Για ένα φιστίκι

Ώρα δύο, ξημερώματα Σαββάτου. Άλλη μια φορτωμένη εβδομάδα μοιάζει να έχει φτάσει στο τέλος της. Έχεις επιτέλους χαλαρώσει και μέσα στον ύπνο σου ανακατεύεις αργά την ικανοποίηση, για τις δυσκολίες που αντιμετώπισες επιτυχώς, με το άγχος, για τις υποχρεώσεις της ερχόμενης εβδομάδας. Ξαφνικά όλα αυτά σκορπίζονται από το βάναυσο χτύπημα του τηλεφώνου. Το συναίσθημα γνώριμο σε σένα, όπως και σε χιλιάδες άλλους νοσοκομειακούς γιατρούς. Ξάφνιασμα, περιέργεια και αγωνία, ταχυκαρδία μαζί με σφίξιμο στο στομάχι, καθώς και μια κεραυνοβόλα μηχανική διέγερση που φέρνει σε πλήρη εγρήγορση ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου σου ενώ άλλες κοιμούνται ακόμα.  Περιστασιακά, εδώ και πολλά χρόνια, ο ήχος του τηλεφώνου μαζί με το συναίσθημα αυτό, τρυπώνουν βίαια στο μυαλό σου νυχτιάτικα και σου κλέβουν τον ύπνο. Και αυτό μάλλον είναι το λιγότερο. Και δε συνηθίζεται ποτέ. 

Στην άλλη άκρη της γραμμής νεότερη συνάδελφος από την κλινική σου. Απολογείται σύντομα και αρχίζει να σου μιλάει για ένα περιστατικό που διακομίζεται επειγόντως στο νοσοκομείο. Αγόρι 2,5 ετών, έπαθε εισρόφηση τρώγοντας φιστίκια.  Μα στάσου. Δεν εφημερεύεις. Δεν εφημερεύει καν το νοσοκομείο σου. Αλλά αυτό δε είναι αρκετό για να ξεφύγεις. Οι προδιαγραφές της δουλειάς σου είναι πιο απαιτητικές. Εξειδικευμένα περιστατικά μεταφέρονται εκεί μόνο που μπορούν να αντιμετωπιστούν. Και οι νεότεροι συνάδελφοι χρειάζονται τη βοήθεια των πιο έμπειρων. Κάπως έτσι προέκυψε το τηλεφώνημα σου. Και οφείλεις να ανταποκριθείς. Ακούς πολύ προσεχτικά πλέον. 

Εισρόφηση ξένου σώματος λοιπόν σε παιδί. Άλλη μία περίπτωση. Πάλι τα ίδια. Καταρχάς να εξηγήσουμε τι είναι η εισρόφηση ξένου σώματος. Είναι γενικά η ενσφήνωση κάποιας τροφής ή κάποιου αντικειμένου κάπου κατά μήκος της αναπνευστικής οδού. Πολύ επικίνδυνη κατάσταση, επείγουσα και απειλητική για τη ζωή. Με τις τροφές, πχ ξηρούς καρπούς, αυτό  συμβαίνει όταν, για λόγους που δε χρειάζεται να αναπτυχθούν εδώ, αντί να κατέβουν φυσιολογικά στον οισοφάγο, κατά τη διάρκεια της κατάποσης, περνούν λανθασμένα στο λάρυγγα και από εκεί δυνητικά στην τραχεία και τους βρόγχους. Άλλα ξένα σώματα, όπως παιχνίδια ή μικροαντικείμενα, που βρίσκονται λανθασμένα στα χέρια και τελικά στο στόμα ενός παιδιού, μπορεί επίσης να έχουν ανάλογη πορεία. Είναι λοιπόν μια κατάσταση που συχνά συναντάμε στα παιδιά. Τα πολύ μικρά παιδιά. Τους πιο ευαίσθητους και πολύτιμους ασθενείς μας. Αν το ξένο σώμα είναι μεγάλο και σταθεί στο λάρυγγα ή την τραχεία, τότε, χωρίς τους κατάλληλους θεραπευτικούς χειρισμούς, πχ χειρισμό Heimlich, θα οδηγήσει σε θάνατο από ασφυξία μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Αν είναι μικρότερο και κατέβει χαμηλότερα, τότε ακολουθεί μια πιο ύπουλη πορεία, δύσκολη στη διαγνωστική της διερεύνηση, εξίσου όμως σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρα.

Είναι εντυπωσιακό πως ακόμα και σήμερα, στο δυτικό κόσμο, η εισρόφηση ξένου σώματος αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες θανάτου για παιδιά ηλικίας κάτω των 6 ετών. Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υποχρεώσει τις βιομηχανίες παιχνιδιών και άλλων αντικειμένων, να φέρουν στις συσκευασίες  τους ειδικές επιγραφές που ενημερώνουν για το σχετικό κίνδυνο. Αυτό όμως από μόνο του δεν αρκεί. Και με τις τροφές τι γίνεται; Πρωταθλητές ανάμεσα τους είναι οι ξηροί καρποί. Που όχι μόνο μπορούν εύκολα να «πάνε στον κακό λαιμό», αλλά δημιουργούν και φλεγμονή όταν έρθουν σε επαφή με τους ιστούς του αναπνευστικού, γεγονός που δυσκολεύει σημαντικά την αφαίρεση τους και οδηγεί ταυτόχρονα σε ένα είδος χημικής πνευμονίας που περιπλέκει την πορεία των ασθενών ακόμα περισσότερο.

Πίσω στο περιστατικό τώρα. Καταρχάς φαίνεται πως έχει ξεκινήσει από 24ώρου. Στην αρχή, αμέσως μετά το επεισόδιο πνιγμονής, το παιδί φάνηκε να συνέρχεται και να είναι καλά. Όλοι νόμισαν πως ήταν κάτι παροδικό. Τις επόμενες ώρες όμως, η κατάσταση του αναπνευστικού του επιδεινώθηκε πολύ και τώρα διακομιζόταν στο νοσοκομείο μας σε πολύ οριακό σημείο. Ακούς τα στοιχεία, καθησυχάζεις τη συνάδελφο, επιβεβαιώνεις το πλάνο αντιμετώπισης, όπως πολλές φορές στο παρελθόν και σε τρία λεπτά βρίσκεσαι στο δρόμο. Φτάνεις μετά από λίγο στο νοσοκομείο και κατευθύνεσαι αμέσως προς το χειρουργείο. Οι συνεργάτες σου σε ετοιμότητα, οι αναισθησιολόγοι, οι νοσηλευτές, όλοι εκεί. Επικοινωνούν με τη ΜΕΘ παίδων. Κι αυτοί πανέτοιμοι να υποδεχτούν το παιδί και να το στείλουν στο χειρουργείο. Το παιδί έρχεται. Δεν είναι καθόλου καλά. Η κατάσταση του αναπνευστικού του πλέον κρέμεται από μια κλωστή. Χωρίς καμία υπερβολή. 

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψεις στο μη ειδικό τη διαδικασία αφαίρεσης ενός ξένου σώματος από ένα μικρό παιδί, με άκαμπτο βρογχοσκόπιο, στο χειρουργείο. Μια ιδιαίτερα αγχωτική και δύσκολη δοκιμασία, που απαιτεί, μεταξύ άλλων, μεγάλη ψυχραιμία και εξαιρετικό συγχρονισμό μεταξύ των εμπλεκόμενων χειρουργών, αναισθησιολόγων και νοσηλευτών. Συνίσταται περιληπτικά, στην προσπάθεια ανεύρεσης και αφαίρεσης του ξένου σώματος μέσα από ένα λεπτό μεταλλικό σωλήνα που εισέρχεται από το στόμα και κατεβαίνει, αν χρειαστεί, μέχρι τους πνεύμονες. Μέσα από αυτό το σωλήνα, διαμέτρου μερικών χιλιοστών, πρέπει ο αναισθησιολόγος να εξασφαλίσει επαρκή αερισμό για το παιδί και ο χειρουργός να εντοπίσει το ξένο ή τα ξένα σώματα, ναι στις περιπτώσεις τροφών μπορεί να είναι πολλαπλά, και με ειδικές λαβίδες να τα κινητοποιήσει και να τα αφαιρέσει. Το ξένο σώμα μπορεί να μην είναι καθόλου εμφανές. Μπορεί επίσης εύκολα να θρυμματιστεί και να γίνει πιο περίπλοκη η αφαίρεση του, ή να ξεφύγει από τη λαβίδα καθώς αφαιρείται και να προκαλέσει μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό που είχες να αντιμετωπίσεις αρχικά. Και το αναπνευστικό των μικρών ασθενών είναι πάντοτε σε οριακό σημείο. Χωρίς πολλά περιθώρια για ολιγωρίες και λάθη. 

Απόψε όλα γίνονται υποδειγματικά. Οι αναισθησιολόγοι σταθεροποιούν τον ασθενή και τον κοιμίζουν, εσύ και οι συνεργάτες σου εντοπίζετε όχι ένα αλλά δύο κομμάτια φιστικιού, ένα σε κάθε πνεύμονα και τα αφαιρείτε επιτυχώς. Ακολουθεί σοβαρότατος γενικευμένος βρογχόσπασμος και πλήρης ανεπάρκεια του ήδη ταλαιπωρημένου αναπνευστικού του παιδιού. Βρίσκεται πλέον στο κατώφλι του θανάτου. Οι αναισθησιολόγοι και πάλι, καλά εκπαιδευμένοι και ψύχραιμοι, ακολουθούν το πρωτόκολλο τους ταχύτατα και αποτελεσματικά. Και οι νοσηλευτές κινούνται αδιάκοπα, φροντίζοντας να μη λείψει τίποτα και όλα να λειτουργούν στην εντέλεια. Ένα πραγματικό μελίσσι που εργάζεται μεθοδικά, στις τέσσερις τα ξημερώματα, χαρίζοντας ζωή στο λιλιπούτειο συνάνθρωπο. Τελικά το παιδί επανέρχεται και σταθεροποιείται. Θα ακολουθήσει μεταφορά στη ΜΕΘ παίδων. Τις επόμενες μέρες, οι συνάδελφοι εκεί θα δώσουν το δικό τους αγώνα μέχρι την πλήρη αποκατάσταση της υγείας του παιδιού. Ένα σωρό δυσκολίες περιμένουν ακόμα αυτόν το μικρό ασθενή. Και όλα αυτά γιατί; Για ένα φιστίκι. 

Είναι επιτέλους καιρός να μάθουμε ποιες τροφές ξεκάθαρα απαγορεύεται να δίνουμε στα πολύ μικρά παιδιά.  Πρώτη θέση στη σχετική λίστα καταλαμβάνουν οι ξηροί καρποί, αλλά και άλλες σκληρές τροφές που θρυμματίζονται εύκολα ή μπορεί να περιέχουν ξηρούς καρπούς, όπως κουραμπιέδες, μελομακάρονα, κ.α. Το ότι μπορεί τα παιδιά να δοκίμασαν στο παρελθόν και τις κατάπιαν με επιτυχία ή ότι τους άρεσαν, φυσικά και δεν αποτελεί δικαιολογία. Το κακό δε θα συμβεί όλες τις φορές αλλά μόνο μία. Και μία αρκεί. Δε νοείται να βάζουμε τις ζωές των παιδιών μας σε κίνδυνο απλά για να τα ευχαριστήσουμε ή να τα απασχολήσουμε. Υπάρχουν άλλωστε ένα σωρό ασφαλείς τροφές που θα αρέσουν στα παιδιά μας. 

Επιπλέον, σε σπίτια που κυκλοφορούν και παίζουν πολύ μικρά παιδιά, πρέπει να απομακρύνουμε τελείως όλα τα μικροαντικείμενα που χωράνε στο στόμα τους. Όποιος έχει μεγαλώσει μικρό παιδί γνωρίζει καλά ότι είναι αδύνατο να έχεις απολύτως στραμμένη την  προσοχή στο παιδί κάθε δευτερόλεπτο της μέρας. Για αυτό τα μικροαντικείμενα επιβάλλεται να μην είναι προσβάσιμα από τα παιδιά με οποιονδήποτε τρόπο και οποιαδήποτε στιγμή. Στα σπίτια που προσέχουμε δεν περιλαμβάνεται μόνο αυτό στο οποίο κατοικεί το παιδί, αλλά και σπίτια που περνάει αρκετό χρόνο, όπως για παράδειγμα του παππού και της γιαγιάς.  Τέλος οφείλουμε να δίνουμε απόλυτη προσοχή και σεβασμό στις οδηγίες προστασίας και χρήσης του κατασκευαστή, για όλα τα παιχνίδια που φέρνουμε στα παιδιά μας. 

Αν έχουμε οποιαδήποτε απορία ή αμφιβολία σχετικά με τα παραπάνω, συμβουλευόμαστε τον παιδίατρο, το γενικό γιατρό ή τον ωτορινολαρυγγολόγο μας. Και θυμόμαστε πάντα ότι για αυτές τις πολύ δύσκολες καταστάσεις, η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη.

Ο Αλέξανδρος Καρατζάνης είναι Αν. Καθηγητής ΩΡΛ

Φωτογραφία από Nathan Legakis από το Pixabay