Το βίντεο του Ενετοκρατούμενου Ηρακλείου το 1640

Του Γιώργου Κουμάκη

Η προβολή της τρισδιάστατης απεικόνισης του Ηρακλείου το 1640, που τελούσε τότε υπό τον δούλειο ζυγό και κατοχή των Ενετών προκάλεσε την έντονη διαμαρτυρία ορισμένων επιφανών επιστημόνων, λογίων και ιεραρχών στις μέρες μας. Συγκεκριμένα 16 προβεβλημένοι Ηρακλειώτες απηύθυναν ανοιχτή επιστολή προς τον Δήμαρχο Ηρακλείου κ. Β. Λαμπρινό εκφράζοντας με λύπη και αγανάκτηση τα παράπονά τους, διότι από το επίμαχο βίντεο απουσιάζει εντελώς το ορθόδοξο και καλλιτεχνικό στοιχείο, πράγμα που συνιστά την πεμπτουσία του πολιτισμού εκείνης της εποχής. Συγκεκριμένα στο βίντεο δεν εμφανίζεται καμία από τις 110 περίπου Εκκλησίες εκείνης της εποχής (ενώ υπάρχουν καθολικές Εκκλησίες), ούτε κάποιο εργαστήρι ζωγραφικής, αν και υπήρχε τότε η Κρητική Σχολή, ο Δαμασκηνός και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο οποίος με τα μεγαλουργήματά του έφερε την Κρήτη, και γενικότερα την Ελλάδα, στο κέντρο της Οικουμένης. Δεν αναφέρεται ούτε το αξιόλογο Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, το οποίο υπήρξε το κέντρο των γραμμάτων και των τεχνών, από όπου εκκολάφτηκαν σημαντικές προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος. Έτσι υποστηρίζουν ότι δίδεται μόνον το «περίβλημα» αλλά όχι η ουσία και η ταυτότητα του Ηρακλείου, η οποία χαρακτηρίζεται «στρεβλή, άνιση, επιλεκτική και ανιστόρητη. Ορισμένοι μάλιστα μίλησαν και από τηλεοράσεως με πόνο ψυχής και έντονη συναισθηματική φόρτιση από αγάπη προς τον τόπο, όπως ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας και ο σκηνοθέτης κ. Σμαραγδής. Όταν απουσιάζει το θρησκευτικό στοιχείο, λείπει και η ψυχή του ανθρώπου, αφού η ιδέα της ύπαρξης του θεού συγκλονίζει τα θεμέλια της ύπαρξής κάθε ανθρώπου. Ο ρόλος άλλωστε του κλήρου στον αγώνα της απελευθέρωσης, στο να μην αλλαξοπιστήσει το έθνος, όπως έγινε σε άλλες χώρες, ήταν σημαντικός. Στην επιστολή .αυτήν υπήρξαν έντονες αντιδράσεις κυρίως από παράγοντες του Δήμου, αλλά και εκτός αυτού., τις οποίες θα προσπαθήσω να συνοψίσω και αξιολογήσω με κάποια επιφύλαξη βέβαια , διότι δεν γνωρίζω πρόσωπα και πράγματα. 

Εκείνο που ενδιαφέρει σε κάθε σχολιασμό είναι τι λέει κανείς και πώς το λέει, δηλαδή το περιεχόμενο και ο τρόπος εκφοράς. Τα σχόλια θα μπορούσαν να καταταχθούν  ως προς τη μορφή και το περιεχόμενό τους σε τέσσερεις κατηγορίες. 1. Η αντιδήμαρχος του πολιτισμού φέρεται να τους χαρακτήρισε «μικρόμυαλους¨, πράγμα που αναίτια άνοιξε πληγές. 2. Ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου άφησε να εννοηθεί ότι είναι υποκριτές, διότι, αν και είχαν στη διάθεσή τους επτά ολόκληρα έτη από την πρώτη προβολή του βίντεο, δεν είχαν διατυπώσει καμία αντίρρηση. Πάντως αφήνει περιθώρια διαλόγου προς βελτίωση της τρισδιάστατης απεικόνισης υπό την προϋπόθεση να ασχοληθεί πρώτα με τους υποκριτές. 3. Η τρίτη δεν προέρχεται από τη δημοτική αρχή. Εδώ αναγνωρίζεται το δίκαιο των ενισταμένων, οι οποίοι όμως χαρακτηρίζονται επίσης υποκριτές, επειδή έχουν επιλεκτική μνήμη. Καταγγέλλουν δηλαδή το γεγονός αυτό, ενώ λησμονούν άλλα σπουδαιότερα, όπως το Ηρώον Ηρακλείου, το οποίο έχει εντελώς εγκαταλειφθεί. 4. Πρόκειται για την απάντηση της δημοτικής αρχής , δηλαδή του Δημάρχου κ. Β. Λαμπρινού, η οποία είναι η πληρέστερη και ανθρωπινότερη, αφού όχι μόνον δεν προσβάλλει κανένα , αλλ’ αντίθετα εκφράζεται επαινετικά γι’ αυτούς, αφού τους χαρακτηρίζει έγκριτους πολίτες, την δε κριτική καλόπιστη. Αποδίδει δε την αντίδραση των διανοουμένων σε παρανόηση, η οποία δεν οφείλεται οπωσδήποτε στη χαμηλή νοημοσύνη των θεατών, αφού μπορεί να αποδοθεί και στην ασάφεια των λεγομένων. Ως άνθρωποι που είμαστε ο καθένας μπορεί να παρανοήσει, αφού τα λάθη είναι ανθρώπινα. Από την άποψη αυτή έχομε εδώ πρότυπο ήθους και ανθρωπιάς, έστω και αν τα προβαλλόμενα επιχειρήματά , όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω, είναι ελάχιστα πειστικά. Τα επιχειρήματα του κ. Δημάρχου είναι παρόμοια με εκείνα των υπολοίπων. Λέγει συγκεκριμένα ότι, ενώ έχουν παρέλθει τόσα χρόνια από την πρώτη προβολή της ταινίας,  κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε, επιπλέον ότι το έργο βραβεύτηκε το 2016 , ότι  επικαιροποιήθηκε  το 2020 ως προς τα τεχνικά του χαρακτηριστικά, χωρίς ωστόσο  να γίνει καμία παρέμβαση ως προς το περιεχόμενο. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι  - όπως πολύ καλύτερα από εμένα γνωρίζει ο κ. Δήμαρχος ως έγκριτος νομικός – ότι τα λάθη και τα αδικήματα δεν οφείλονται μόνον στις πράξεις αλλά και στις παραλείψεις μας. Επομένως το ότι δεν επενέβη στη διόρθωση του περιεχομένου ενδέχεται να συνιστά λάθος της δημαρχίας, διότι θα μπορούσε να βελτιωθεί, οπότε δεν θα χρειαζόταν η διαμαρτυρία των συμπολιτών μας. Ο κ. Δήμαρχος παρέπεμψε τους ενδιαφερόμενους να αποκτήσουν συνολική εικόνα  της ιστορίας της Κρήτης στο έργο, το οποίο εκπονεί ο έγκριτος ιστορικός και αρχαιολόγος  για εκείνη την εποχή κ. Γιγουρτάκης. Το περίεργο όμως είναι ότι ο εν λόγω επιστήμων είναι μεταξύ εκείνων, που συνυπέγραψαν την επιστολή, πράγμα που προδίδει τη διαφορετική του γνώμη για τη σκοπιμότητα του βίντεο. Ο κ. Δήμαρχος επέδειξε εχέφρονα και συνετή συμπεριφορά, με το να μην εισακούσει την επίμονη παράκληση ορισμένων διαμαρτυρομένων να απαλλάξει από τα καθήκοντά της την κ. Αντιδήμαρχο, υπονοώντας ίσως ότι οι πολιτικοί κρίνονται από τους φυσικούς τους κριτές, που είναι οι δημότες, διότι, αν το έκανε, θα αναμόχλευε τις αντιπαλότητες  και τις οξύτητες, αντί να ηρεμήσει και να κατευνάσει τα πάθη. Παρόμοια απαίτηση υπήρξε από την αξιωματική αντιπολίτευση για την Υπουργού πολιτισμού, η οποία όμως απέβη άκαρπη.

Ας δούμε τώρα στη συνέχεια πώς οραματίστηκε η προηγούμενη δημοτική αρχή τη χρησιμότητα και τη σκοπιμότητα  της απεικόνισης αυτής. Ο σκοπός σύμφωνα με το έγγραφο του Δήμου με ημερομηνία 6-8-2014 καθορίστηκε κατά τριπλό τρόπο, ο οποίος συνοπτικά έχει ως εξής: 1. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα, που έχει κανείς μπορεί να περιηγηθεί τα αξιοθέατα της πόλης. Εδώ μπορεί να λεχθεί ότι οι εκκλησίες μιας ορισμένης θρησκείας αποτελούν αξιοθέατα και αντικείμενο ενδιαφέροντος από κάποιους. 2. Να ξεδιπλώνεται η πόλη, τα κτήρια και η ζωή στην πόλη. Στο βίντεο αυτό όμως δεν ξεδιπλώνεται η θρησκευτική ζωή των ορθόδοξων Χριστιανών στην πόλη την εποχή εκείνη. 3. Το τρίτο και το σπουδαιότερο  είναι η δημιουργία εκπαιδευτικών παιχνιδιών, ,,, όπου  ¨ο παίχτης θα αποκτήσει καλύτερη εικόνα της πόλης και της ιστορίας της». Εδώ δεν γίνεται λόγος για μια επιμέρους ιστορία , αλλά για την ιστορία γενικά της πόλης. Λείπει όμως πάλι το σπουδαιότερο κομμάτι της ιστορίας της πόλης, που είναι η θρησκευτική και καλλιτεχνική ζωή των ορθόδοξων Χριστιανών.

Μια λεπτομερής και τεκμηριωμένη ανάλυση των επιχειρημάτων οδηγεί ίσως στο συμπέρασμα ότι το να αντιδρά κανείς αμέσως σε κάθε τι μεμπτό που  αντιλαμβάνεται ή υφίσταται, δεν τεκμηριώνεται ούτε από τη λογική ούτε από την εμπειρία. Απεναντίας αποτελεί ενίοτε βεβιασμένη και απερίσκεπτη πράξη. Στο πλαίσιο της ανθρώπινης ελευθερίας και της σύνεσης ο καθένας είναι αυτεξούσιος να λέγει αυτό που θέλει όποταν αυτός νομίζει ότι είναι ορθό. Αναμένει τον καιρό, δηλαδή την κατάλληλη στιγμή. Στο θέμα του καιρού ο Πλάτων είχε αποδώσει μεγάλη σπουδαιότητα, με το να πει ότι ο Θεός μαζί με την τύχη και τον καιρό διακυβερνούν τα πάντα( Νόμοι,  Δ 709 b7-8). Τη μεγάλη σπουδαιότητα του καιρού στις ανθρώπινες υποθέσεις έχει εκθέσει λεπτομερώς και εμπεριστατωμένα ο αξιότιμος Καθηγητής φιλοσοφίας , τέως Πρύτανης του ΕΚΠΑ, και Ακαδημαϊκός . Ευάγγελος Μουτσόπουλος σε ογκώδη βιβλία του στην ελληνική, την αγγλική και γαλλική γλώσσα, τα οποία έχουν τύχει παγκόσμιας αναγνώρισης. Από πλευράς εμπειρίας υπάρχουν το πρόσφατα παραδείγματα για σεξουαλική  παρενόχληση ή και βιασμό, για την καταγγελία των οποίων άνοιξε τον δρόμο η καταγγελία για σεξουαλική παρενόχληση ύστερα από πολλά χρόνια της κ. Μπεκατώρου. Είδαμε στη συνέχεια ότι ακολούθησε χιονοστιβάδα καταγγελιών ύστερα από πολλά χρόνια, από τότε που συνέβησαν τα αδικήματα.

Το θετικό στην υπόθεση του βίντεο  είναι ότι και από τις δύο πλευρές υπήρξε καλή διάθεση, ώστε να δημιουργηθεί γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος. Ο Δήμος Ηρακλείου οφείλει να ευχαριστήσει τους 16 που υπέγραψαν την επιστολή για την ανιδιοτελή προσφορά τους από ειλικρινή αγάπη προς την πατρίδα τους, το οποίο υπαγορεύτηκε από την έντονη επιθυμία τους το βίντεο να είναι αντάξιο της ένδοξης πόλης μας, έστω και αν προς το παρόν το θέμα της βελτίωσης της τρισδιάστατης απεικόνισης παραμένει μετέωρο.