικού (Πολιτικά Β2, 1252a31-32).

 Αξίζει όμως  να διερωτηθούμε πού στηρίχτηκε ο Μπάιντεν, προκειμένου να προβλέψει το γεγονός αυτό. Μπορεί να εικάσει κανείς ότι βασίστηκε στις δύο συνιστώσες της ανθρώπινης σκέψης, στη λογική και στην πείρα. Ως έμπειρος πολιτικός έκαμε συνδυασμό πολιτικών συμβάντων και παγιωμένων καταστάσεων, για να φτάσει στο επιτυχές αυτό συμπέρασμα. Υποθέτω ότι δεν πίστευε ότι ο κατηγορούμενος ομόλογός του μπορεί να προσκομίσει ικανά πειστήρια για να αποδείξει την αθωότητά του. Η εμπειρία και η διορατικότητά του ήταν εκείνα, που τον οδήγησαν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο και απίθανο ικανός αριθμός γερουσιαστών της ίδιας παράταξης να καταδικάσουν τον  Πρόεδρό τους, διότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχε συμβεί αυτό.

Συνολικά στις ΗΠΑ είχαν γίνει δύο παραπομπές, το 1999 του Μπιλ Κλίντον και το 1868 του Άντριου Τζόνσον, κατά τις οποίες κανείς γερουσιαστής του ίδιου κόμματος δεν καταψήφισε τον Πρόεδρό του. Αξίζει να υπενθυμίσομε εδώ ότι ο Τραμπ είναι η δεύτερη φορά, που παραπέμπεται σε δίκη. Το γεγονός ότι αυτή τη φορά υπήρξαν επτά άτομα, που παρασπόνδισαν , αποτελεί αιφνίδια αλλαγή, και από μια άποψη, πρόοδο, διότι θέλησαν να υπηρετήσουν την αλήθεια για το κοινό συμφέρον όλων των Αμερικανών. Η υπέρβαση αυτή να παραμερίσει κανείς το κόμμα του, για να υπηρετήσει την αλήθεια και το κοινό συμφέρον είναι εξαιρετικά δύσκολος άθλος,  ο οποίος έχει ,όπως ο Ιανός, δύο όψεις, του καλού και του κακού, ανάλογα με την οπτική γωνία που  παρατηρεί κανείς το φαινόμενο αυτό. Άλλοι τους αποκαλούν ήρωες και υπεύθυνους πολιτικούς και άλλοι, αποστάτες και προδότες. Οσάκις συνέβη αυτό στην Ελλάδα, αυτοί προπηλακίστηκαν και τους αποδόθηκαν οι χειρότεροι χαρακτηρισμοί.

Η αιτία της αμφιταλάντευσης αυτής έγκειται στο ότι δύο αντίρροπες δυνάμεις αντιμάχονται στην ψυχή του συγκεκριμένου πολιτικού. Από τη μια είναι το γενικό καλό και η αλήθεια,  και από την άλλη το κομματικό συμφέρον, το οποίο αποτελεί και το θεμέλιο της πολιτικής ύπαρξης  του βουλευτή, διότι χωρίς κόμμα ως ανεξάρτητος και μετέωρος είναι δύσκολο  κανείς να υπάρξει. Άλλωστε, το κόμμα είναι ο ίδιος του ο εαυτός, αφού είναι μέρος του και το συναποτελεί. Επί πλέον, στην περίπτωση που κάποιος βουλευτής ενεργήσει εκτός κομματικής γραμμής, και δεν επιδείξει την απαιτούμενη κομματική πειθαρχία, επικρέμαται η βαναυσότητα και η σκληρότητα της δαμόκλειας σπάθης του αρχηγού του κόμματος, που τον διαγράφει, λέγοντας μάλιστα ειρωνικά ότι ο συγκεκριμένος βουλευτής ,με τα λόγια και τα έργα του έθεσε εαυτόν εκτός κόμματος.

Σύμφωνα με τη λογική και την ηθική μέλημα του πολιτικού οφείλει να είναι το κοινό συμφέρον όπως υποστήριξαν ο Πλάτων (Νόμοι Δ,715a-c), ο Αριστοτέλης(Πολιτικά Γ12,1282b17, Γ6,1278b22, 1279a17, Ηθ. Νικ., 1160a14) και πλείστοι πολιτειολόγοι, και όχι το πελατειακό κράτος , διότι αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο στην παρανομία. Οι θέσεις και τα αξιώματα πρέπει να απονέμονται αξιοκρατικά και όχι με κριτήριο την κομματική τοποθέτηση και τον παραγοντισμό, που φθείρουν την κοινωνία, πράγμα που αποτελεί και την αδυναμία της δημοκρατίας. Αντίθετα,  το να καταφέρει κανείς να υπερβεί αυτές τις αγκυλώσεις προσθέτει δύναμη στη δημοκρατία.

Ο Τραμπ εισάγεται σε δίκη με το ερώτημα της καθαίρεσης από το αξίωμά του. Η δίκη όμως έγινε μετά τη λήξη της θητείας του, οπότε ήταν κατά κάποιο τρόπο καθαιρεμένος, αφού έπαυσε να είναι πλέον  στην εξουσία. Το να ζητά όμως κάποιος την καθαίρεση ενός ήδη καθαιρεμένου είναι αντιφατικό. Το γεγονός ακριβώς αυτό ήταν η αιτία ή μάλλον η αφορμή, που ο επικεφαλής των ρεπουμπλικανών γερουσιαστών καταψήφισε την παραπομπή του Τραμπ  με το αιτιολογικό ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες η παραπομπή ήταν αντισυνταγματική. Τον έκρινε όμως «¨πρακτικά και ηθικά « υπεύθυνο για τη βία στο Καπιτώλιο. Αυτό σημαίνει ότι οι νόμοι και το σύνταγμα ως γραπτά κείμενα έχουν ενίοτε ανυπέρβλητες δυσκολίες στην κατανόηση και είναι συνυφασμένες με ατέλειες. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο ο Πλάτων διέβλεψε την αναγκαιότητα ότι οι νόμοι πρέπει να βελτιώνονται και να επανορθώνονται από τους μεταγενέστερους, ώστε η πολιτεία να γίνεται καλύτερη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο νομοθέτης δεν μπόρεσε να προβλέψει το μέλλον σε όλες του τις πτυχές του(Νόμοι , ΣΤ΄769d-e).

Ο Μπάιντεν χαρακτήρισε τη δημοκρατία εύθραυστη, προφανώς επειδή αυτή κινδύνευσε από πρόσωπα υπεράνω πάσης υποψίας, όπως ήταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, και μάλιστα χωρίς να τιμωρηθεί, επειδή ορισμένοι γερουσιαστές δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να μετακινηθούν από την κομματική θέση, πράγμα που χαρακτήρισε θλιβερό γεγονός. Δεν ξέρομε όμως τι θα έλεγε, αν ανήκε στο ίδιο κόμμα με τον Τραμπ. Όπως και αν έχει το πράγμα, είπε ότι η δημοκρατία απαιτεί εγρήγορση. Η προτροπή αυτή παραπέμπει στην παραβολή των δέκα παρθένων στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο(25,13), όπου συνιστάται να βρίσκονται οι δέκα παρθένες σε εγρήγορση, διότι δεν ξέρουν πότε θα έλθει ο γιος του ανθρώπου : «Γρηγορεῖτε».., (να βρίσκεστε σε εγρήγορση, διότι… ).

Εδώ ακριβώς έγκειται η δύναμη του δημοκρατικού πολιτεύματος, δηλαδή στο γεγονός  ότι οι πολίτες μπορούν να γρηγορούν, λόγω της ισότητας και της ελευθερίας, που απολαμβάνουν, πράγμα που δεν είναι δυνατόν σε ανελεύθερα και απολυταρχικά καθεστώτα , τα οποία μόνον κατ’ όνομα λέγονται δημοκρατικά, χωρίς στην ουσία να είναι, αφού φέρουν μόνον τον μανδύα της δημοκρατίας όχι όμως και το εννοιολογικό της περιεχόμενο. Στην αντίθετη περίπτωση έχομε την αδυναμία της δημοκρατίας.