Γιατί έπεσε το δέντρο; Η άποψη ενός γεωπόνου

Του Νίκου Ντιγκάκη

Η σπάνια περίπτωση της πτώσης του πεύκου στη Λ. Δημοκρατίας, και ο θάνατος του συμπολίτη μας, μπορεί να φαντάζει ανεξήγητη. Όμως, αν δούμε το γεγονός ιστορικά, επιστημονικά, και με ηρεμία, υπάρχει εξήγηση.

Τα φύλλα κυρίως, αλλά και τα υπόλοιπα πράσινα μέρη του δέντρου, είναι περιοχές όπου πραγματοποιείται η διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Για την φωτοσύνθεση χρειάζονται α) ήλιος, β) νερό, γ) διοξείδιο του άνθρακα, και δ) θρεπτικά στοιχεία. Το διοξείδιο του άνθρακα δεσμεύεται από την ατμόσφαιρα, ενώ τα θρεπτικά στοιχεία δεσμεύονται από τις ρίζες στο έδαφος και μεταφέρονται στα φύλλα, μέσα από τα τριχοειδή αγγεία του ξύλου.

Αποτέλεσμα της φωτοσύνθεσης είναι η παραγωγή οξυγόνου και  φυτικής μάζας. Το οξυγόνο απελευθερώνεται στην  ατμόσφαιρα, ενώ η φυτική μάζα διανέμεται σε όλα τα υπέργεια και υπόγεια μέρη του φυτού και αποθηκεύεται στο σώμα του φυτού σαν φυτικός ιστός. Η καθοδική αυτή κίνηση της φυτικής μάζας πραγματοποιείται μέσω του φλοιού του δέντρου και οδηγεί στην ανάπτυξη του φυτού. Είναι σημαντικό όμως να αναφέρουμε ότι η ανάπτυξη του δέντρου πραγματοποιείται με δύο τρόπους: α) Από την άκρη των βλαστών με κατεύθυνση προς τα πάνω και των ριζών με κατεύθυνση προς τα κάτω (κυριαρχία κορυφής), και β) διαμετρικά (αύξηση διαμέτρου κορμού, κλάδων και ριζών). Επομένως, ο κορμός του δέντρου αναπτύσσεται σε πάχος και όχι σε ύψος. Το δέντρο μεγαλώνει σε ύψος μόνο με την ανάπτυξη των ακραίων βλαστών.

Η διαμετρική αυτή ανάπτυξη του κορμού συμβαίνει στην περιοχή που διαχωρίζει τον φλοιό και το ξύλο: την λεγόμενη καμβιακή περιοχή ή κάμβιο. Στην περιοχή αυτή, τουλάχιστον μία φορά το έτος (συνήθως την άνοιξη λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας), παρατηρείται έντονη κύτταροδιαίρεση και σχηματισμός νέων ιστών φλοιού και ξύλου. Οι νέοι αυτοί ιστοί συμπληρώνουν το υπάρχον ξύλο και τον υπάρχοντα φλοιό, με αποτέλεσμα την αύξηση της διαμέτρου των δύο αυτών στοιβάδων. Με αυτόν τον μηχανισμό δημιουργούνται και οι γνωστοί ετήσιοι δακτύλιοι του ξύλου, τους οποίους μπορούμε να μετρήσουμε για να προσδιορίσουμε την ηλικία του δέντρου.

Το μοιραίο πεύκο:

Ιστορικά, η ηλικία του δέντρου προσδιορίζεται σε πάνω από 80 χρόνια. Ανήκει στην ίδια ομάδα με άλλα όμοια δέντρα της ευρύτερης περιοχής (Τρία Πεύκα, Μασταμπάς, Νεκροταφείο Αγίου Κωνσταντίνου, Τρίτο Λύκειο, Πάρκο Γεωργιάδη, οδός Χαριλάου Τρικούπη κ.ά.). Χαρακτηριστική περίπτωση όμοιου δέντρου και ίδιας ηλικίας είναι το πεύκο που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Λορέντζου Μαβίλη και Κωστή Παλαμά (ακριβώς στο κέντρο της διασταύρωσης!). Όταν ήρθα στο Ηράκλειο σαν μαθητής στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων (Καπετανάκειο) το 1962, το παιδικό μου μυαλό εντυπωσιάστηκε με την ύπαρξη ενός δέντρου στη μέση του δρόμου και το είχε παρομοιώσει με την βαρέλα του τροχονόμου στο Μεϊντάνι.

Το μοιραίο πεύκο της Λ. Δημοκρατίας, μετά την αρχική του φύτευση, μεγάλωνε κανονικά και είχε μια φυσιολογική ανάπτυξη. Η κόμη του διαμορφωνόταν φυσιολογικά, ο κορμός του κάθε χρόνο γινόταν παχύτερος (άρα ισχυρότερος), οι ρίζες του βαθύτερες, κτλ. Ο λαιμός του φυτού, δηλαδή η περιοχή διαχωρισμού του υπέργειου από το υπόγειο τμήμα, ήταν υγιής, χωρίς τραυματισμούς, νεκρώσεις κτλ.

Σε κάποιο χρονικό στάδιο όμως, έγινε η δημιουργία του πεζοδρομίου και η εν συνεχεία πλακόστρωση. Αργότερα, όταν η διάμετρος του κορμού μεγάλωσε αρκετά, κάλυψε το κενό που υπήρχε ανάμεσα στα οικοδομικά υλικά (σκυρόδεμα, πλάκες πεζοδρομίου, κτλ.). Σαν αποτέλεσμα, αφού ο λαιμός του δέντρου αυξανόταν διαμετρικά, το φυτό βρέθηκε εγκλωβισμένο μέσα σε ένα δαχτυλίδι από οικοδομικά υλικά, το οποίο παρέμενε αμετάβλητο.

Η ζωή του δέντρου όμως δε σταματάει. Συνεχώς, τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης κατέβαιναν μέσω του φλοιού προς τα κάτω, ενώ τα θρεπτικά στοιχεία και το νερό ανέβαιναν μέσω του ξύλου προς τα πάνω για να συνεχιστεί η φωτοσύνθεση. Το δαχτυλίδι αυτό όμως έπνιγε τον λαιμό του δέντρου, με αποτέλεσμα η εσωτερική στοιβάδα του ξύλου να λειτουργεί με δυσκολία. Παράλληλα, ο φλοιός του κορμού είχε αποκοπεί στο σημείο του πεζοδρομίου και η περίσσεια της φυτικής μάζας συγκεντρωνόταν στην περιοχή του λαιμού. Έτσι, η διάμετρος του φλοιού πάνω από το πεζοδρόμιο συνεχώς μεγάλωνε, ενώ η διάμετρος του ξύλου όχι. Παράλληλα, το ξύλο «υποσιτιζόταν» και λειτουργούσε υπό συνθήκες «ασφυξίας», πράγμα το οποίο οδήγησε στην εκ των έσω νέκρωση και εν συνεχεία σήψη του ξύλου.

Αφού λοιπόν νεκρώθηκε αρκετή ποσότητα υγιούς ξύλου στο εσωτερικό του κορμού, το δέντρο δεν  άντεξε το ίδιο του το βάρος και κατέρρευσε, με τα τραγικά αποτελέσματα που όλοι γνωρίζουμε: τον θάνατο του συνανθρώπου μας. Είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ μαζί του επαγγελματικά και να περάσω μαζί του μία ολόκληρη μέρα συναρμολογώντας μία κουζίνα. Μιλήσαμε αρκετά, γνωριστήκαμε και λυπάμαι για τον άδικο χαμό του. Εκφράζω στους δικούς του, στα παιδιά και στη σύζυγό του τα θερμά μου συλλυπητήρια.

Νίκος Ντιγκάκης,

Γεωπόνος