Χα, ένα χάσμα Ιστορίας, δικιάς του και δικιάς μας

Του Θανάση Γιαπιτζάκη


  Στο δρόμο για την Ιεράπετρα υπάρχει το Φαράγγι του Χα με τη δικιά του ζωή. Εκεί, που η Φύση μιλάει πλάι στη δικιά μας, την καθημερινή ζωή 

      Είναι ένα άλλο είδος ποίησης. Αυτό που μας μυεί στη δημιουργία του Κόσμου. Το Φαράγγι του Χα έχει διανοιχτεί μέσα σε πλακώδεις ασβεστόλιθους, εξαιτίας της διαβρωτικής δράσης του νερού. Το νερό που μπαίνει στο Φαράγγι προέρχεται από μια λεκάνη απορροής όπως λέγεται, που έχει έκταση οκτώ τετραγωνικά χιλιόμετρα. Την οριοθετεί κάποια νοητή γραμμή, αυτή που συνδέει τα ψηλότερα σημεία των υψωμάτων γύρω από τον οικισμό της Θρυπτής. Η υδροκριτική αυτή γραμμή περνάει από το υψόμετρο των 1476 μέτρων της κορυφής Αφέντης Εσταυρωμένος. 

      Στην αρχή του Φαραγγιού δημιουργείται ένας καταρράκτης ύψους έξη μέτρων. Κι αυτός ο καταρράκτης είναι μόνο η αρχή. Ακολουθούνε, πιο μέσα, άλλοι εικοσιέξι καταρράκτες, που ο μεγαλύτερός τους είναι τριάντα ολόκληρα μέτρα! Και στο τέλος υπάρχει κι ένας ακόμη, που εύστοχα τον έχουνε πει ο Καταρράκτης του Μάστορα. Αυτός βρίσκεται στο νότιο τοίχωμα του Φαραγγιού. Δημιουργείται και πέφτει κάθετα - διοχετεύοντας το νερό του στα μισά της εξάπλωσης του Χα. Ε, αυτός - κρατηθείτε καλά, σαν ορειβάτες! - είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταρράκτες της Ελλάδας: Με ύψος 215 μέτρα!

      Το Φαράγγι του Χα έχει γίνει από το Ρήγμα της Ανατολικής Κρήτης, το «Ρήγμα της Ιεράπετρας» όπως το λένε. Έχει μήκος εικοσιπέντε χιλιόμετρα βαθιά μέσα στα έγκατα της γης. Είναι φτιαγμένο αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν, κι ανασηκώνει τα όρη της Θρυπτής και του Ορνού (του Ορεινού). Στα τελευταία τετρακόσια χιλιάδες χρόνια έχει υπολογιστεί ότι η Θρυπτή και το Ορνό ανυψώνονται 0,1- 0,4 χιλιοστά το χρόνο. Φανταστείτε όλην αυτή την προϊστορική περίοδο: Για ατέλειωτα εκατομμύρια χρόνια, ο ισθμός της Ιεράπετρας ήτανε και παρέμενε πυθμένας αρχέγονης θάλασσας, γεμίζοντας με θαλάσσια ιζήματα και με απολιθώματα. 

      Το μεγαλύτερο τμήμα του μετώπου του Φαραγγιού του Χα είναι ορατό από την παραθαλάσσια Παχειά Άμμο. Με μια προσεκτική κοντινότερη ματιά μπορούμε ν' αντικρίσουμε στις δυο πλευρές του μια ανοιχτόχρωμη ζώνη, πλάτους ενός περίπου μέτρου, που έχει προκύψει τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια. Οι Μινωίτες, στις μέρες τους, έβλεπαν τότε το μισό μέτρο!

      Και γιατί τα λέμε όλα αυτά; Γιατί το Φαράγγι δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ένας μαγικός καθρέφτης. Μέσα του βλέπεις το Ρήγμα, που έχει δώσει πολλούς σεισμούς στην περιοχή. Από τους καταγεγραμμένους, οι δυο μεγαλύτεροι σεισμοί έγιναν ο ένας τον Μάιο του 1508 που είχε μέγεθος 7,2 Ρίχτερ και ο άλλος τον Οκτώβριο του 1780 με μέγεθος 7 Ρίχτερ. Και οι δυο προκάλεσαν εκτεταμένες υλικές καταστροφές. Και πολλές ήταν και οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. 

      Η γρήγορη ανύψωση των γύρω υψωμάτων, μέσα στα τελευταία εκατοντάδες χρόνια, έχει σαν αποτέλεσμα να βαθαίνει με μεγάλη ταχύτητα η κοίτη του Ρήγματος. Σήμερα στο Φαράγγι προκύπτει μήκος κάτοψης που μετριέται σε εφτακόσια μέτρα. Και η κοίτη του είναι πολύ στενή, από ένα έως δέκα μέτρα. Οι πλακώδεις ασβεστόλιθοι υποκύπτουν συνέχεια στη διάβρωση του νερού. Έχει εικοσιέξι τεχνικές καταβάσεις. Η μεγαλύτερή τους είναι 30 μέτρα και με σχεδόν καθόλου περπάτημα. Γι' αυτό, οι επισκέπτες του είναι κυρίως έμπειροι ορειβάτες, καθώς ο Χα είναι αρκετά επικίνδυνος. Θεωρείται ένα από τα αγριότερα φαράγγια της Ελλάδας και ένα από τα πιο δύσκολα σε διάσχιση, αλλά κι ένα από τα δέκα ομορφότερα σε όλη την Ευρώπη. Οι πρώτοι που το διέσχισαν ήταν τρεις Μακεδόνες ορειβάτες, ο Σταύρος Λαζαρίδης, ο Βλάσης Χατζηπαναγιώτου και ο Χρόνης Αματζίδης. Για να το διασχίσουν χρειάστηκαν μία εβδομάδα, από τις 17 ως τις 23 Ιουνίου το 1987. 

      Το Φαράγγι είναι πλούσιο σε φυτά και σε ζώα. Πολλά σπάνια γι’ αυτό απειλούμενα φυτικά είδη έχουνε βρει ιδανικό καταφύγιο εκεί βαθιά μέσα του. Οι μικρές λιμνούλες του είναι υδροβιότοποι για τα μεταναστευτικά πουλιά. Λένε ότι το είδος που κυριαρχεί είναι ο λαγός, όμως εκεί υπάρχουν και το καλογυναικάρι όπως λεγόταν παλιά η κρητική νυφίτσα και ο άρκαλος, δηλαδή ο ασβός. Έχουν εντοπίσει επίσης τον ακανθωτό ποντικό, τρωκτικό που δεν υπάρχει αλλού στην Ευρώπη, δείγμα της Αφρικανικής πανίδας. 

      Μια διαφορετική ζωή τόσο μακρινή σε αλλοτινούς καιρούς και τόσο κοντά μας μέσα στο Φαράγγι του Χα. Κι όλοι εμείς το μόνο που ξέρουμε παραμένει αυτό που βλέπουμε: Το επιβλητικό χάσμα του, που ξεπροβάλει στη δικιά μας ζωή και που - από μακρυά - θυμίζει μαχαιριά, που έχει κόψει στα δύο το βουνό αυτό της Ανατολικής Κρητικής Ομορφιάς.