To Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό αποτελεί ευκαιρία ανάπτυξης

Του Μάνου Παπαντωνάκη *

Εδώ και αρκετές μέρες έχει ξεκινήσει η διαβούλευση με τους φορείς του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΕΧΠΤ), προκειμένου να εκδοθεί στη συνέχεια η απαραίτητη Υπουργική Απόφαση για την εφαρμογή του.

Με το ΕΧΠΤ, πρόκειται να προσδιοριστούν στόχοι και στρατηγικές κατευθύνσεις σε εθνικό επίπεδο, σχετικά με τη χωρική διάρθρωση του τομέα του τουρισμού, με όρους οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας και αειφορίας, απαραίτητες διαδικασίες για έναν τομέα που η συνολική συνεισφορά του στο ΑΕΠ αγγίζει το 34%.

Σύμφωνα με την τεκμηρίωση που συνοδεύει το σχέδιο του ΕΧΠΤ, η ολοκλήρωσή του θα αποτελέσει ένα «…σημαντικό εργαλείο για την επίτευξη κοινωνικών και οικονομικών στόχων με γνώμονα τις αρχές της αειφορίας και της προφύλαξης με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος εις το διηνεκές και την εξασφάλιση των, κατά το δυνατόν, βέλτιστων όρων διαβιώσεως του πληθυσμού…», με όρους βιώσιμης ανάπτυξης, προστασίας ευαίσθητων οικοσυστημάτων, ενώ θεωρείται απαραίτητη η διαμόρφωση οικιστικών περιοχών και περιοχών άσκησης παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί την διατύπωση πολιτικών με στόχο την αειφόρο και ποιοτική ανάπτυξη των τουριστικών προορισμών, την ενίσχυση του κλάδου και τη δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων απασχόλησης. 

Μέχρι αυτό το σημείο, έχουμε διατυπώσει στόχους και σκοπούς που κάθε πολίτης του τόπου μας θα ήθελε να υλοποιηθούν. Ωστόσο, εκτός από τους στόχους του ΕΧΠΤ, που ευχόμαστε όλοι να επιτευχθούν, θα πρέπει να εξετάσουμε τις σχετικές λεπτομέρειες, για να κατανοήσουμε καλύτερα ποιον/ποιους ευνοεί η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου.

Αρχικά θα πρέπει να γίνει κατανοητή η κατηγοριοποίηση των περιοχών στις παρακάτω  5:

● Ελεγχόμενες, για τον Δήμο Χερσονήσου, εντάσσονται οι Δ.Ε. Χερσονήσου και Μαλίων

● Αναπτυγμένες, για τον Δήμο Χερσονήσου, εντάσσεται η Δ.Ε. Γουβών

● Αναπτυσσόμενες

● Με δυνατότητα ανάπτυξης, για τον Δήμο Χερσονήσου, εντάσσεται η Δ.Ε. Επισκοπής

● Μη αναπτυγμένες

Για τις περιοχές Ελέγχου (Δ.Ε. Χερσονήσου και Μαλίων) και τις Αναπτυγμένες περιοχές (Δ.Ε. Γουβών), προβλέπεται συνοπτικά:

1. Παρέχονται κίνητρα όπως οι επιδοτήσεις, για τον εκσυγχρονισμό καταλυμάτων με αναβάθμισή τους σε τουλάχιστον 4 αστέρια

2. Παρέχονται κίνητρα για τη μετατροπή σε «οργανωμένη μορφή ανάπτυξης τουρισμού και συμπληρωματικών δραστηριοτήτων» (ΟΜΑΤ)

3. Μερική ή ολική απόσυρση μη αξιόλογων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων, κατεδάφιση μη αξιόλογων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων

4. Κάλυψη κατά πολύ υψηλή προτεραιότητα με σχέδια του πρώτου επιπέδου του πολεοδομικού σχεδιασμού

5. Εκπόνηση Σχεδίων Διαχείρισης Τουριστικών Προορισμών

6. Εκπόνηση και εφαρμογή Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ)

7. Ενίσχυση των υποδομών (μεταφορικών, ψηφιακών, λοιπών τεχνικών, περιβαλλοντικών, πολιτιστικών, υγείας)

8. Εκπόνηση μελετών εκτίμησης τουριστικής φέρουσας ικανότητας

9. Καθορισμός περιορισμών στον αριθμό των χώρων τουρισμού διαμοιρασμού (πλατφορμών βραχυχρόνιας μίσθωσης π.χ. Airbnb, Booking) και των απλών ενοικιαζόμενων δωματίων, ως ποσοστού των κλινών των κύριων τουριστικών καταλυμάτων.

Επιπρόσθετα, για όλες τις παραπάνω περιοχές, κάθε τουριστική δραστηριότητα θα επιβαρύνεται με ένα κόστος υπέρ του Πράσινου Ταμείου για τις δραστηριότητες τουρισμού, ενώ παράλληλα, ο τουρισμός υπαίθρου αναπτύσσεται και σε περιοχές του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών.

Επιπλέον για τις Αναπτυγμένες περιοχές, στις οποίες ανήκει η Δ.Ε. Γουβών, προβλέπεται:

1. Συμπληρώσεις στα κύρια τουριστικά καταλύματα με εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, δυνατότητα συνδυαστικής λειτουργίας με ειδικές μορφές τουρισμού

2. Παροχή κινήτρων για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού

3. Παροχή κινήτρων για τη μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες

4. Προσδιορισμός και υποστήριξη “δικτύων τουριστικών προορισμών”

5. Μέχρι τον καθορισμό χρήσεων γης, στις εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές, περιορίζεται η δημιουργία νέων εγκαταστάσεων/χρήσεων μη συμβατών με την τουριστική δραστηριότητα (ιδίως βιομηχανικές/βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις χονδρικού εμπορίου, κτίρια και γήπεδα αποθήκευσης, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις).

Τέλος, για τις περιοχές με δυνατότητα ανάπτυξης, στις οποίες εντάσσεται η Δ.Ε. Επισκοπής, προβλέπεται:

1. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφιστάμενων τουριστικών καταλυμάτων με αναβάθμιση αυτών (3 ή 4 ή 5 αστέρων/κλειδιών), συμπληρώσεις στα κύρια τουριστικά καταλύματα με εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, δυνατότητα συνδυαστικής λειτουργίας με ειδικές μορφές τουρισμού και εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής.

2. Παροχή κινήτρων για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού και ειδικών τουριστικών υποδομών

3. Παροχή κινήτρων για τη μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες

4. Αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων οικισμών που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, με τη μετατροπή κτιρίων σε καταλύματα ή και με νέες μεγαλύτερου μεγέθους επενδύσεις, με κίνητρα είτε προς τους σημερινούς ιδιοκτήτες είτε προς ενδιαφερόμενους επενδυτές.

5. Προσδιορισμός και υποστήριξη «δικτύων τουριστικών προορισμών»

Σχολιασμός - Προτάσεις για το υπάρχον σχέδιο

Σε ό,τι αφορά τον αστικό τουρισμό, μπορούμε να πούμε ότι οι κατευθύνσεις που δίνονται έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την ανάγκη λύσης του στεγαστικού προβλήματος οικογενειών. Σύμφωνα με το σχέδιο, προβλέπεται η δυνατότητα μετατροπής παραδοσιακών κτισμάτων σε τουριστικά, χωρίς μέγιστο όριο κλινών, αλλά και η δυνατότητα επανάχρησης του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος, με τη μετατροπή τους σε τουριστικά καταλύματα.

Οι παραπάνω κατευθύνσεις, όχι μόνο θα επιδεινώσουν το πρόβλημα της εύρεσης στέγης μόνιμης κατοικίας, αλλά προφανώς θα οδηγήσουν και σε επιβάρυνση των ήδη πεπαλαιωμένων υποδομών (οδικό δίκτυο, δίκτυα ύδρευσης-αποχέτευσης), αλλά και επιδείνωση του προβλήματος της λειψυδρίας.  

Σχετικά με τις περιοχές ελέγχου, παρατηρούμε ότι δεν λαμβάνονται υπόψη του προτεινόμενου σχεδίου, οι αποκλίσεις σε υποδομές που παρατηρούνται ανάμεσα σε περιοχές της ίδιας Δημοτικής Ενότητας. Έτσι λοιπόν, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους ίδιους όρους η Δημοτική Κοινότητα Μοχού με την Δημοτική Κοινότητα Μαλίων για παράδειγμα. Με τις ισχύουσες προβλέψεις του ΕΧΠΤ, δεν θα υπάρξουν για παράδειγμα κίνητρα για τη μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες, σε περιοχές που υπάρχει πληθώρα τέτοιων κτηρίων όπως ο Μοχός, το Κράσι, το Αβδού, η Άνω Χερσόνησος, κ.ά. Επίσης, για τις παραπάνω περιοχές, δεν θα υπάρχει η δυνατότητα για ένταξή τους στο δίκτυο τουριστικών προορισμών, που έχει ως στόχο την περαιτέρω υποστήριξή τους.

Ένα ακόμα σημείο που θίγει τους Δήμους -για την ακρίβεια τα ταμεία τους- είναι τα έσοδα που θα προκύπτουν από κάθε τουριστική δραστηριότητα υπέρ του Πράσινου Ταμείου, τα οποία θα κατευθύνονται μεν σε δραστηριότητες του τουρισμού, θα διαχειρίζονται δε, από το κεντρικό κράτος. Δηλαδή οι Δήμοι στους οποίους έχει πέσει το βάρος της διαχείρισης των επισκεπτών, φαίνεται ότι δεν θα έχουν κανένα έσοδο από την όλη διαδικασία.

Τέλος, με τον περιορισμό στον αριθμό των χώρων τουρισμού διαμοιρασμού (πλατφορμών βραχυχρόνιας μίσθωσης π.χ. Airbnb, Booking) και των απλών ενοικιαζόμενων δωματίων, ως ποσοστού των κλινών των κύριων τουριστικών καταλυμάτων, αλλά και την δυνατότητα για αναβάθμιση των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, το λιγότερο σε 4 αστέρια, αποδεικνύεται ότι ο γενικός προσανατολισμός του σχεδίου, είναι υπέρ των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων, που στον Δήμο Χερσονήσου λειτουργούν κυρίως με τη μορφή του «all inclusive», ενώ τα μικρά καταλύματα που προσφέρουν πραγματικά στην τοπική οικονομία, οδηγούνται σε αφανισμό.  

Πρέπει να κατανοήσουμε ωστόσο, γιατί συζητάμε την υλοποίηση ενός ΕΧΠΤ

1. Γιατί ήδη από την δεκαετία του 1980, εμφανίστηκε η ανάγκη για συντονισμό μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων στόχων, για έναν σωστό και ολοκληρωμένο σχεδιασμό τουριστικής ανάπτυξης. Απαραίτητος πλέον είναι ο συντονισμένος σχεδιασμός τουριστικής προσφοράς και ζήτησης, ώστε να οδηγηθούμε σε ένα νέο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου θα είναι η βιώσιμη ανάπτυξη.

2. Γιατί πολύ απλά, ο ανταγωνισμός που υπάρχει στον τουριστικό τομέα σε εθνικό επίπεδο είναι πολύ μεγάλος. Υπάρχουν προορισμοί που διεκδικούν μερίδιο από τις ίδιες τουριστικές αγορές και βρίσκονται σε καλύτερη κατάταξη. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαίο όχι μόνο να διατηρηθούμε στην 4η θέση ανάμεσα στις Μεσογειακές χώρες, αλλά να τη βελτιώσουμε προκειμένου άλλοι ανερχόμενοι προορισμοί να μην μας προσπεράσουν.

3. Γιατί Χωροταξία σημαίνει οργάνωση, τακτοποίηση, χωρικός προσδιορισμός ανθρώπινων δράσεων ώστε να υπάρχουν οι όσο το δυνατόν λιγότερο δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον.

Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι τα 10 χρόνια που πέρασαν από την τελευταία προσπάθεια για την εκπόνηση ενός τέτοιου σχεδίου, είναι πολλά και συνεχίζουμε να δίνουμε χρόνο στους «ανταγωνιστές» μας[1] να προετοιμάζονται, ώστε να κερδίσουν ακόμα μεγαλύτερο μερίδιο στην τουριστική αγορά.

Ωστόσο, είναι απαραίτητη η παράταση στη διαβούλευση για ένα τόσο σημαντικό σχέδιο, καθώς απαιτείται χρόνος για την καταγραφή προτάσεων από φορείς που εμπλέκονται με τον τουρισμό, οι οποίοι την τρέχουσα χρονική στιγμή αφιερώνουν το 100% του χρόνου τους σε αυτόν.

Μόνο έτσι θα πειστούν όσοι ασχολούνται με τον τουρισμό, ότι το Σχέδιο εκπονήθηκε και πρέπει να υλοποιηθεί, γιατί η ανάγκη πλέον καθίσταται επιτακτική και δεν προχωρά η διαδικασία ως «αγγαρεία».

* Ο Μάνος Παπαντωνάκης, είναι πρόεδρος του πρώτου Αστικού Συνεταιρισμού Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Ηρακλείου «Βραχόκηπος»

[1]

Σύμφωνα με την μελέτη του INSETE, «Σχέδια Δράσης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της διαρθρωτικής προσαρμογής του τουριστικού τομέα», στο τουριστικό προϊόν Sun & Beach, η Ελλάδα είναι παγκοσμίως στην 3η θέση μετά την Ισπανία και την Τουρκία.

Φωτογραφία αρχείου από Beate via Pixabay